Έχει φτάσει το πλήρωμα του χρόνου που πρέπει να εξηγήσουμε ότι ο χρόνιος πόνος δεν είναι αποτέλεσμα ανισορροπίας των υγρών του σώματος, “περιπλανώμενης μήτρας” ή παρουσίας κάποιου δαίμονα εντός του οργανισμού. Ας μείνουμε λοιπόν μακριά από στερεότυπα που χρησιμοποιούνται για να απαξιώσουν όσους υποφέρουν από αυτόν. Οι επιλογές για τη θεραπεία του πόνου είναι περιορισμένες και σχεδόν όλες έχουν μειονεκτήματα. Πολλά φάρμακα προκαλούν κόπωση ή ναυτία. Ένας σεβαστός αριθμός προκαλεί δυσκοιλιότητα.

Πολλοί άνθρωποι με χρόνιο πόνο δοκίμασαν εναλλακτικές μορφές θεραπείας με επισκέψεις σε φυσιοθεραπευτή, χειροπράκτη και βελονιστές. Τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας δεν έχουν κανένα κέντρο αφιερωμένο στον πόνο, και για δεκαετίες η έρευνα για τον πόνο λάμβανε μόνο ένα μικρό ποσοστό της χρηματοδότησης που κατευθυνόταν στη μελέτη ασθενειών όπως η καρδιοπάθεια και ο διαβήτης. Ήταν μία συνειδητή επιλογή, καθώς ο πόνος αποτελεί μέρος τόσων πολλών διαφορετικών καταστάσεων. «Αγγίζει τον καρκίνο, αγγίζει τον νευροεκφυλισμό, αγγίζει τον διαβήτη, αγγίζει και τους μυϊκούς τραυματισμούς, αγγίζει την ψυχική υγεία», λέει ο Ρόμπερτ Γκερό, διευθυντής του Κέντρου Πόνου του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον στο Σεντ Λούις.

Χρειάστηκε η επιδημία των οπιοειδών για να αναγνωρίσουν τελικά οι κυβερνητικοί οργανισμοί την έκταση του προβλήματος και το γεγονός ότι εκατομμύρια άνθρωποι με χρόνιο πόνο είχαν ελάχιστες επιλογές. Μέχρι πρόσφατα είχαν περάσει δύο δεκαετίες από τότε που εγκρίθηκε ένα νέο φάρμακο — που δεν ήταν οπιοειδές — για τη θεραπεία του πόνου. Η έλλειψη εναλλακτικών λύσεων επιδείνωσε μια μακροχρόνια αίσθηση απογοήτευσης και απελπισίας. «Η αλήθεια είναι ότι έχουμε αποτύχει στους ανθρώπους που υποφέρουν από πόνο», παραδέχτηκε ένας κλινικός γιατρός. «Αν είχαμε επενδύσει στην κατανόηση αυτού του ζητήματος πριν από χρόνια, ίσως να είχαμε μπορέσει να αποτρέψουμε μεγάλο μέρος της ταλαιπωρίας».

Σιγά σιγά όμως όλο αυτό αλλάζει. Το 2018 τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας ξεκίνησαν την πρωτοβουλία HEAL (Helping to End Addiction Long-term) αξίας 3,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων: μία μεγάλη προσπάθεια που επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση της κρίσης των οπιοειδών και στη διερεύνηση των υποκείμενων μηχανισμών του πόνου, ώστε να αναπτυχθούν πιο ακριβείς, προηγμένες και εξατομικευμένες θεραπείες. Ο Άλαν Μπασμπάουμ, ο οποίος διευθύνει ένα ερευνητικό εργαστήριο πόνου στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο έκανε μία σύνδεση με τις πρόσφατες ανακαλύψεις στην έρευνα για τον καρκίνο. Για δεκαετίες, η θεραπεία του καρκίνου επικεντρωνόταν στο που εντοπιζόταν ένας όγκος: στο ήπαρ, στο στομάχι, στους πνεύμονες. Αλλά όταν οι ερευνητές κατάφεραν τελικά να μελετήσουν αυτούς τους όγκους σε γενετικό και κυτταρικό επίπεδο, αυτή η γνώση οδήγησε σε πολύ πιο στοχευμένες και εξατομικευμένες θεραπείες συμπεριλαμβανομένων των ανοσοθεραπειών που κέρδισαν πρόσφατα το Βραβείο Νόμπελ.

Ένα από τα κύρια έργα που χρηματοδοτεί η πρωτοβουλία HEAL επικεντρώνεται στη μελέτη των νευρικών συστημάτων ατόμων με χρόνιο πόνο, εν μέρει μέσω της ανάκτησης δυσλειτουργικών γαγγλίων των νωτιαίων νεύρων και τριδυμικών νεύρων από ασθενείς που υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση για χρόνιο πόνο. Αυτά τα δείγματα καλλιεργούνται και εξετάζονται χρησιμοποιώντας μια σειρά από νέες τεχνολογίες για να διαπιστωθεί σε τι διαφέρουν από τους φυσιολογικούς ιστούς. Ο στόχος εξηγεί ένας επιστήμονας είναι να προσδιοριστούν οι αλλαγές που συμβαίνουν σε κυτταρικό επίπεδο όταν ο πόνος γίνεται χρόνιος και να δημιουργηθεί ένας άτλαντας αυτών των μηχανισμών και παραλλαγών. Κατανοώντας αυτό θα ανοίξει μία μεγάλη πόρτα, ώστε φάρμακα να σχεδιαστούν για να στοχεύουν αυτές τις αλλαγές ειδικά, αντί να εξασθενίζουν απλώς τον πόνο όπως τα αντιφλεγμονώδη ή τα οπιοειδή.

«Στην αρχή, όλοι πίστευαν ότι θα έβρισκαν αυτό το μοναδικό επαναστατικό φάρμακο για τον πόνο που θα αντικαθιστούσε τα οπιοειδή», είπε ο Γκερό. Φαίνεται όμως ότι ο χρόνιος πόνος, όπως ο καρκίνος θα μπορούσε να έχει μια σειρά από γενετικούς και κυτταρικούς παράγοντες που διαφέρουν τόσο από πάθηση σε πάθηση όσο και από το ατομικό προφίλ του ατόμου που τον βιώνει. «Αυτό που μαθαίνουμε είναι ότι ο πόνος δεν είναι μόνο ένα πράγμα», πρόσθεσε ο Γκερό. «Είναι χίλια διαφορετικά πράγματα, όλα μαζί ονομάζονται “πόνος”».

Για τους ασθενείς το τοπίο του χρόνιου πόνου είναι εξαιρετικά ποικιλόμορφο. Μερικοί άνθρωποι αντέχουν έναν χρόνο με πόνο στη μέση, ο οποίος τελικά εξαφανίζεται χωρίς σαφή λόγο. Αυτό που κάνει τον χρόνιο πόνο τόσο φρικτό είναι ότι είναι χρόνιος: μια επώδυνη κατάσταση που δεν τελειώνει ποτέ. Ένα επίπεδο πόνου 3 ή 4 από το 10 ακούγεται ήπιο, αλλά το να το βιώνεις σχεδόν όλη την ώρα είναι επώδυνο και περιοριστικό. Σε αντίθεση με ένα σπασμένο χέρι, που θεραπεύεται ή με την τενοντίτιδα, που πονάει κυρίως ως αντίδραση σε υπερβολική χρήση, ο χρόνιος πόνος μειώνει την ποιότητα ζωής του ατόμου. Είναι πιο δύσκολο να δουλέψεις, να ασκηθείς και να κάνεις τις πολλές μικρές δραστηριότητες που κάνουν τη ζωή ικανοποιητική και πλούσια.

Ένας σκληρός φαύλος κύκλος του χρόνιου πόνου συχνά οδηγεί σε άγχος και κατάθλιψη, που με τη σειρά τους μπορούν να επιδεινώσουν τον πόνο. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι η εστίαση σε κάτι μπορεί να το ενισχύσει, αλλά και στο ότι οι συναισθηματικές καταστάσεις έχουν φυσιολογικές επιπτώσεις. Το άγχος και η κατάθλιψη είναι γνωστό ότι αυξάνουν τη φλεγμονή, η οποία μπορεί επίσης να επιδεινώσει τον πόνο. Ως αποτέλεσμα η διαχείριση του πόνου συχνά περιλαμβάνει γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, πρακτική διαλογισμού ή άλλες δεξιότητες αντιμετώπισης. Η Bayla Travis, ψυχολόγος πόνου σημειώνει ότι επειδή ο χρόνιος πόνος έχει συναισθηματική συνιστώσα, οι άνθρωποι μπορεί να νιώσουν ντροπή αν δεν μπορούν να ελέγξουν τα συμπτώματά τους.

Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν χρόνιες καταστάσεις πόνου, πιθανώς επειδή έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για αυτοάνοσα νοσήματα και επειδή οι ορμονικές διακυμάνσεις μπορούν να επιδεινώσουν τον πόνο. Και όταν ένα άτομο έχει έναν τύπο χρόνιου πόνου είναι πιο πιθανό να αναπτύξει έναν άλλο. “Η ιδέα” είναι ότι αν το κεντρικό νευρικό σύστημα δεν λειτουργεί σωστά, είναι πιο πιθανό να αναπτύξεις κάποιον τύπο χρόνιου πόνου: ημικρανία, διαταραχές της κροταφογναθικής άρθρωσης, πόνος στη μέση, πυελικός πόνος. Στη συνέχεια επειδή το σώμα σου δεν επεξεργάζεται τον πόνο όπως θα έπρεπε, είναι πιο πιθανό να αναπτύξεις άλλες καταστάσεις.

Υπάρχει επίσης μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση ότι ο χρόνιος πόνος απαιτεί εξατομικευμένα σχέδια θεραπείας και συνεχιζόμενη υποστήριξη. Ορισμένα ιατρικά κέντρα έχουν δημιουργήσει κλινικές πόνου ειδικά για ασθενείς με χρόνιο πόνο, προσφέροντας πόρους όπως ο βελονισμός και η φυσικοθεραπεία, καθώς και εξειδικευμένους φαρμακοποιούς πόνου, ψυχολόγους και γιατρούς υπό την ίδια στέγη. Για τους ανθρώπους που ζουν με χρόνιο πόνο, είναι σχεδόν σαν να βρίσκονται σε μια μακροχρόνια σχέση.

Η κερδοσκοπική φύση της ιατρικής με τις διαδικασίες κωδικοποιημένες από την ασφάλιση και τους αυξανόμενους όγκους περιστατικών είναι ένα μέρος του προβλήματος. Επίσης οι γιατροί συχνά δεν αισθάνονται άνετα με την αντιμετώπιση των ασθενών με χρόνιο πόνο. Αυτή η στάση είναι βαθιά ριζωμένη.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα: καταστάσεις που αρχικά διαγνώστηκαν είτε επειδή οι γιατροί δεν τις καταλάβαιναν είτε επειδή δεν είχαν ακόμη το κατάλληλο τεστ ή θεραπεία. Αυτό συνεχίζει να ισχύει. Ακόμη δεν έχουμε τον ιδανικό τρόπο να μετρήσουμε τη δυσλειτουργία στους νευρώνες του πόνου και της θερμοκρασίας και κανέναν αξιόπιστο τρόπο να ποσοτικοποιήσουμε τις αλλαγές στο εγκεφαλικό κύκλωμα του πόνου.

Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Πόνου έχει ήδη δημοσιεύσει μια πρόταση για τη βελτίωση της «παρούσας και μελλοντικής διαχείρισης του χρόνιου πόνου» στην Ευρώπη και το 2024 η Βρετανία ανακοίνωσε έναν συνεχιζόμενο ερευνητικό συνεταιρισμό που στοχεύει στο «σπάσιμο της πολυπλοκότητας του πόνου» και στην ανακάλυψη νέων θεραπειών για ένα ευρύ φάσμα χρόνιων καταστάσεων. Με την ελπίδα να έρθουν σύντομα καλύτερες ημέρες και αρκετοί ασθενείς να λυτρωθούν.

*Με στοιχεία από τους New York Times.