Σε μια εποχή όπου η ψηφιακή τεχνολογία έχει διαποτίσει κάθε πτυχή της ζωής μας, η ανθρώπινη συμπεριφορά εξελίσσεται με τρόπους που συχνά μας εκπλήσσουν. Σκεφτείτε για λίγο πώς κάθε μας κίνηση, από το άνοιγμα ενός email μέχρι την πλοήγηση σε μια εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης, έχει επηρεάσει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και αλληλεπιδρούμε. Στην ψηφιακή εποχή, όπου η προσοχή μας ανάγεται σε πολύτιμο αγαθό, η «οικονομία της προσοχής» την καταναλώνει με λαιμαργία. Στιγμές που προορίζονταν για ξεκούραση συχνά γίνονται πεδία ασταμάτητης πληροφόρησης και επιλογών, οδηγώντας μας σε μια κατάσταση υπερφόρτωσης και συναισθηματικής εξάντλησης.

Οι ψηφιακές πλατφόρμες δημιουργούν ένα είδος “echo chambers”, όπου η πληροφόρηση που λαμβάνουμε ενισχύει τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας, περιορίζοντας την εκτενή μας κατανόηση και την ικανότητά μας για κριτική σκέψη. Κάθε ειδοποίηση, κάθε “like”, κάθε θετικό feedback μέσω των κοινωνικών δικτύων, μεταβάλλεται σε πηγή ντοπαμίνης, διαμορφώνοντας μια νέα πραγματικότητα που μας κρατά σε συνεχή αναμονή για την επόμενη δόση επιβεβαίωσης.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, οι αναπόφευκτες κοινωνικές συγκρίσεις και οι εικονικές περσόνες που χτίζουμε, οδηγούν σε συγκρούσεις με την πραγματική μας ταυτότητα, ενισχύοντας συναισθήματα αβεβαιότητας και απομόνωσης. Σκεφτείτε για μια στιγμή το λεγόμενο «φαινόμενο Google» – αυτή την ψηφιακή αμνησία που μας καθιστά ολοένα και λιγότερο ικανούς να θυμόμαστε πληροφορίες που παλαιότερα ήταν φυσικές για μας.

Και φυσικά, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γνωστό σε όλους μας “φαινόμενο FOMO“, αυτόν τον διαρκή φόβο μήπως χάσουμε κάτι ενδιαφέρον, που μας ωθεί να παρακολουθούμε ακατάπαυστα, σχεδόν εμμονικά τα social media, επηρεάζοντας την ψυχική μας υγεία.

Αυτά τα 10 ψυχολογικά φαινόμενα, που συνδέονται άμεσα με την εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας, αποκαλύπτουν ένα νέο τοπίο στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Σε αυτή την εξερεύνηση, ας ανακαλύψουμε πώς η τεχνολογία επηρεάζει την ψυχολογία μας και τι σημαίνει αυτό για την καθημερινότητά μας.

1. Η οικονομία της προσοχής
Τα ψηφιακά προϊόντα έχουν σχεδιαστεί για να αιχμαλωτίζουν και να τραβούν την προσοχή μας, συχνά εις βάρος του χρόνου και της συγκέντρωσής μας. Αυτό αναφέρεται συχνά ως «οικονομία της προσοχής». Χαρακτηριστικά όπως το αδιάκοπο scrolling, οι ειδοποιήσεις push και το autoplay μπορούν να κρατήσουν τους χρήστες απασχολημένους για περισσότερο χρόνο από ό,τι αρχικά σκόπευαν.

2. Το παράδοξο της επιλογής
Οι ψηφιακές αγορές και οι υπηρεσίες streaming προσφέρουν μια άνευ προηγουμένου γκάμα επιλογών. Αν και αυτό μπορεί να μοιάζει χρήσιμο, μπορεί επίσης να οδηγήσει στο παράδοξο των επιλογών, όπου η αφθονία των επιλογών οδηγεί σε κόπωση από τη λήψη αποφάσεων, δυσαρέσκεια και απογοήτευση.

3. Echo Chambers
Πολλά ψηφιακά προϊόντα χρησιμοποιούν αλγόριθμους για να εξατομικεύουν το περιεχόμενο που βλέπουμε με βάση την προηγούμενη συμπεριφορά μας. Ενώ αυτό μπορεί να κάνει την κατανάλωση πληροφοριών πιο αποτελεσματική, μπορεί επίσης να δημιουργήσει θαλάμους ηχούς, όπου εκτιθέμεθα μόνο σε απόψεις και πληροφορίες που ενισχύουν τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας. Αυτό μπορεί να περιορίσει την κριτική σκέψη και την έκθεση σε διαφορετικές οπτικές γωνίες, πολώνοντας ενδεχομένως την κοινή γνώμη.

4. Υπερφόρτωση πληροφοριών
Ο τεράστιος όγκος πληροφοριών που είναι διαθέσιμος στα χέρια μας μπορεί να οδηγήσει σε υπερφόρτωση πληροφοριών, καθιστώντας δύσκολο το φιλτράρισμα, την ιεράρχηση και τη μνήμη της πληροφορίας. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα των χρηστών να λαμβάνουν αποφάσεις και μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα άγχους.

5. Ανατροφοδότηση της ντοπαμίνης
Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, τα βιντεοπαιχνίδια, ακόμη και οι ειδοποιήσεις μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μπορούν να δημιουργήσουν ανατροφοδοτικούς κύκλους με βάση την ντοπαμίνη. Όταν οι χρήστες λαμβάνουν likes, σχόλια ή οποιαδήποτε μορφή θετικής επιβεβαίωσης μέσω αυτών των πλατφορμών, ενεργοποιείται η απελευθέρωση ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με την ηδονή. Αυτό μπορεί να οδηγήσει τους χρήστες να τσεκάρουν επανειλημμένα αυτές τις πλατφόρμες για να βιώσουν εκ νέου αυτό το ευχάριστο συναίσθημα, οδηγώντας ενδεχομένως σε εθιστικές συμπεριφορές.

6. Κοινωνικές συγκρίσεις και ταυτότητα
Οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να επιδεινώσουν το συναίσθημα της ανεπάρκειας και του φθόνου μέσω της συνεχούς έκθεσης σε επιμελημένες απεικονίσεις της ζωής των άλλων. Αυτό το φαινόμενο, γνωστό ως κοινωνική σύγκριση, μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη αυτοεκτίμηση και αυξημένα συναισθήματα μοναξιάς και άγχους.

Οι διαδικτυακές πλατφόρμες επιτρέπουν τη δημιουργία εικονικής περσόνας, η οποία μπορεί να διαφέρει σημαντικά από την ταυτότητα ενός ατόμου εκτός διαδικτύου. Αυτό μπορεί να έχει πολύπλοκες επιπτώσεις στην αυτοαντίληψη και την ταυτότητα, καθώς τα όρια μεταξύ διαδικτυακού και μη διαδικτυακού εαυτού θολώνουν. Ενώ προσφέρει ευκαιρίες για εξερεύνηση και έκφραση, αυτό μπορεί επίσης να οδηγήσει σε συγκρούσεις και σύγχυση σχετικά με την ταυτότητα του ατόμου.

7. Το φαινόμενο Google
Η ευκολία πρόσβασης σε πληροφορίες στο διαδίκτυο μπορεί να επηρεάσει τη μνήμη και τις ικανότητες πλοήγησης. Το φαινόμενο που είναι γνωστό ως «φαινόμενο Google» ή ψηφιακή αμνησία περιγράφει πώς το διαδίκτυο έχει γίνει μια μορφή εξωτερικής μνήμης, οδηγώντας σε μείωση της ικανότητας να θυμόμαστε πληροφορίες. Ομοίως, η εξάρτηση από το GPS για την πλοήγηση μπορεί να επηρεάσει τις δεξιότητες προσανατολισμού στο χώρο.

10 ψυχολογικά
Φωτ.: Unsplash

8. Ψηφιακή ενσυναίσθηση και σύνδεση
Παρόλο που οι ψηφιακές πλατφόρμες επικοινωνίας έχουν επιτρέψει νέες μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης και σύνδεσης, μπορούν επίσης να επηρεάσουν την ποιότητα αυτών των αλληλεπιδράσεων. Η έλλειψη μη λεκτικών στοιχείων στην επικοινωνία μέσω κειμένου μπορεί να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις και μείωση της ενσυναίσθησης.

9. Φαινόμενο online αναστολών
Η ανωνυμία και η φυσική απόσταση που παρέχουν οι ψηφιακές αλληλεπιδράσεις μπορεί να οδηγήσουν στο φαινόμενο της διαδικτυακής αναστολής, όπου τα άτομα αισθάνονται πιο ελεύθερα να εκφραστούν με τρόπους που δεν θα μπορούσαν να εκφράσουν σε συνθήκες πρόσωπο με πρόσωπο. Αυτό μπορεί να εκδηλωθεί τόσο με θετικούς τρόπους, όπως η αυξημένη διαφάνεια και η αυτοαποκάλυψη, όσο και με αρνητικούς τρόπους, όπως ο διαδικτυακός εκφοβισμός και οι επιθετικές συμπεριφορές.

10. Ο φόβος να μην χάσεις κάτι (FOMO)
Οι ψηφιακές πλατφόρμες, ιδίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορούν να επιδεινώσουν το FOMO, Fear Of Missing Out ή στα ελληνικά, o φόβος μην χάσεις αυτό που συμβαίνει και αντιπροσωπεύει την τάση που έχουν γεννήσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και κυρίως το Facebook.  Είναι στην πραγματικότητα η ιδέα ότι οι άλλοι μπορεί να έχουν ευχάριστες εμπειρίες όσο εσύ απουσιάζεις. Το FOMO μπορεί να οδηγήσει σε διαρκή παρακολούθηση των feeds των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ψυχική υγεία και ευημερία προωθώντας αισθήματα κατωτερότητας και δυσαρέσκειας.

➪ Διαβάστε επίσης: Παγιδευμένοι στην οικονομία της προσοχής: Ποιοι κερδίζουν από τα δικά μας scroll