Η οικογένεια αποτελεί τον πρώτο και πιο σημαντικό κοινωνικό θεσμό που επηρεάζει τη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Ωστόσο, όταν η οικογενειακή δομή είναι δυσλειτουργική, τα ψυχολογικά και συναισθηματικά τραύματα που προκύπτουν μπορεί να επιδρούν στην ανάπτυξη του ατόμου σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Είναι δύσκολο και σκληρό κάποιος να αποδεχτεί ότι έχει μεγαλώσει σε μια δυσλειτουργική οικογένεια. Και στο μυαλό μας ως δυσλειτουργική οικογένεια έχουμε συγκεκριμένα μοτίβα και στερεότυπα. Χωρισμένοι γονείς, βαριά κακοποιητικό περιβάλλον, απουσία γονέων, γονέας χρήστης ναρκωτικών ή αλκοολικός. Όμως, τα πράγματα δεν είναι πάντα έτσι. Αυτό που ορίζει τις δυσλειτουργικές οικογένειες, είναι η προβολή αρνητικών και επιβλαβών δυναμικών.

Σεένα δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, τα μέλη δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά μεταξύ τους, να ακούσουν το ένα το άλλο ή να εκφράσουν με κατάλληλο τρόπο τα συναισθήματά τους. Αυτό σημαίνει ότι στις δυσλειτουργικές οικογένειες παρατηρούνται αλληλεπιδράσεις που επηρεάζουν την υγιή επικοινωνία, την συναισθηματική ασφάλεια, και κάποιες φορές την σωματική ασφάλεια.

Η επικοινωνία μπορεί, επίσης, να είναι μονομερής και βίαιη λεκτικά ή με ξεσπάσματα θυμού, έντονη κριτική και εξάρσεις που τελικά διακόπτουν την επικοινωνία. Το άτομο δε νιώθει ασφαλές να πει αυτά που αισθάνεται και να διεκδικήσει από τους άλλους αυτά που θέλει.

Η έρευνα στον τομέα της οικογενειακής ψυχολογίας και της θεωρίας των σχέσεων αναδεικνύει πως οι πρώιμες οικογενειακές εμπειρίες μπορούν να οδηγήσουν σε συμπεριφορές και μοτίβα που συνεχίζουν να καθορίζουν την ενήλικη ζωή. Όταν κάποιος μεγαλώνει σε μια δυσλειτουργική οικογένεια όλες αυτές οι πτυχές επηρεάζονται αρνητικά. Αυτό μπορεί να έχει επιδράσεις στην αίσθηση του εαυτού, να δημιουργεί μια στρεβλή αίσθηση για το πως μοιάζουν οι σχέσεις και να κάνει δύσκολη την φυσιολογική λειτουργία στην καθημερινότητα.

δυσλειτουργική οικογένεια

Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, υπάρχουν σημάδια που μαρτυρούν ότι κάποιος έχει μεγαλώσει σε δυσλειτουργική οικογένεια.

1. Δυσκολία στην εμπιστοσύνη

Οι άνθρωποι που προέρχονται από δυσλειτουργικές οικογένειες μπορεί να έχουν μεγάλες δυσκολίες στο να εμπιστευτούν κάποιον. Οι θεωρίες του ψυχολόγου Erik Erikson για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη υποστηρίζουν ότι το πρώτο στάδιο της ανάπτυξης, που αφορά την εμπιστοσύνη έναντι της δυσπιστίας, διαμορφώνεται κυρίως κατά την πρώιμη παιδική ηλικία. Σε ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, οι γονείς μπορεί να είναι ασυνεπείς, αναξιόπιστοι ή συναισθηματικά απόντες, οδηγώντας τα παιδιά σε μια βαθιά ριζωμένη δυσπιστία που επηρεάζει τις μετέπειτα σχέσεις τους.

2. Ανάγκη για έλεγχο

Η ανάγκη για έλεγχο μπορεί να αναπτύσσεται ως αποτέλεσμα της ασταθούς οικογενειακής δυναμικής. Ο ψυχολόγος John Bowlby, γνωστός για τη θεωρία της προσκόλλησης (Attachment Theory), εξηγεί ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε οικογένειες όπου η προσκόλληση είναι ανασφαλής, συχνά αναπτύσσουν ανάγκη να ελέγχουν τις καταστάσεις γύρω τους στην ενήλικη ζωή. Αυτή η συμπεριφορά πηγάζει από την ανάγκη τους να εξασφαλίσουν μια αίσθηση ασφάλειας που τους έλειπε στην παιδική τους ηλικία. 

3. Συναισθηματική αποφυγή

Η συναισθηματική αποφυγή είναι ένα άλλο κοινό σημάδι που μπορεί να αναπτύξει κάποιος σε μια δυσλειτουργική οικογένεια. Σύμφωνα με τη θεωρία του Carl Rogers για την Ανθρωπιστική Ψυχολογία, η συναισθηματική ανάπτυξη απαιτεί γνήσια αποδοχή και ενσυναίσθηση από τους γονείς. Η έλλειψη συναισθηματικής στήριξης στην οικογένεια μπορεί να οδηγήσει το άτομο στην απόκρυψη των συναισθημάτων του, προσπαθώντας να προστατευτεί από τραύματα και απογοητεύσεις.

4. Φόβος εγκατάλειψης

Ο φόβος της εγκατάλειψης συναντάται συχνά σε άτομα που έχουν μεγαλώσει σε περιβάλλοντα με ασυνεπείς ή ασταθείς γονείς. Αυτή η αντίδραση συνδέεται με την θεωρία του Donald Winnicott για την “αρκετά καλή μητέρα” όπου τα παιδιά που δεν έχουν λάβει επαρκή φροντίδα και σταθερότητα κατά την ανάπτυξή τους, μπορεί να αντιμετωπίζουν ένα διαρκές άγχος ότι οι άλλοι θα τα εγκαταλείψουν. Έτσι αργότερα στην ενήλικη ζωή τους, έχουν μόνιμα φόβο ότι θα μείνουν μόνοι, ότι φίλοι και σχέσεις μπορεί να απομακρυνθούν. Η ανασφάλεια και το άγχος τους κυριεύουν και δυσκολεύονται να αναπτύξουν υγιείς αποστάσεις δύνοντας τον απαιτούμενο χώρο τόσο στον εαυτό τους όσο και στους ανθρώπους γύρω τους.

5. Υπερβολική αίσθηση ευθύνης – αδυναμία θέσπισης ορίων

Τα παιδιά που αναγκάζονται να αναλάβουν τον ρόλο του “γονέα” μέσα σε μια δυσλειτουργική οικογένεια, συνήθως αναπτύσσουν υπερβολική αίσθηση ευθύνης σε νεαρή ηλικία.
Η γονεοποίηση συμβαίνει όταν οι γονείς αναζητούν συναισθηματική ή/και πρακτική υποστήριξη στα παιδιά τους, αντί να την παρέχουν. Ως εκ τούτου, το παιδί γίνεται ο φροντιστής και αναγκάζεται να αναλάβει ευθύνες συμπεριφορές ενηλίκων που δεν του αναλογούν, διαταράσσοντας τη φυσική διαδικασία ανάπτυξης του ενώ συχνά δεν λαμβάνουν αναγνώριση ή υποστήριξη για την ανάληψη αυτών των ευθυνών.

Ο όρος επινοήθηκε από τον Ούγγρο-Αμερικανό ψυχίατρο Ivan Boszormenyi-Nagy, έναν από τους ιδρυτές του τομέα της οικογενειακής θεραπείας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, έχει εκτεταμένες αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία του παιδιού. Τα παιδιά – γονείς μπορεί να δυσκολεύονται να χτίσουν εμπιστοσύνη και να έχουν προβλήματα με τον θυμό και τη συναισθηματική ρύθμιση. Καθώς γίνονται νέοι ενήλικες, συχνά παλεύουν με σχέσεις, ιδιαίτερα τις προσωπικές, καθώς δεν έχουν μάθει να θέτουν όρια με τους άλλους ή πώς να καλύψουν τις ανάγκες τους με υγιείς τρόπους.

6. Αίσθηση ανεπάρκειας και απομόνωση

Όταν κάποιος μεγαλώνει σε μια δυσλειτουργική οικογένεια , οι ανάγκες και τα λόγια του δεν έχουν καμία αξία. Αυτό λοιπόν που μένει στον μελλοντικό ενήλικα είναι ότι δεν είναι σημαντικός. Οι ανάγκες του δεν έχουν καμία αξία. Τα συναισθήματά του είναι ασήμαντα. Έτσι, πιστεύει ότι το καλύτερο είναι να μένει ήσυχος και να τα καταπιέζει. Στην πραγματικότητα, καταπίνει και φιμώνει τους φόβους και τη θλίψη του.

Είναι σαν οι γονείς να προτιμούν το παιδί τους να είναι ήσυχο επειδή πιστεύουν ότι αυτό είναι σημάδι καλής εκπαίδευσης, υποταγής και υπακοής. Για αυτό το λόγο, αν ένα παιδί τολμήσει να πει την γνώμη του και να εναντιωθεί, τότε θα τιμωρηθεί  . Έτσι μεγαλώνει για να γίνει ένας ενήλικας που αδυνατεί να επικοινωνήσει με ευθύτητα, αποφεύγει να εκφράσει το συναίσθημά του, τα θέλω του και τις προτιμήσεις του.

7. Προσπαθείτε διαρκώς να ευχαριστήσετε τους άλλους

Νιώθετε ενοχες που κάνετε πράγματα για τον εαυτό σας. Νιώθετε άσχημα όταν δε θέλετε να κάνετε κάτι που σας ζητήθηκε έτσι ποτέ δε λέτε όχι. Και όταν κάποιος έχει νεύρα, κατευθείαν αναρωτιέστε τι κάνατε και σε τι φταίτε.

Αυτό προκαλείται από τη λανθασμένη σκέψη σας ότι είστε υπεύθυνοι για τα συναισθήματα των άλλων. Το ενοχικό σύνδρομο δε σας επιτρέπει να δείτε καθαρά. Εκπαιδευτήκατε, ουσιαστικά, να κάνετε ό,τι περνάει από το χέρι σας για να κάνετε τους άλλους να νιώθουν ευτυχισμένοι.

Αυτό συνήθως προέρχεται από ένα οικογενειακό περιβάλλον που σας έχει ασκηθεί έντονη κριτική για το πώς πρέπει να συμπεριφέρεστε και να λειτουργείτε στην καθημερινότητα. Συχνά μαρτυρά και ένα περιβάλλον με εντασεις και φωνές που για να κρατηθούν σε χαμηλό επίπεδο προσπαθούσατε να κάνετε τους πάντες ευτυχισμένους για να τις αποφύγετε.