Από όλες τις ιατρικές προκλήσεις που έχουν αντιμετωπίσει οι επιστήμονες, η νόσος Αλτσχάιμερ —η πιο κοινή μορφή άνοιας— υπήρξε μία από τις πιο δύσκολες. Μεταξύ 1995 και 2021, ιδιωτικά κεφάλαια ύψους 42,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων δαπανήθηκαν για έρευνες σχετικά με το Αλτσχάιμερ, αλλά πάνω από 140 κλινικές δοκιμές απέτυχαν να αποδώσουν ένα και μόνο φάρμακο ικανό να επιβραδύνει τη νόσο. Η κατάσταση αυτή όμως αρχίζει να αλλάζει. Υπάρχουν αυτή τη στιγμή δύο εγκεκριμένα φάρμακα στην αγορά που προσφέρουν μέτρια οφέλη. Μια νέα ανασκόπηση υποδεικνύει ότι περισσότερα ίσως ακολουθήσουν σύντομα. 

Το 2025 βρίσκονται σε εξέλιξη 182 κλινικές δοκιμές για θεραπείες της νόσου Αλτσχάιμερ—αύξηση 11% σε σχέση με το προηγούμενο έτος—με 138 διαφορετικά φάρμακα υπό αξιολόγηση, εκ των οποίων τα 12 αναμένεται να ολοκληρώσουν τις τελικές τους «φάσεις 3» εντός του έτους. Επιπλέον, αυτή η «γραμμή παραγωγής» περιλαμβάνει φάρμακα που στοχεύουν σε ένα ευρύ φάσμα μηχανισμών στον εγκέφαλο, κάτι που αντικατοπτρίζει μια όλο και πιο εξελιγμένη κατανόηση των μοριακών διεργασιών πίσω από τη νόσο Αλτσχάιμερ και την άνοια γενικότερα. 

Για δεκαετίες η θεωρία που κυριάρχησε στην έρευνα και την ανάπτυξη φαρμάκων για το Αλτσχάιμερ ήταν η λεγόμενη «υπόθεση αμυλοειδούς». Υποστηρίζει ότι η κύρια αιτία της νόσου είναι η συσσώρευση πλακών πρωτεΐνης βήτα-αμυλοειδούς στον εγκέφαλο. Αυτές οδηγούν σε μια αλυσιδωτή αντίδραση αρνητικών συνεπειών, όπως η νευρωνική δυσλειτουργία, ο θάνατος εγκεφαλικών κυττάρων και η νευροφλεγμονή. 

Η υπόθεση αμυλοειδούς υποστηρίχθηκε από γενετικά δεδομένα, τα οποία έδειξαν ότι μεταλλάξεις σε βασικά γονίδια σε ορισμένες οικογένειες συνδέονται με την πρώιμη εμφάνιση της νόσου. Η επιτυχία των δύο φαρμάκων που ήδη χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της νόσου Αλτσχάιμερ—του lecanemab και του donanemab, τα οποία κυκλοφόρησαν αντίστοιχα το 2023 και το 2024—αποδεικνύει ότι πράγματι υπάρχει μια σύνδεση. Και τα δύο βοηθούν στην απομάκρυνση της αμυλοειδούς πρωτεΐνης από τον εγκέφαλο και προσφέρουν ως ένανα βαθμό βοήθεια σε μια υποομάδα ασθενών για τους οποίους θεωρούνται ασφαλή και αποτελεσματικά. Σύμφωνα με τις κλινικές δοκιμές επιβραδύνουν την εξέλιξη της νόσου περίπου κατά ένα τρίτο, γεγονός που επιτρέπει στους ασθενείς να διατηρήσουν την ποιότητα ζωής τους για περισσότερο χρόνο. 

Η αποκλειστική εστίαση ίσως ήταν λανθασμένη. Ο James Rowe, καθηγητής γνωσιακής νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, αναφέρει ότι παρόλο που η συσσώρευση αμυλοειδούς αποτελεί έναν κρίσιμο «πρώιμο πυροδοτικό παράγοντα» της νόσου, όταν οι ασθενείς φτάνουν στην κλινική του, έχουν ήδη ξεκινήσει και άλλες νευρωνικές διεργασίες που επιταχύνουν την πορεία της νόσου. Αυτές περιλαμβάνουν τη συσσώρευση μιας παραμορφωμένης μορφής μίας πρωτεΐνης, αυξημένο μεταβολικό στρες στα εγκεφαλικά κύτταρα, νευροφλεγμονή και εκφύλιση της αιμάτωσης του εγκεφάλου. 

Μια πιο σύνθετη και λεπτομερής κατανόηση της νόσου Αλτσχάιμερ αρχίζει πλέον να αντικατοπτρίζεται στην ανάπτυξη φαρμάκων. Αυτό είναι το συμπέρασμα του Jeffrey Cummings από το Πανεπιστήμιο της Νεβάδα στο Λας Βέγκας και των συνεργατών του, σε ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στις 3 Ιουνίου στο επιστημονικό περιοδικό Translational Research & Clinical Interventions. 

Οι ακαδημαϊκοί και οι επενδυτές συμφωνούν. Η Dame Kate Bingham, διαχειρίστρια εταίρος στην εταιρεία επιχειρηματικού κεφαλαίου SV Health Investors, που εδρεύει στο Λονδίνο και το 2015 ίδρυσε το πρώτο ταμείο αποκλειστικά αφιερωμένο στην ανακάλυψη νέων θεραπειών για την άνοια, δηλώνει πως η αυξανόμενη ποικιλία θεραπευτικών στόχων σήμερα της γεννά αυξημένη αισιοδοξία. 

Το ένα τρίτο περίπου από τα νέα φάρμακα είναι επαναχρησιμοποιούμενα, δηλαδή έχουν ήδη εγκριθεί για χρήση σε άλλες παθήσεις και τώρα δοκιμάζονται εκ νέου για τη νόσο Αλτσχάιμερ. Το πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης είναι ότι τα συγκεκριμένα φάρμακα έχουν ήδη γνωστά προφίλ ασφάλειας και τοξικότητας, και έτσι μπορούν να εγκριθούν πιο γρήγορα και να αναπτυχθούν με χαμηλότερο κόστος. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι η σεμαγλουτίδη (semaglutide), φάρμακο για τον διαβήτη και την απώλεια βάρους, του οποίου τα αντιφλεγμονώδη και μεταβολικά οφέλη το καθιστούν υποψήφιο για θεραπεία της ήπιας γνωστικής εξασθένησης. 

Το φάρμακο πιρομελατίνη (piromelatine) από την άλλη δρα σε υποδοχείς μελατονίνης και σεροτονίνης στον εγκέφαλο, οι οποίοι ρυθμίζουν τον ύπνο. Δεδομένου ότι ο ποιοτικός ύπνος θεωρείται ότι ενισχύει την απομάκρυνση της αμυλοειδούς πρωτεΐνης και άλλων αποβλήτων από τον εγκέφαλο, η βελτίωσή του μπορεί να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου Αλτσχάιμερ. 

Ένα άλλο φάρμακο είναι το AR1001 (γνωστό και ως mirodenafil), το οποίο αναπτύχθηκε αρχικά για τη στυτική δυσλειτουργία και τώρα δοκιμάζεται για τις νευροπροστατευτικές του ιδιότητες. Αυξάνει τα επίπεδα ενός μορίου στον εγκέφαλο που ονομάζεται cGMP, το οποίο ενεργοποιεί μονοπάτια που υποστηρίζουν την επιβίωση των νευρικών κυττάρων και ενισχύουν τις συνδέσεις μεταξύ τους. Τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας είναι γνωστά για τη βελτίωση της ροής αίματος και ενδέχεται επίσης να ωφελήσουν την αγγειακή υγεία του εγκεφάλου. 

Ένα ακόμη επαναχρησιμοποιούμενο φάρμακο είναι η ναβιλόνη (nabilone) που δρα στους κανναβινοειδείς υποδοχείς του σώματος (η πιο γνωστή ουσία αυτής της κατηγορίας είναι η THC, η δραστική ένωση της κάνναβης). Αρχικά αναπτύχθηκε για την αντιμετώπιση της ναυτίας και του εμέτου σε ασθενείς με καρκίνο που υποβάλλονταν σε χημειοθεραπεία. Σήμερα δοκιμάζεται ως πιθανή θεραπεία για τη διέγερση και τα προβλήματα συμπεριφοράς σε άτομα με Αλτσχάιμερ. 

Το guanfacine, ένα φάρμακο που βελτιώνει την προσοχή και τις εκτελεστικές λειτουργίες σε άτομα με ΔΕΠΥ, εξετάζεται επίσης για να διαπιστωθεί εάν μπορεί να προσφέρει αντίστοιχα οφέλη και σε ασθενείς με Αλτσχάιμερ. 

Τα επαναχρησιμοποιούμενα φάρμακα δεν έχουν απαραίτητα μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας σε προχωρημένα στάδια κλινικών δοκιμών σε σχέση με αυτά που βασίζονται σε νέους μηχανισμούς δράσης. Η Dame Kate υποστηρίζει ότι οι καινοτόμες προσεγγίσεις που στοχεύουν σε νέους μοριακούς στόχους και όχι η επαναχρησιμοποίηση υφιστάμενων φαρμάκων είναι εκείνες που θα έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στη νόσο. 

*Με στοιχεία από τον Εconomist. 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.