Μπορεί να νομίζουμε ότι δεν θυμόμαστε κάτι, όμως η προσπάθεια να το ανακαλέσουμε ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη και αυτή η δραστηριότητα φαίνεται να καθοδηγεί τη συμπεριφορά μας. 

Ακόμα και οι αναμνήσεις που έχουμε ξεχάσει φαίνεται να καθοδηγούν τις πράξεις μας, κάτι που μπορεί να μας αποκαλύψει περισσότερα για το πως αποθηκεύονται στον εγκέφαλο. «Οι άνθρωποι διαισθητικά αντιλαμβάνονται τη μνήμη ως κάτι που μπορούμε να ανακαλέσουμε και να εξιδανικεύσουμε» υποστηρίζει ο Νικ Τερκ-Μπράουν από το Πανεπιστήμιο Γέιλ. «Αλλά δεν περνάμε τις περισσότερες ώρες της ημέρας καθισμένοι να αναπολούμε το παρελθόν. Δουλεύουμε, μεγαλώνουμε παιδιά, διασκεδάζουμε, και η μνήμη μας έχει αυτή τη διαρκή, σιωπηλή επιρροή στη συμπεριφορά μας. Θα έλεγα ότι το 95% του νου μας λειτουργεί στις σκιές με αυτόν τον τρόπο». 

Οι αναμνήσεις μας μπορούν να οριστούν με διάφορους τρόπους. Ένας βασίζεται σε αυτά που αναφέρουν οι άνθρωποι, όπως όταν θυμούνται τι έφαγαν για δείπνο χθες το βράδυ ή τι συνέβη στα έβδομα γενέθλιά τους. Ένας άλλος τρόπος βασίζεται σε ένα διαρκές μοτίβο ή μία σειρά κυττάρων και συνδέσεων στον εγκέφαλο, γνωστό ως engram, το οποίο αποτελεί τη βιολογική αναπαράσταση μιας βιωμένης εμπειρίας που έχει αποτυπωθεί στη μνήμη. Έρευνες σε ποντίκια δείχνουν ότι οι ξεχασμένες αναμνήσεις μπορεί να επιμένουν — απλώς δεν είναι δυνατό να ανακληθούν συνειδητά. 

Το engram είναι ένας επιστημονικός όρος που αναφέρεται στο βιολογικό αποτύπωμα μιας μνήμης στον εγκέφαλο. Πρόκειται για το σύνολο νευρώνων και των συνδέσεών τους που ενεργοποιούνται όταν αποκτάμε μια εμπειρία και «αποθηκεύουν» αυτή τη μνήμη. Μπορούμε να πούμε ότι είναι ο φυσικός, υλικός φορέας της μνήμης μέσα στον εγκέφαλο. Το φαινόμενο engram εξηγεί πvς οι αναμνήσεις υπάρχουν στο μυαλό μας ακόμα κι αν δεν μπορούμε να τις ανακαλέσουμε συνειδητά. Ακόμα και «ξεχασμένες» μνήμες μπορεί να παραμένουν ως ενεργά και να επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας υποσυνείδητα. Με άλλα λόγια engram είναι η “σφραγίδα” μιας μνήμης στον εγκέφαλο — ακόμα κι αν εμείς δεν την αναγνωρίζουμε πλέον. 

Για να διερευνήσει αν τέτοιες «ξεχασμένες» αναμνήσεις μπορούν να ανιχνευτούν και στον ανθρώπινο εγκέφαλο, ο Τομ Βίλεμς από το Πανεπιστήμιο της Βέρνης στην Ελβετία και οι συνεργάτες του έκαναν ένα πείραμα με 40 συμμετέχοντες. Οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν γρήγορα 96 ζεύγη εικόνων, που αποτελούνταν από ένα ανθρώπινο πρόσωπο και ένα αντικείμενο, όπως μια κιθάρα. 

Η μετακίνηση των αναμνήσεων στον νεοφλοιό σχετίζεται με την ανάκλησή τους, αλλά, όπως εξηγεί η Έιμι Μίλτον από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ δεν γνωρίζουμε ακόμη με βεβαιότητα αν είναι αιτία ή αποτέλεσμα της ανάμνησης. 

Τα ευρήματα ευθυγραμμίζονται με την κυρίαρχη θεωρία για τη λειτουργία της μνήμης, γνωστή ως θεωρία της τυπικής ενοποίησης (standard consolidation theory) όπως εξηγεί ο Τουρκ-Μπράουν. Σύμφωνα με αυτήν οι αναμνήσεις αρχικά δημιουργούνται στον ιππόκαμπο. Κατά τη διάρκεια του ύπνου αυτές αναπαράγονται και αποθηκεύονται για μακροχρόνια χρήση στον νεοφλοιό και σε άλλες εγκεφαλικές περιοχές. 

Δεδομένα δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχει μια διάσταση ανάμεσα στη μνήμη που προσπελάζουμε συνειδητά και το σχετικό engram στον εγκέφαλο, τονίζει ο Τουρκ-Μπράουν. «Αυτή είναι μια πραγματικά συναρπαστική επίδειξη των λεπτών, αυτόματων και διαδεδομένων τρόπων με τους οποίους οι αναμνήσεις στον ιππόκαμπο μπορούν να επηρεάζουν τη συμπεριφορά». 

«Ουσιαστικά, αυτό που προσπαθούν να υποστηρίξουν είναι πως ορισμένες αναμνήσεις δεν χρειάζεται απαραίτητα να ανακαλούνται συνειδητά για να επηρεάσουν στη συνέχεια τη συμπεριφορά», λέει η Μίλτον. 

Δεν εκπλήσσεται που μπορεί να υπάρχει ένα ίχνος μνήμης αρκετά ισχυρό, ώστε να επηρεάζει τη συμπεριφορά χωρίς να είμαστε συνειδητά ενήμεροι γι’ αυτό. Αναφέρεται στο φαινόμενο της προετοιμασίας (priming), όπου η θέα ή η ακρόαση κάποιου ερεθίσματος μπορεί να μας ωθήσει να αντιδράσουμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο, χωρίς να καταλαβαίνουμε το γιατί. Η προετοιμασία εκδηλώνεται σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός, επισημαίνει ο Τουρκ-Μπράουν και τυπικά έχει παροδικό αποτέλεσμα που διαρκεί μόνο λίγα δευτερόλεπτα ή λεπτά. 

*Με στοιχεία από το Νew Scientist.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.