Η δημοσιογράφος Μελίνα Σπαθάρη εξηγεί αναλυτικά το ιστορικό της υπόθεσης της Σάρα Μαρντίνι, από τη σύλληψή της το 2018 μέχρι και την πρόσφατη δίκη στη Λέσβο, και σχολιάζει πως «Η ποινικοποίηση της διάσωσης ανθρώπων σε κίνδυνο ήταν κάποτε αδιανόητα σε ένα κράτος δικαίου. Η “κανονικοποίηση” και η νομιμότητα τέτοιων πράξεων δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε περισσότερους αποκλεισμούς, ενισχύοντας την ακροδεξιά ρητορική, θέτοντας σε κίνδυνο τις δημοκρατικές εγγυήσεις και δικαιώματα όλων μας στην Ευρώπη».

– Από το 2018 που πραγματοποιήθηκε η σύλληψη της Σάρα Μαρντίνι μπορείτε να μας κάνετε μια μικρή αναδρομή φτάνοντας στο σήμερα;

Η Σάρα έμεινε σε κράτηση στον Κορυδαλλό για περισσότερες από 100 μέρες. Έπειτα από διαβήματα δικηγόρων, ακτιβιστών και διεθνών οργανισμών αφέθηκε ελεύθερη με εγγύηση και έφυγε στη Γερμανία όπου εγκαταστάθηκε καθώς είχε προηγουμένως λάβει άσυλο εκεί. Στις 18 Νοεμβρίου 2021, το δικαστήριο στη Λέσβο διέκοψε τη νομική διαδικασία κατά 24 μελών της οργάνωσης ERCI, συμπεριλαμβανομένων των Σάρα Μαρντίνι και Σων Μπίντερ, «λόγω αναρμοδιότητας του δικαστηρίου» και παρέπεμψε την υπόθεση σε ανώτερο δικαστήριο. Στις 18 Νοεμβρίου 2022, η Σάρα, ο Σων και ο Έλληνας κατηγορούμενος Νάσος Καρακίτσος παρέστησαν στην κλήτευση στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο και δήλωσαν ότι δεν είχαν τίποτα να προσθέσουν στις προηγούμενες δηλώσεις τους. Στη συνέχεια ξεκίνησε δίκη στις 10 Ιανουαρίου 2023, με τους κατηγορούμενους να αντιμετωπίζουν κατηγορίες που χαρακτηρίζονται ως πλημμελήματα, ενώ οι κατηγορίες σε βαθμό κακουργήματος δεν έχουν περατωθεί. Στις 13 Ιανουαρίου, το δικαστήριο έκρινε ότι οι κατηγορίες για κατασκοπεία κατά της Μαρντίνι και των άλλων κατηγορουμένων ήταν τουλάχιστον εν μέρει απαράδεκτες, μετά από ενστάσεις των δικηγόρων τους. Ωστόσο, οι κατηγορίες για εμπορία ανθρώπων παρέμειναν και οι κατηγορούμενοι πρέπει να συνεχίσουν να ζουν σε ανασφάλεια εν αναμονή μιας δεύτερης δίκης. Στο ίδιο διάστημα, η πρώιμη ζωή και η φυγή των αδελφών Μαρντίνι από τη Συρία στη Γερμανία περιγράφηκε στο αυτοβιογραφικό βιβλίο Butterfly της Γιούσρα Μαρντίνι, αδελφής της Σάρα. Επιπλέον, η Σάρα και η Γιούσρα είναι οι κύριοι χαρακτήρες του The Swimmers, μιας βιογραφικής ταινίας βασισμένης στην ιστορία τους, σε σκηνοθεσία Sally El Hoseini και παραγωγή Stephen Daldry. Η ταινία έκανε πρεμιέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφουτου Τορόντο στις 8 Σεπτεμβρίου 2022 και κυκλοφόρησε για streaming από το Netflix τον Νοέμβριο του 2022.

– Η δίκη που έλαβε χώρα στη Λέσβο ποιες κατηγορίες αφορούσε και τι σημαίνει για τη Σάρα η ετυμηγορία του δικαστηρίου ότι οι κατηγορίες κρίθηκαν «απαράδεκτες για δικονομικούς λόγους»;

Όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω, εκδικάστηκαν μόνο τα πλημμελήματα της κατασκοπίας, της πλαστογραφίας και της παροχής πληροφοριών σε εγκληματική οργάνωση. Για τα κακουργήματα η διαδικασία είναι ακόμη στην ανάκριση. Σχετικά με το χαρακτηρισμό «απαράδεκτες για δικονομικούς λόγους», δεν είμαι δικηγόρος, ωστόσο αντιλαμβάνομαι ότι αναφέρεστε στις παρατυπίες που αναφέρθηκαν από τους δικηγόρους, το ότι δεν τηρήθηκε το γράμμα του νόμου και η δικονομία όσον αφορά στη σωστή κλήση των κατηγορουμένων, τη μετάφραση του κατηγορητηρίου το οποίο παραδόθηκε στους αλλοδαπούς στα ελληνικά, ενώ μεταξύ τους υπήρχαν Γερμανοί και Ολλανδοί και η αραβόφωνη Σάρα Μαρντίνι, γεγονός που παλαιότερα οδήγησε τον Αρειο Πάγο στην ακυρότητα διαδικασιών σε υποθέσεις όπως για παράδειγμα της Siemens. Επίσης, υπήρχε αναντιστοιχία στην αρίθμηση, με αποτέλεσμα σε πλήθος περιπτώσεων να μην ξέρει κανείς για ποιο αδίκημα κατηγορείται έκαστος. Η ασάφεια, επίσης, ήταν ένα γενικό χαρακτηριστικό, αφού σε πλήθος κατηγοριών απουσιάζει η περιγραφή συγκεκριμένων πράξεων που οδηγούν στη δίωξη, όπως και οι ημερομηνίες. Μια σειρά από τυπικές παραλείψεις που οδηγούν, όπως λένε, στην ακύρωση του κατηγορητηρίου.

– Εκκρεμεί άλλη δίκη και ποιες κατηγορίες αφορά;

Αφορά στα κακουργήματα, δηλαδή σ’αυτό της σύστασης εγκληματικής οργάνωσης, της διακίνησης και της διευκόλυνσης παράνομης εισόδου αλλοδαπών.

– Τι απαντά η Σάρα Μαρντίνι στις κατηγορίες; Πώς την στηρίζουν οι αλληλέγγυοι;

Δεν παρέστην στη δίκη, δεν μπορώ να γνωρίζω τι απάντησε μέσω των δικηγόρων της. Ωστόσο, κρατώ κάτι που μου έκανε εντύπωση από πρόσφατη συνέντευξή της, όπου αναφερόταν στο προσφυγικό της ταξίδι: «Χάρη στα όσα συνέβησαν αυτά τα χρόνια, είμαι αυτή που είμαι σήμερα. Είμαι δυνατή, πιο θαρραλέα. Μετά από αυτή την περιπέτεια, νομίζω πως η αδελφή μου κι εγώ μπορούμε να φτάσουμε στο φεγγάρι και να επιστρέψουμε. Μπορούμε να το κάνουμε».  Η στήριξη της Σάρας και των υπολοίπων κατηγορουμένων από ακτιβιστές υπήρξε μεγάλη και μάλιστα από την πρώτη στιγμή, ευτυχώς δεν περιμέναμε το νετφλιξ για να καταλάβουμε το διακύβευμα. Θυμάμαι το πολύ ωραίο flashmob που οργανώθηκε στην πλατεία Συντάγματος το Σεπτέμβρη του 2018, όταν ακόμη τα παιδιά βρίσκονταν στη φυλακή, που ήταν από τις πιο συγκινητικές πράξεις αλληλεγγύης που έχουν οργανωθεί αυτά τα χρόνια. Ανάλογες πρωτοβουλίες οργανώθηκαν και σε άλλες χώρες.

– Γιατί η υπόθεση χαρακτηρίστηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως «μεγαλύτερη υπόθεση ποινικοποίησης της αλληλεγγύης στην Ευρώπη»;

Ο χαρακτηρισμός αναφερόταν σε μελέτη που ανατέθηκε από το Τμήμα Πολιτικής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τα Δικαιώματα των Πολιτών και για Συνταγματικές Υποθέσεις κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής LIBE. Χαρακτηρίστηκε «μεγαλύτερη» διότι σ’αυτή την υπόθεση εμπλέκονται 37 άτομα, διώκονται 24 ανθρωπιστές εκ των οποίων οι πέντε τέθηκαν προφυλακιστέοι και αντιμετωπίζουν κατηγορίες για κακουργήματα αντιμετωπίζοντας ποινή φυλάκισης 25 ετών εάν κριθούν ένοχοι. Και χαρακτηρίστηκε «Ποινικοποίηση της αλληλεγγύης» διότι καθώς αναφέρεται «όπως και στην υπόθεση κατά της Team Humanity, οι ποινικές κατηγορίες εναντίον της ERCI ως οργάνωσης και των μεμονωμένων εθελοντών της θεωρήθηκαν αβάσιμες (σημείωση δική μου: εννοεί από διεθνείς οργανισμούς όπως η Human Rights Watch) ωστόσο ο συστηματικός εκφοβισμός και η παρενόχληση που αντιμετώπισαν έχουν αποδειχθεί εξίσου επιζήμιοι με την επίσημη ποινικοποίηση. Προκαλoύν σοβαρή οικονομική πίεση, ζημιά στη φήμη, εκθέτουν εθελοντές σε κίνδυνο, αναγκάζουν την προσωρινή αναστολή της δραστηριότητας και τελικά τον τερματισμό του έργου διάσωσης».

– Διασύρει η υπόθεση Μαρντίνι την Ελλάδα και γιατί;

Καταρχάς και μόνο το γεγονός ότι δικάζεται ένας άνθρωπος στον οποίο δεν επιτρέπεται η είσοδος στη χώρα, είναι αρκετό για να διασυρθεί η χώρα, πολλώ δε μάλλον όταν πρόκειται για έναν άνθρωπο -τη Σάρα- που συμβολοποιήθηκε μέσα από το αγώνα του στη διάσωση ανθρώπων. Περαιτέρω, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Καρόλα Ρακέτε και το διασυρμό της Ιταλίας του Σαλβίνι, η χώρα διασύρεται για τον απάνθρωπο τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και το σεβασμό της στις διεθνείς συμβάσεις όταν αντί να ανταμείβει τους διασώστες για την αυτοθυσία τους, τους διώκει. Διεθνείς οργανισμοί όπως το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ακτιβιστές, απλοί πολίτες γνωρίζουν και κάνουν λόγο για προσχηματικές δίκες και για «πολιτικά κίνητρα». Η ποινικοποίηση της διάσωσης ανθρώπων σε κίνδυνο ήταν κάποτε αδιανόητα σε ένα κράτος δικαίου. Η «κανονικοποίηση» και η νομιμότητα τέτοιων πράξεων δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε περισσότερους αποκλεισμούς, ενισχύοντας την ακροδεξιά ρητορική, θέτοντας σε κίνδυνο τις δημοκρατικές εγγυήσεις και δικαιώματα όλων μας στην Ευρώπη. Κι αυτό είναι ντροπή για μια χώρα και για τους πολίτες της που επιτρέπουν να συμβαίνει.

– Η γερμανική εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung χαρακτήρισε την απόφαση του δικαστηρίου «ήττα για την κυβέρνηση» καταλήγοντας ότι «ωστόσο, η τελευταία δικαστική απόφαση δείχνει επίσης ότι, σε αντίθεση με τη γειτονική Τουρκία, η δικαιοσύνη στην Ελλάδα δεν χορεύει στο ρυθμό της κυβέρνησης». Θα θέλετε να κάνετε ένα σχόλιο σχετικά; 

Δεν επιθυμώ να σχολιάσω το χαρακτηρισμό της εφημερίδας. Θα ήθελα όμως να πω ότι η «κανονικοποίηση» ακροδεξιών φαινομένων στη χώρα μας δεν αφορά μόνο στην παρούσα κυβέρνηση, άλλωστε η Σάρα συνελήφθη το 2018, ούτε αφορά μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλη την Ευρώπη και παραπέρα. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να περιμένουμε την τελική έκβαση της δίκης για να μπορούμε να μιλάμε για νίκες και μάλιστα ουσιαστικές  αφού και στην περίπτωση που αθωωθούν η Σάρα, ο Σων, και οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι της συγκεκριμένης δίκης, συνεχίζουν να στοχοποιούνται καθημερινά άνθρωποι που διασώζουν ή καταγράφουν  περιστατικά βίαιης αποτροπής μεταναστών και να βρίσκονται από τη μια μέρα στην άλλη αντιμέτωποι με κατηγορίες όπως αυτές της διακίνησης ανθρώπων, κατασκοπίας, ακόμη και παράνομου πλουτισμού ή ξεπλύματος χρήματος (πρόκειται για πάτερν που πλέον εφαρμόζεται κατά γράμμα στην Ελλάδα και αλλού). Θα μας ενδιαφέρουν μόνο εκείνες οι περιπτώσεις που γίνονται ήρωες στο νέτφλιξ;