Ο διαδηλώσεις των Ελλήνων υγειονομικών στο κέντρο της Αθήνας εξαιτίας του νομοσχεδίου για τη δευτεροβάθμια περίθαλψη που προσυπογράφει τον αργό θάνατο της δημόσιας υγείας στη χώρα μας συνέπεσε χρονικά με την προβολή του γαλλικού φιλμ «Η μεγάλη ρήξη» στις ελληνικές αίθουσες. Στην ταινία η γαλλική μπουρζουαζία συνυπάρχει με τα Κίτρινα Γιλέκα στα Επείγοντα ενός νοσοκομείου, θίγοντας την παρακμή του δημόσιου συστήματος υγείας μέσα από την ανεπάρκεια νοσηλευτών , γιατρών και φροντιστών σε μια χώρα που κάποτε είχε ένα από τα πιο θαυμαστά κράτη πρόνοιας.

Ποια είναι η θέση της υγείας σε μια μεταβαλλόμενη κοινωνία;

Οι κοινωνίες μεταβάλλονται καθημερινά και νέα ανάγκες υγείας δημιουργούνται. Κατά πόσο το υγειονομικό μας σύστημα αντιστοιχεί με αυτές τις ανάγκες; Θα περιηγηθούμε στα συστήματα υγείας των τριών μεγαλύτερων κρατών της Ευρώπης με αφορμή το νέο νομοσχέδιο που ψηφίστηκε στη χώρα μας. Προηγουμένως θα δούμε με τι είδους επιχειρήματα η ελληνική κυβέρνηση εκτέλεσε το δικό της ΕΣΥ, μετατρέποντας μαζικά τη ζωή των ανθρώπων σε «γυμνή ζωή», φράση δανεική από τον Τζόρτζιο Αγκάμπεν.

Αν η δημόσια υγεία έχει ως στόχο να καταστήσει τον πληθυσμό υγιέστερο και να μειώσει τις ανισότητες μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, τότε το νέο νομικό πλαίσιο, όχι μόνο αποδυναμώνει το ήδη αποδυναμωμένο ΕΣΥ αλλά  καταργεί ένα θεμελιώδες δικαίωμα: τη δωρεάν περίθαλψη. Είναι γνωστές οι λίστες αναμονής για μια χειρουργική επέμβαση στα δημόσια νοσοκομεία. Αντί να ενδυναμώσουν το ΕΣΥ με περισσότερο προσωπικό και να υποστηρίξουν την πλήρη και αποκλειστική απασχόληση των γιατρών,- παρέχοντας μισθολογικά κίνητρα- ώστε να μην παρεισφρέει το δημόσιο στο ιδιωτικό σύστημα υγείας, κάνουν το ακριβώς αντίθετο. Πρότειναν και ψήφισαν ένα νομοσχέδιο ταφόπλακα για τη μεγαλύτερη κοινωνική κατάκτηση της μεταπολίτευσης που, ήδη, ψυχορραγούσε, με βασικό επιχείρημα πως το « νέο σύστημα» θα προσέλκυε νέους Γιατρούς στο εθνικό σύστημα υγείας. Στην πραγματικότητα, όμως, το νέο σύστημα παρέχει τη δυνατότητα στους γιατρούς του δημόσιου τομέα να ασκούν ιδιωτικό έργο, ανοίγοντας το δρόμο για τη μεταφορά των ασθενών στον ιδιωτικό τομέα με τη χρήση διάφορων προφάσεων και παύοντας ή συρρικνώνοντας τη δυνατότητα νοσηλείας  με χρηματοδότηση από το κράτος και τα ασφαλιστικά ταμεία. Με άλλα λόγια; Ασκούν έλεγχο στην θνητότητα, αποφασίζοντας ποιες ζωές έχουν ή δεν έχουν αξία ( δηλαδή χρήματα)  και ασκώντας στην πραγματικότητα  «Νεκροπολιτική»- όρος δανεικός από τον Ασίλε Μπέμπε-, προέκταση της βιοπολιτικής του Μισέλ Φουκώ.

Κατά πόσο η Θανατοπολιτική αφορά τα εμβληματικά συστήματα υγείας των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών;

Το ηπειρωτικό μοντέλο που εφαρμόζει η Γερμανία είναι ένα διπλό δημόσιο-ιδιωτικό σύστημα  βασίζεται στην αυτονομία και αυτοδιαχείριση των επιμέρους ασφαλιστικών ταμείων Το σύστημα υγείας της Γερμανίας αποτελείται από ένα δίκτυο άριστα εκπαιδευμένων γιατρών και θεωρείται ένα από τα αρτιότερα  της Ευρώπης. H ιατρική ασφάλιση είναι υποχρεωτική και η επιλογή του ασφαλιστικού ταμείου είναι ελεύθερη για τον κάθε πολίτη. Η υγειονομική περίθαλψη χρηματοδοτείται από νόμιμες εισφορές και η εισαγωγή στα γερμανικά νοσοκομεία πραγματοποιείται έπειτα από παραπομπή γενικού ή ειδικού γιατρού. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας παρέχεται κατά κύριο λόγο από ιδιώτες γιατρούς.Σε κάθε ασφαλισμένο πολίτη παρέχεται η δυνατότητα να επιλέγει ελεύθερα το γιατρό του από τη λίστα των συμβεβλημένων με το ταμείο του, ενώ παράλληλα έχει ελεύθερη πρόσβαση και στους συμβεβλημένους γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων.

Βάσει στοιχείων του 2018, οι δαπάνες υγείας στη Γερμανία προέρχονται σε ποσοστό 56% από την κοινωνική ασφάλιση, κατά 19% από τη γενική φορολογία, ενώ το 24,5% που απομένει αφορά ιδιωτικές δαπάνες. Η κοινωνική ασφάλιση παρέχεται από περίπου 45 ταμεία και γύρω στους 50 ιδιωτικούς ασφαλιστικούς φορείς.

Ας δούμε τι συμβαίνει στη Γαλλία , της οποίας το σύστημα υγείας είχε αναγνωριστεί από τον ΠΟΥ ως το πιο αποτελεσματικό όσον αφορά την οργάνωση της υγειονομικής περίθαλψης και την παροχή της. Τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας καλύπτονται  οικονομικά από την κοινωνική ασφάλιση, πάνω στην οποία στηρίζεται και το σύστημα υγείας. Μόνο που το γαλλικό σύστημα υγείας βιώνει μια βαθιά κρίση παρόλο που συνεχίζει να παρέχει μεγαλύτερη κάλυψη της περίθαλψης συγκριτικά με άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί τα νοσήλια στα δημόσια νοσοκομεία και η γαλλική κυβέρνηση κατηγορείται για σταδιακή παράδοση του εμβληματικού συστήματος υγείας στα χέρια ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών.  Έχει καταγραφεί μάλιστα αύξηση της ιδιωτικής ασφάλισης. Παράλληλα η Γαλλία έχει έρθει αντιμέτωπη με μια έλλειψη γιατρών και νοσηλευτών.

Το γαλλικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, όπου οι ασφαλισμένοι καλύπτονται για ασθένεια, για συντάξεις γήρατος και για εργατικά ατυχήματα, περιλαμβάνει τρεις πυλώνες το βασικό( κύρια ασφάλιση), συμπληρωματικό( επικουρική ασφάλιση) και τον υπερσυμπληρωματικό. Ίσως γι’ αυτό ακόμα και σήμερα- παρά την κρίση που καταγράφηκε και στην ταινία «Η μεγάλη ρήξη»- το γαλλικό σύστημα υγείας  φημίζεται πως εξασφαλίζει στους πολίτες της χώρας ένα από τα υψηλότερα προσδόκιμα ζωής στον κόσμο.

Artwork: Γιάννης Παπαϊωάννου / Olafaq

Ας δούμε τώρα  πως έχει μετασχηματιστεί μέσα στο χώρο το σύστημα υγείας της Μεγάλης Βρετανίας, το περίφημο NHS, που στηρίζεται στην κρατική παρέμβαση και τον κρατικό προϋπολογισμό, παρέχοντας υγειονομική φροντίδα στο σύνολο του πληθυσμού. ΄Έχει χυθεί πολύ μελάνι για  το βασικότερο εκπρόσωπο των δημόσιων εθνικών συστημάτων υγείας που δημιουργήθηκε με στόχο τη γεωγραφική αποκέντρωση των  υπηρεσιών υγείας και την κοινωνική ισότητα. Μόνο που έπειτα από περισσότερα από  δέκα χρόνια υποχρηματοδότησης και δημόσιων περιορισμών των τελευταίων συντηρητικών κυβερνήσεων, το NHS βιώνει την μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία του.  Η αναμονή για περίθαλψη – εισαγωγές και χειρουργικές επεμβάσεις- επιμηκύνεται διαρκώς στα βρετανικά νοσοκομεία ενώ η πρόσβαση στις υπηρεσίες- εξωτερικά ιατρεία-  γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Αυτό δεν αναιρεί το γεγονός πως ακόμα και σήμερα όλοι δικαιούνται όλοι θεραπεία, ανεξάρτητα από το εισόδημα και πως η παροχή ιατρικών υπηρεσιών είναι, σχεδόν πάντα, χωρίς χρέωση. Οι χρόνοι αναμονής που έχουν αγγίξει επίπεδα ρεκόρ, έχουν στρέψει, ωστόσο, χιλιάδες πολίτες στην ιδιωτική περίθαλψη, ιδίως από το 2008 που δόθηκε η δυνατότητα στον πληθυσμό να νοσηλεύεται δωρεάν στα ιδιωτικά νοσοκομεία. Το πρόβλημα, όμως , δεν έχει λυθεί  Περισσότερα από επτά εκατομμύρια βρετανών περιμένουν να λάβουν υγειονομική φροντίδα ενώ στις υπηρεσίες επειγόντων επικρατεί χάος. Οι υγειονομικοί υπάλληλοι της χώρας έχουν κηρύξει απεργίες μέσα στο Δεκέμβριο και η  έλλειψη χρηματοδότησης δημιουργεί πλέον σοβαρούς προβληματισμούς για τη βιωσιμότητα του NHS.

Τι μας μαθαίνει περιήγηση μας στα εθνικά συστήματα υγείας των σημαντικότερων ευρωπαϊκών κρατών; 

Η υπεροχή της δημόσιας υγείας μοιάζει να  ανήκει στο παρελθόν και η ατομιστική αντιμετώπιση της υγείας κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος, αποτέλεσμα της πολιτικής των συντηρητικών ή φιλελεύθερων κυβερνήσεων.

Πόσο μας νοιάζει τελικά η δημόσια υγεία, η πρόληψη της νόσου και η επιμήκυνση της ζωής; Μας νοιάζει πολύ αλλά δυστυχώς δεν μας νοιάζει για όλους.  Στο βιβλίο του «Homo sacer- Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή» ,ο  Ιταλός στοχαστής Τζόρτζιο Αγκάμπεν, είναι σαφής. Κυρίαρχος είναι  αυτός που κάνει διαχείρισης της ζωής και του θανάτου των ανθρώπινων πληθυσμών από τη νεωτερική εξουσία. Όλοι ξέρουμε ποιοι είναι οι διαχειριστές σωμάτων.  Και όλοι βλέπουμε πως πρόκειται για θανατοπολιτική.