Με θυμάμαι πάντα να “σέρνομαι” την πρώτη ώρα του σχολείου – αν δεν είχα κάνει κοπάνα δηλαδή. Σίγουρα σε αυτό συνέβαλαν τα ξενύχτια με φίλους ή και μόνος μου, η ανάγκη να κοιμηθώ λιγότερο για να ζήσω περισσότερο, η αποστροφή μου στην κοινωνική ζωή της μέρας που είναι γεμάτη βαβούρα, κανόνες και υποχρεώσεις, η επιθυμία μου για κάτι πιο ομαλό ως έναρξη από τον επιθετικό ήχο ενός ξυπνητηριού. Νύσταζα συνέχεια μέχρι τις 10 π.μ., οπότε, αφού και να δήλωνα «παρών» θα ήμουν ουσιαστικά απών, προτιμούσα να περάσω κατευθείαν στην ουσία, στην απουσία δηλαδή.

Μέχρι πρότεινος – πριν διαβάσω τις παρακάτω έρευνες, νόμιζα ότι αυτό είναι «απλά εφηβεία» και έβαζα τελεία, μη δίνοντας περισσότερη σημασία στο τι σημαίνει εφηβικά χρόνια και πως ο κόσμος αντί να αγνοεί τις ανάγκες των εφήβων – γιατί είναι «απλά εφηβεία», άρα, θα περάσει – θα πρέπει να “ακούσει” τις ανάγκες τους.

Φαίνεται λοιπόν πως κατά μέσο όρο, οι έφηβοι δεν κοιμούνται αρκετά, και το πιο σημαντικό, δεν κοιμούνται αρκετά ποιοτικά, λένε οι ερευνητές. Θα μπορούσαμε να κατηγορήσουμε τα κινητά τηλέφωνα και την τεχνολογία γενικότερα για το γεγονός ότι τα παιδιά δεν κοιμούνται τη νύχτα, αλλά το “ανούσιο” ξενύχτι είναι μόνο ένα μέρος της εξίσωσης.

Εκτός από την τεχνολογία, ένας αρκετά αδιαμφισβήτητος παράγοντας συμβάλλει σε αυτή τη συλλογική υπνηλία: η ώρα που χτυπάει το κουδούνι του σχολείου για την πρώτη ώρα.

Επί δεκαετίες οι ερευνητές έχουν συγκεντρώσει στοιχεία που δείχνουν ότι αν το σχολικό κουδούνι των τάξεων Γυμνασίου – Λυκείου μετατοπιζόταν για λίγο αργότερα, θα υπήρχαν σημαντικά οφέλη στη σωματική, ψυχική και συναισθηματική υγεία των παιδιών – προσθέτουν, ότι αυτό θα βοηθούσε και τις μαθησιακές επιδόσεις τους.

Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (Centers for Disease Control and Prevention), μαζί με αρκετές ιατρικές εταιρείες, είναι θερμοί υποστηρικτές αυτής της άποψης. Στις ΗΠΑ, ορισμένες σχολικές περιφέρειες, καθώς και η πολιτεία της Καλιφόρνια, έχουν ήδη δείξει σχετικό ενδιαφέρον στο θέμα και έχουν ορίσει νέες ώρες έναρξης των πρωινών μαθημάτων.

Ωστόσο, πάρα πολλές σχολικές περιφέρειες διστάζουν να προχωρήσουν σε σχετικές αλλαγές, είτε για οικονομικούς ή πολιτιστικούς λόγους. Και αυτό είναι μια ακόμη αδικία προς τους εφήβους.

Για μια γενιά μαθητών που έπαιξε περισσότερο το “παιχνίδι” της πανδημίας από οποιοδήποτε άλλο παιχνίδι, μία νέα προσέγγιση γύρω από θέματα που αφορούν την υγεία και την ευεξία τους, θα έπρεπε να θεωρείται απαραίτητη. Σεβόμενοι τις βιολογικές και κοινωνικές τους ανάγκες, θα δημιουργήσουμε πιο ανθεκτικούς ενήλικες που θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν καλύτερα σε έναν πολύπλοκο κόσμο με ένα δυσοίωνο μέλλον.

Οι έφηβοι, σύμφωνα με μελέτες, χρειάζονται περίπου 9 ώρες ύπνου τη νύχτα, αλλά συνήθως κοιμούνται 7, ενώ το βιολογικό (ή κιρκάδιο) ρολόι τους μετατοπίζεται κατά μερικές ώρες, πράγμα που σημαίνει ότι κατά την διάρκεια της εφηβείας κουράζονται αργότερα τη νύχτα από ό,τι πριν και ξυπνούν αργότερα το πρωί από ό,τι συνήθιζαν – αυτή η μετατόπιση αντιστρέφεται κατά την ενηλικίωση, όπου κουραζόμαστε νωρίτερα απ’ ότι στην εφηβεία μας και μπορούμε να ξυπνήσουμε νωρίτερα.

Η βιολογική φύση αυτού του καθημερινού κιρκαδικού ρυθμού σημαίνει ότι το να πηγαίνει ένας έφηβος νωρίς στο κρεβάτι, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα καταφέρει να κοιμηθεί.

Οι ειδικοί λένε ότι οι έφηβοι χάνουν τόσο τον αναζωογονητικό ύπνο όσο και τον ύπνο REM. Ο αναζωογονητικός ύπνος βοηθά στην αποκατάσταση του οργανισμού μετά από μια δύσκολη μέρα και μπορεί να βελτιώσει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και άλλες βιολογικές διεργασίες. Ο ύπνος REM παγιώνει τα γεγονότα και τη μάθηση στη μνήμη μας.

Έτσι, όταν ένας μαθητής της Πρώτης Λυκείου, που φυσιολογικά πέφτει για ύπνο γύρω στις 11-12 μ.μ., πρέπει να ξυπνήσει στις 6-7 π.μ. για το σχολείο, χάνει όχι μόνο σημαντικές ώρες ύπνου (ποσότητα) αλλά και ώρες ποιοτικού ύπνου. Κάτι που, δυστυχώς, δεν αναπληρώνεται με ύπνο το Σαββατοκύριακο.

Οι έφηβοι λένε πως χρειάζεται περισσότερο ύπνο και αυτό αποδεικνύεται από διάφορες έρευνες. Σε αρκετές απ’ αυτές, τα παιδιά αναφέρουν πως όταν το σχολείο αρχίζει αργότερα, δεν είναι τόσο κουρασμένα όλη την ημέρα, τείνουν να πηγαίνουν στην ώρα τους στο σχολείο και η γκρίνια από τους γονείς για να ξυπνήσουν μειώνεται.

Επίσης, αυτές οι έρευνες δείχνουν ότι καθώς μειώνεται ο χρόνος ύπνου τους, αυξάνεται η χρήση τσιγάρων και ναρκωτικών, συμπεριλαμβανομένων αυτών που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν να παραμείνουν ξύπνιοι. Κάτι ακόμα που έχει ενδιαφέρον – με την αρνητική χροιά – είναι πως ο λιγότερος ύπνος προκαλεί την αίσθηση της απελπισίας και έρευνες έχουν δείξει ότι ο κίνδυνος αυτοκτονίας σε αυτά τα παιδιά αυξάνεται κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς.

Άλλες μελέτες δείχνουν ότι μία ώρα λιγότερου ύπνου την ημέρα συνδέεται με αύξηση του σωματικού βάρους, ενώ παράλληλα, οι ερευνητές λένε πως 30 λεπτά επιπλέον ύπνου θα βοηθούσαν στην ανακούφιση ορισμένων προβλημάτων ψυχικής υγείας. Ακόμα και οι δάσκαλοι έχουν αναφέρει ότι με τις μεταγενέστερες ώρες έναρξης των σχολείων οι μαθητές τους είναι πιο αφοσιωμένοι το πρωί και οι ίδιοι ως δάσκαλοι πιο ξεκούραστοι.

Παρά τις δεκαετίες ερευνών, τις χιλιάδες δημοσιεύσεις και τα επιστημονικά στοιχεία, στις ΗΠΑ, μόνο λίγες πολιτείες και περιφέρειες έχουν μεταφέρει την έναρξη της σχολικής ημέρας στις 8:30 π.μ. – οι ερευνητές πιστεύουν ότι μια καλύτερη ώρα θα ήταν πιο κοντά στις 9 π.μ.

Ο δρόμος για την καθυστέρηση των ωρών έναρξης των σχολείων είναι γεμάτος λακκούβες. Τα δρομολόγια των λεωφορείων πρέπει να αλλάξουν. Τα προγράμματα των εκπαιδευτικών και των διοικητικών υπαλλήλων πρέπει να αλλάξουν. Οι εξωσχολικές δραστηριότητες θα πρέπει να αλλάξουν. Οι γονείς και οι φροντιστές των παιδιών θα πρέπει να αλλάξουν το πρόγραμμά τους, άρα και τα ωράρια στην δουλειά τους, κάτι που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αδύνατον.

Οι ειδικοί λένε ότι το «αγροτικό μοντέλο εκπαίδευσης» σχεδιάστηκε για να σηκώνονται οι έφηβοι νωρίς και να επιστρέφουν στο σπίτι πριν νυχτώσει για να ασχοληθούν με τη φάρμα, αλλά αυτή η αντίληψη και προσέγγιση αφορά μια άλλη εποχή, πολύ μακρινή.

Δυστυχώς, αρκετοί χαρακτηρίζουν τους εφήβους ως «τεμπέληδες» και πως η ανάγκη ύπνου είναι ένδειξη «αδυναμίας». Πολλοί χρησιμοποιούν ως παράδειγμα τα δικά του πρωινά ξυπνήματα, συμπληρώνοντας πάντα την έκφραση «Και τι έπαθα;», απορρίπτοντας έτσι την επιστήμη η οποία είναι πλέον ξεκάθαρη.

Ίσως ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να θεωρούμε τις ώρες έναρξης των σχολείων ως κάτι που δεν αλλάζει, λέγοντας «Έτσι είναι ο κόσμος» κλπ. Τα κράτη θα πρέπει να ασχοληθούν σοβαρά με τις επιπτώσεις της έλλειψης ύπνου των εφήβων και των παιδιών γενικότερα, και να θέσουν ως προτεραιότητά τους την προσαρμογή κάποιων “θέσφατων” κανόνων λειτουργίας της κοινωνίας στις σύγχρονες ανάγκες του ανθρώπου.

Κάτι που φυσικά επηρεάζει και τον τομέα της εργασίας όπου οι εργοδότες θα πρέπει να είναι πιο ευέλικτοι στο να βοηθήσουν τους γονείς να προσαρμοστούν σε νέα σχολικά ωράρια, πάντα, με την υποστήριξη και την ανάλογη νομοθεσία του εκάστοτε υπουργείου Εργασίας.

Ας αφήσουμε επιτέλους τους εφήβους να κοιμηθούν, μήπως και αυτός ο κόσμος ξυπνήσει κάποια στιγμή αργότερα.

➯ Με πληροφορίες από: Scientific American, National Library of Medicine, Digital Conservancy, American Psychological Association