Μια οικονομική αποτυχία μπορεί να βιωθεί ως βαθιά προσωπική κρίση ή αποτυχία.  Αυτό μπορεί να προκαλέσει ένα καθοδικό σπιράλ που οδηγεί σε μειωμένα κίνητρα, κακή λήψη αποφάσεων και επιδείνωση των οικονομικών επιδόσεων στο μέλλον. Όμως, ενισχύοντας κι εμπλουτίζοντας την ψυχολογική σας εργαλειοθήκη και σχεδιάζοντας μια στρατηγική, σίγουρα υπάρχει ελπίδα και μπορείτε να ανακάμψετε από τις οικονομικές τρικλοποδιές.

Με όλα όσα έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, η πλειοψηφία των Ελλήνων έχει βιώσει άλλοι λιγότερο κι άλλοι περισσότερο, μια ή και περισσότερες οικονομικές αποτυχίες. Αποτυχίες με αίτια είτε ατομική κακοδιαχείρισης, είτε συστημικά, όπως για παράδειγμα η οικονομική κρίση.  

Ως ελληνική οικονομική κρίση ή ελληνική κρίση χρέους, ή απλώς κρίση, ονομάστηκαν οι συνέπειες και τα αποτελέσματα της αδυναμίας της ελληνικής κυβέρνησης να δανειστεί με χαμηλά επιτόκια από τις διεθνείς αγορές, στον απόηχο της Παγκόσμιας Οικονομικής Ύφεσης 2007-2009, και την επακόλουθη αδυναμία αποπληρωμής του δημόσιου χρέους. Η κρίση είχε και κοινωνικές επιπτώσεις με την ανεργία, τις τιμές να αυξάνονται, ενώ το βιοτικό επίπεδο και τα εισοδήματα μειώθηκαν. Ο συνδυασμός των προαναφερθέντων προκάλεσε κύμα μετανάστευσης καθώς συνολικά 610.037 Έλληνες έφυγαν μέσα σε επτά χρόνια, κοινωνικές αναταραχές και αλλαγές στον τρόπο ζωής των Ελλήνων.

Η κρίση ξεκίνησε στα τέλη του 2009, πυροδοτούμενη από την παγκόσμια οικονομική ύφεση, δομικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και έλλειψη ευελιξίας δημοσιονομικής πολιτικής ως μέλος της ζώνης του ευρώ, καθώς επίσης και μετά την αποκάλυψη ότι στατιστικά στοιχεία προηγούμενης περιόδου για το δημόσιο χρέος είχαν δηλωθεί χαμηλότερα από την Ελλάδα. Η κρίση χρέους θεωρείται ότι έληξε το 2018 με την ολοκλήρωση του Τρίτου Μνημονίου ή τον Σεπτέμβριο του 2019 με την πλήρη άρση των κεφαλαιακών ελέγχων που είχαν επιβληθεί.

Η αδυναμία απόκρισης του δημοσίου στις απαιτήσεις, αλλά και οι αναθεωρήσεις προς το δυσμενέστερο των στατιστικών για το έλλειμμα του προϋπολογισμού και το δημόσιο χρέος, οδήγησε σε απώλεια εμπιστοσύνης στην ελληνική οικονομία με την απότομη άνοδο των spreads και την υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας. Η κυβέρνηση θέσπισε σειρά μέτρων φορολογικών μεταρρυθμίσεων και περικοπής δαπανών, στο πλαίσιο εφαρμογής των τριών προγραμμάτων διάσωσης, τα λεγόμενα «Μνημόνια».

Οι κοινωνικές επιπτώσεις ήταν πολύ σοβαρές. Τον Φεβρουάριο του 2012, αναφέρθηκε ότι 20.000 Έλληνες ήταν άστεγοι κατά το 2011 και ότι το 20% των καταστημάτων στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας είχαν κλείσει.

Μέχρι το 2015, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) ανέφερε ότι σχεδόν το 20% των Ελλήνων δεν είχε το απαραίτητο κεφάλαιο για να καλύψει τα καθημερινά του έξοδα. Κατά συνέπεια, λόγω της οικονομικής κρίσης, η ανεργία επηρεάζει άμεσα τη διαχείριση του χρέους και την απομόνωση. Ειδικότερα, όσον αφορά τον αριθμό ατόμων που δήλωσαν ότι είχαν επιχειρήσει να αυτοκτονήσουν, σημειώθηκε αύξηση κατά 36% από το 2009 έως το 2011.

Σε μια μελέτη της Eurostat, διαπιστώθηκε ότι 1 στους 3 Έλληνες πολίτες ζούσαν υπό συνθήκες φτώχειας το 2016.

Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός ότι τέτοια γεγονότα συχνά εκτροχιάζουν την οικονομική σταθερότητα του ατόμου, μεγεθύνοντας περαιτέρω το ψυχολογικό στρες.

«Είτε λόγω απώλειας εργασίας, είτε λόγω κακής τύχης, είτε απλώς λόγω υπερβολικών δαπανών, ένα άτομο μπορεί να βιώσει μια βαθιά προσωπική κρίση», λέει η Dr. Erika Rasure, οικονομική θεραπεύτρια και ιδρύτρια του Crypto Goddess.

Αυτό μπορεί να προκαλέσει ένα καθοδικό σπιράλ που οδηγεί σε μειωμένα κίνητρα, κακή λήψη αποφάσεων και επιδείνωση των οικονομικών επιδόσεων στο μέλλον.

Όμως, ενισχύοντας κι εμπλουτίζοντας την ψυχολογική σας εργαλειοθήκη και σχεδιάζοντας μια στρατηγική, σίγουρα υπάρχει ελπίδα και μπορείτε να ανακάμψετε από τις οικονομικές τρικλοποδιές.

Ακολουθούν πέντε συμβουλές για αρχή: 

1. Αξιολογήστε τι συνέβη και προσδιορίστε τους στόχους σας

Οι άνθρωποι έχουν μια έμφυτη επιθυμία να κατανοήσουν γιατί συμβαίνουν τα πράγματα. Ο εντοπισμός των αιτιών βοηθά στη μείωση των αρνητικών συναισθημάτων, ενώ παρέχει καθοδήγηση για το πώς να βελτιστοποιήσετε τις μελλοντικές αποφάσεις και τη συμπεριφορά σας. Ξεκινήστε, λοιπόν, αξιολογώντας τι οδήγησε στην οικονομική σας αποτυχία.

Μπορεί να υπάρχουν πολλαπλές αιτίες. Ορισμένες μπορεί να είναι εκτός του ελέγχου σας, όπως μια οικονομική κρίση ή ένα αναπάντεχο ιατρικό περιστατικό. Αλλά να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας σχετικά με το τι ήταν υπό τον έλεγχό σας και τι όχι. Για παράδειγμα, θα μπορούσατε να είχατε προγραμματίσει καλύτερα, να είχατε επιλέξει μια καλύτερα αμειβόμενη εργασία ή να είχατε αναπτύξει διαφορετικές συνήθειες;

«Είναι εύκολο να κατηγορήσετε το σύστημα», λέει ο Lawrence Delva-Gonzalez, εκπαιδευτής οικονομικού αλφαβητισμού και συνδιοργανωτής του podcast The Financial Griot. «Αλλά συχνά τα λάθη είναι δικά σας. Η αποδοχή αυτού του γεγονότος είναι το κλειδί για την αλλαγή».

Στη συνέχεια, γράψτε κάτω κάποιους στόχους για να βελτιώσετε τη συμπεριφορά σας ή να προσαρμοστείτε στην κατάσταση. Οι ξεκάθαροι, ρητοί στόχοι μπορούν να παρακινήσουν και να καθοδηγήσουν τη θετική αλλαγή συμπεριφοράς, καθιστώντας πιο πιθανό ότι θα πετύχετε. Αν, για παράδειγμα, κάποιος έχασε τη δουλειά του λόγω χαμηλής απόδοσης, μπορεί να θέσει ως στόχο να μάθει νέες εργασιακές δεξιότητες, να βρει δουλειές που ταιριάζουν καλύτερα στα δυνατά του σημεία ή να βρει έναν εκπαιδευτή. Μια τέτοια στοχοθεσία μπορεί επίσης να βελτιώσει την ψυχολογική σας ευημερία.

2. Αναγνωρίστε τι συμβαίνει – άγχος, συναισθήματα και αποδοχή

Οι οικονομικές αναποδιές προκαλούν άγχος. Η απογοήτευση και το άγχος μπορούν να σας εξαντλήσουν και να θολώσουν τη σκέψη σας.

«Όταν περνάτε από κάποια αναταραχή, το πιο πιθανόν είναι να βαλτώσετε και να νιώσετε ότι βρίσκεστε μπροστά από ένα τέλμα», λέει η Rasure.

Αλλά επιστημονικά τεκμηριωμένες τακτικές όπως η τήρηση ημερολογίου, η άσκηση ή η αναζήτηση κοινωνικής υποστήριξης μπορούν να βελτιώσουν την ευημερία σας.

Η Rasure συνιστά να δώσετε στον εαυτό σας χώρο για να αναγνωρίσετε τι αισθάνεστε και να δώσετε προσοχή στις σωματικές σας αισθήσεις. «Πηγαίνετε μια βόλτα, γυμναστείτε, διαλογιστείτε, αναπνεύστε», προτείνει.

Η Saundra Davis, οικονομική σύμβουλος στην Sage Financial Solutions, σημειώνει ότι μια οικονομική αποτυχία συχνά συνεπάγεται έντονο αίσθημα ντροπής. Προτείνει να δημιουργήσετε μια «ζώνη χωρίς ντροπή» για κάθε φορά που προκύπτει απογοήτευση ή αυτοκριτική. «Εν ολίγοις», λέει, «αντιμετωπίστε τον εαυτό σας με συμπόνια».

Τέλος, αποδεχτείτε αυτό που συνέβη. Αντί να ασχολείστε με το παρελθόν, φανταστείτε ότι είστε μια μύγα στον τοίχο που παρατηρεί τι συνέβη και κάντε ό,τι μπορείτε για να επικεντρωθείτε ξανά στο μέλλον. Η διεύρυνση της προοπτικής σας μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των αρνητικών σκέψεων και στην αύξηση της διορατικότητας και της ολοκλήρωσης. «Συγχωρέστε το παρελθόν σας, συγχωρέστε τα λάθη σας», λέει η Delva-Gonzalez. «Πάρτε την απόφαση να προχωρήσετε μπροστά».

Η αποδοχή των αποτυχιών μπορεί ακόμη και να αποτελέσει καταλύτη για να επανεκτιμήσετε τι θέλετε στο μέλλον και έτσι να καταφέρετε να αναπτυχθείτε ως άτομο.

«Θεωρήστε το παρελθόν ως την προγενέστερη εικόνα σας», λέει η Kate Phillips, οικονομική εκπαιδεύτρια και ιδρύτρια του Total Wealth coaching. «Στη συνέχεια, σκεφτείτε πώς θα θέλατε να είναι το μετά».

3. Χτίστε την ανθεκτικότητά σας υιοθετώντας μια νοοτροπία ανάπτυξης

Τρίτον, αναπτύξτε μια νοοτροπία ανάπτυξης για να οικοδομήσετε ανθεκτικότητα και να κινητοποιήσετε εκ νέου τον εαυτό σας. Οι οικονομικές αποτυχίες συχνά αποτελούν μεγάλο πλήγμα στον εγωισμό μας, οδηγώντας σε ένα καθοδικό σπιράλ αδράνειας και να αμφιβάλλουμε για τον εαυτό μας.

«Οι αποτυχίες αποδομούν αυτό που νομίζετε ότι είστε», λέει ο Phillips. «Το να έχεις χρήματα και μετά να τα χάνεις μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πιο δύσκολο από το να μην έχεις ποτέ χρήματα, επειδή κλονίζει την ταυτότητά σου».

Πώς μπορείτε λοιπόν να αναπτύξετε την ανθεκτικότητα που απαιτείται για να ανακάμψετε; Ο Phillips συνιστά να εντοπίσετε τα δυνατά σας σημεία – ίσως είστε καλός φίλος, ισχυρός επικοινωνιολόγος ή συνεπής εργαζόμενος. Στη συνέχεια, εντοπίστε πού έχετε αποτύχει και καλλιεργήστε μια «νοοτροπία ανάπτυξης».

Η νοοτροπία ανάπτυξης είναι η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν, να αναπτυχθούν και να επιτύχουν. Πράγματι, οι προκλήσεις και οι αποτυχίες αποτελούν απαραίτητο μέρος της διαδικασίας μάθησης. Η νοοτροπία ανάπτυξης έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την αίσθηση της αυτοβελτίωσης και των κινήτρων, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα να πετύχετε πραγματικά τους στόχους σας. Αυτή η νοοτροπία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τους ανθρώπους που αυτή τη στιγμή αγωνίζονται να ανακάμψουν από μια αποτυχία.

Πρέπει να επιτρέψετε στον εαυτό σας να σκεφτεί διαφορετικά. Αντί λοιπόν να πιστεύετε ότι η αναποδιά επηρεάζει αρνητικά τις προσωπικές σας αξίες ή τις ικανότητές σας, σκεφτείτε πώς μπορεί να σας βοηθήσει να αναπτυχθείτε. Τι μπορείτε να μάθετε από αυτό; Πώς θα σας κάνει πιο δυνατό, σοφό και ικανό άτομο να προχωρήσετε μπροστά;

4. Αντιμετωπίστε το πρόβλημα με ένα οικονομικό σχέδιο

Τέταρτον, αντιμετωπίστε την οικονομική αναποδιά σας με ένα καλό οικονομικό σχέδιο. Η επίλυση προβλημάτων και ο σχεδιασμός αυξάνουν την αυτοβελτίωση, τα κίνητρα και την πιθανότητα να επιτύχετε τους στόχους σας.

Ξεκινήστε καθορίζοντας τους βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους οικονομικούς σας στόχους. Μια έρευνα της Ameriprise Financial διαπίστωσε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι χρειάστηκαν ένα έως πέντε χρόνια για να επαναφέρουν τα οικονομικά τους σε σωστή τροχιά, αλλά σε ορισμένους χρειάστηκε περισσότερος χρόνος. Οι στόχοι θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν οτιδήποτε, από την απαλλαγή από τα χρέη μέχρι την αγορά σπιτιού και τις διακοπές. «Δώστε στον εγκέφαλό σας μια κατεύθυνση», λέει η Delva-Gonzalez, «κάτι για να δουλέψετε».

Στη συνέχεια, δημιουργήστε έναν προϋπολογισμό για την επίτευξη των στόχων σας. Σκεφτείτε τι σας κάνει πραγματικά ευτυχισμένους και κόψτε τα υπόλοιπα. Η Delva-Gonzalez συνιστά να «προκαλέσετε τον εαυτό σας να κόψει ένα δύσκολο πράγμα που νομίζετε ότι το ζρειάζεστε, αλλά στην πραγματικότητα δεν το χρειάζεστε καθόλου». Αυτό θα σας επιτρέψει να εξοικονομήσετε χρήματα για ό,τι είναι πραγματικά πολύτιμο για εσάς.

Πλατφόρμες όπως το Levyl^UP μπορούν να σας βοηθήσουν να θέσετε στόχους, να δημιουργήσετε έναν προϋπολογισμό και να επαναφέρετε τα χρήματά σας στο σωστό δρόμο. Και να θυμάστε ότι αυτή είναι μια συνεχής διαδικασία: επιστρέψτε στο οικονομικό σας σχέδιο τουλάχιστον κάθε χρόνο για να αξιολογήσετε την πρόοδό σας και να εντοπίσετε νέους τρόπους για να επιτύχετε τους στόχους σας. Η παρακολούθηση των οικονομικών σας στόχων μπορεί επίσης παράλληλα να βελτιώσει την ψυχολογική σας ευημερία.

5. Χρησιμοποιήστε τους πόρους σας

Τέλος, χρησιμοποιήστε τους πόρους σας. Αναζητήστε πληροφορίες, καθοδήγηση και βοήθεια από άλλους. Η έρευνα διαπιστώνει ότι οι οικονομικοί και κοινωνικοί πόροι επηρεάζουν τα αποτελέσματα ακόμη περισσότερο από την ίδια την αναποδιά.

Οι οικονομικοί εμπειρογνώμονες μπορούν να σας βοηθήσουν να αντιμετωπίσετε ακραίες αναποδιές, όπως η αναδιάρθρωση του χρέους, η πτώχευση και η διαπραγμάτευση σχεδίων πληρωμών με την εφορία ή τους δανειστές.

Τελευταίο και βασικό, στηριχθείτε στην κοινωνική υποστήριξη και συνδεθείτε με άλλους ανθρώπους. Είτε από την οικογένεια, είτε από φίλους, είτε από την ευρύτερη κοινότητα. Έμπιστοι άνθρωποι μπορούν να προσφέρουν καλοσύνη, υποστήριξη και καθοδήγηση. Η κοινωνική υποστήριξη βοηθά στην απομάκρυνση των αρνητικών επιπτώσεων των οικονομικών αναποδιών. Και το να περνάτε απλώς χρόνο με άλλους – είτε με εθελοντισμό, είτε μέσω γυμναστικής και αθλητισμού, είτε ακόμη και με την κουβέντα με έναν άγνωστο στο λεωφορείο – είναι ένας ευχάριστος τρόπος για να ενισχύσετε την ευτυχία σας.

Συνοψίζοντας

Εν ολίγοις, μπορείτε να τα καταφέρετε. Όπως και εκατομμύρια άλλοι άνθρωποι που έχουν αντιμετωπίσει οικονομικές αποτυχίες, πιθανότατα θα βιώσετε αρνητικότητα, έλλειψη αυτοπεποίθησης και άγχος. Αλλά αξιολογώντας την κατάστασή σας, καλλιεργώντας την συμπόνια προς τον εαυτό σας και τη νοοτροπία ανάπτυξης και εφαρμόζοντας ένα έξυπνο οικονομικό σχέδιο, θα βρεθείτε στο δρόμο της ψυχολογικής και οικονομικής ανάκαμψης.