Το burnout δεν είναι απλώς το «κουράστηκα από τη δουλειά». Όταν οι εβδομάδες γεμίζουν με 50, 60 ή και περισσότερες ώρες εργασίας, ο εγκέφαλος μπαίνει σε κατάσταση συνεχούς συναγερμού και αυτό, με τον καιρό, διαμορφώνει ξανά τις νευρωνικές δομές του με τρόπους που θυμίζουν τη βιολογία του χρόνιου τραύματος.

Σε μια εποχή που το «δουλεύω non-stop» έχει γίνει σχεδόν παράσημο παραγωγικότητας, η επιστήμη προειδοποιεί ότι η υπερεργασία δεν είναι απλώς ανθυγιεινή, είναι νευροτοξική. Ο εγκέφαλος μας δεν είναι φτιαγμένος για συνεχές άγχος, διαρκή πίεση και εκτεταμένες ώρες συγκέντρωσης που απαιτεί η εργασία. Το σώμα, και ειδικά το νευρικό σύστημα, αρχίζει να επεξεργάζεται την καθημερινότητα όπως θα διαχειριζόταν μια διαρκή απειλή. Μέσα σε αυτήν τη συνθήκη, το burnout δεν είναι μια ασαφής ψυχολογική κατάσταση, δυστυχώς είναι μια σοβαρή, μετρήσιμη νευροβιολογική μεταβολή.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι φτιαγμένος για σύντομα bursts έντασης όχι για παρατεταμένη πίεση εβδομάδων και μηνών. Όταν εργαζόμαστε πάνω από 50 ώρες την εβδομάδα, ο εγκέφαλος μας ενεργοποιεί συνεχώς τον άξονα στρες που συμπεριλαμβάνει την αμυγδαλή, τον υποθάλαμο και τα επινεφρίδια.

Το αποτέλεσμα είναι ότι η αμυγδαλή, το κέντρο φόβου και αντίδρασης, γίνεται υπερδραστήρια. Ο προμετωπιαίος φλοιός, που είναι υπεύθυνος για λογική και αυτορρύθμιση, λειτουργεί μειωμένα και τέλος ο ιππόκαμπος που είναι κομβικός για τη μνήμη, τη μάθηση και τη συναισθηματική ισορροπία, συρρικνώνεται. Όλες αυτές οι αλλαγές έχουν παρατηρηθεί επίσης σε άτομα με χρόνια έκθεση σε τραυματικές καταστάσεις. Η υπερεργασία δεν είναι τραύμα, αλλά ο εγκέφαλος συχνά δεν ξεχωρίζει τον κίνδυνο από την υπερβολική πίεση και αντιδρά ανάλογα.

Το χρόνιο στρες αναδομεί τον εγκέφαλο

Η υπερέκκριση κορτιζόλης, δηλαδή της βασικής ορμόνης του στρες επηρεάζει κυρίως τρία τμήματα του εγκεφάλου, το πρώτο είναι ο
προμετωπιαίος φλοιός που είναι υπεύθυνος για συγκέντρωση, λογική σκέψη, αποφάσεις και δημιουργικότητα. Όταν λοιπόν υπάρχει υπερβολική κορτιζόλη μειώνεται η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων με αποτέλεσμα η σκέψη μας να γίνεται θολή, παρορμητική, η προσοχή μας αποσπάται πιο εύκολα και όσο περισσότερο δουλεύεις τόσο πιο πολύ και πιο γρήγορα πέφτει η παραγωγικότητα.
Ο ιππόκαμπος πλήττεται από την παρατεταμένη πίεση, με αποτέλεσμα να υπάρχει πρόβλημα με τη μνήμη και η συνεχής αίσθηση ότι «ξεχνάω τα πάντα» γεγονός που οδηγεί και μειωμένη συναισθηματική σταθερότητα. Σε κατάσταση στρες υπερλειτουργεί η αμυγδαλή, ενισχύεται το άγχος, αυξάνεται η ευερεθιστότητα και ο εγκέφαλος βλέπει απειλές παντού ενώ το σώμα δυσκολεύεται να χαλαρώσει ακόμη κι όταν η εργασία τελειώνει. Δυστυχώς όλες οι παραπάνω μεταβολές παρατηρούνται σε εγκεφαλογραφήματα και μαγνητικές τομογραφίες, ανθρώπων που έχουν υποστεί burnout.

Με αυτόν τον τρόπο το χρόνιο εργασιακό στρες δεν πηγάζει μόνο από τραυματικά γεγονότα, ωστόσο μιμείται νευρολογικά την επίδρασή τους. Τα κοινά σημεία των δύο περιπτώσεων περιλαμβάνουν:
συνεχή υπερένταση
αίσθηση αποσύνδεσης
δυσκολία συγκέντρωσης
δυσκολία στη λήψη αποφάσεων
συναισθηματική αστάθεια
υπερευαισθησία σε ερεθίσματα
εξάντληση που δε φεύγει με λίγη ξεκούραση
Φυσικά όλες αυτές οι συνέπιες εξηγούν και γιατί πολλοί εργαζόμενοι αναφέρουν ότι ενώ κοιμούνται, τρώνε και κάνουν διαλείμματα, δεν επανέρχονται ποτέ πλήρως.

Το όριο των 50 ωρών και τι συμβαίνει από εκεί και μετά

Σύμφωνα με έρευνες σε εργασιακά περιβάλλοντα που γίνονται κατά διαστήματα τα αποτελέσματα δείχνουν ότι μετά τις 50 ώρες
η παραγωγικότητα πέφτει κατά 40%, ο κίνδυνος κατάθλιψης διπλασιάζεται, οι πιθανότητες σφάλματος αυξάνονται, μειώνεται η ικανότητα δημιουργικής σκέψης και επιδεινώνονται οι λειτουργίες μνήμης και προσοχής. Το σημαντικότερο και συνολικά πιο επιβαρυντικό για κάθε άνθρωπο που ξεπέρνα το όριο είναι ότι το σώμα του μπαίνει σε κατάσταση συνεχούς επιβίωσης. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη κι όταν σταματάς να δουλεύεις, ο εγκέφαλος δεν απενεργοποιεί τον συναγερμό με αποτέλεσμα ο οργανισμός να παραμένει εγκλωβισμένος στην ίδια λειτουργία που χρησιμοποιεί σε περιόδους κινδύνου.

Οι νεότερες γενιές βρίσκονται σε ένα μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον που ευνοεί τα ασταθή προγράμματα, τους χαμηλούς μισθούς που συνοδεύονται από για υψηλές απαιτήσεις και αποδόσεις έχοντας δημιουργήσει μια κουλτούρα ότι πρέπει «να είσαι πάντα online», διαφορετικά υπάρχει ο φόβος ότι θα χάσουμε ευκαιρίες και θα ξεπεραστούμε. Όλα αυτά μαζί δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου η υπερεργασία δεν είναι επιλογή, αλλά αίσθηση ανάγκης.

Ευτυχώς υπάρχει τρόπος να διορθωθεί η κατάσταση αφού η νευροπλαστικότητα επιτρέπει στον εγκέφαλο να επουλωθεί, αλλά απαιτεί σταθερότητα και συνειδητότητα. Η αποκατάσταση δεν είναι απλή υπόθεση και απαιτεί βασικά βήματα και συνέπεια, για να επανέλθει ο εγκέφαλος χρειάζεται συστηματική ξεκούραση με κάλο ύπνο 7–9 ώρες καθημερινά, καθορισμένα όρια εργασίας, κοινωνική επαφή και συναισθηματική υποστήριξη, ανάγκη για σωματική άσκηση, χρόνος για ενδιαφέροντα εκτός του εργασιακού τοπίου χωρίς στόχο παραγωγικότητας και αποσύνδεση από οθόνες μετά τη δουλειά.

Το να δουλεύεις 50+ ώρες την εβδομάδα δεν είναι επίτευγμα, είναι ένα προειδοποιητικό σημάδι ότι η υπερεργασία αλλάζει τον εγκέφαλο με τρόπους που θυμίζουν τη βιολογία του χρόνιου τραύματος και αποσταθεροποιεί τη μνήμη, τη συγκέντρωση, τη συναισθηματική ισορροπία και τη λογική σκέψη. Η λύση σε αυτό το πρόβλημα δεν είναι να γίνουμε «πιο ανθεκτικοί» έτσι ώστε να συνεχίσουμε να δουλεύουμε περισσότερο από όσο αντέχουμε, αλλά να απαιτήσουμε ένα εργασιακό μοντέλο που βλέπει την ανθρώπινη ψυχή και το ανθρώπινο σώμα ως κάτι που πρέπει να προστατευτεί και όχι κάτι που έχει απεριόριστες δυνατότητες. Η παραγωγικότητα δεν πρέπει να επιφέρει κόστος στην υγεία μας, γιατί η επαγγελματική εξουθένωση δεν είναι απλά κούραση, είναι μια μορφή νευρολογικής διάβρωσης.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.