Η Dr. Αστέρω Κλαμπάτσα είναι διδάκτορας Ερευνητικής Ογκολογίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Ηγείται της Ομάδας Θωρακικής Ογκολογίας και Ανοσοθεραπείας στο Institute of Cancer Research στο Λονδίνο και είναι Λέκτορας Ανοσοθεραπείας στο King’ s College London. Η Αστέρω Κλαμπάτσα είναι με λίγα λόγια απ’ τους ανθρώπους που κυνήγησαν το προσωπικό τους όνειρο για το συλλογικό καλό. Τη γνωρίζω εδώ και μια δεκαετία περίπου, όταν βρισκόταν ήδη στο Λονδίνο, ερευνώντας τη βιολογία ενός σπάνιου καρκινώματος των πνευμόνων. Μέσα σ’ αυτά τα λίγα χρόνια, η Κλαμπάτσα μετακόμισε για μία τετραετία στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ, συνεχίζοντας τις έρευνές της, για να επιστρέψει μόνιμα στην Αγγλία, όπου και δημιούργησε τη δική της ερευνητική ομάδα. Στην ακόλουθη δημόσια συζήτησή μας, δίνει σημαντικές πληροφορίες για τη Νο 1 αιτία θνησιμότητας παγκοσμίως, για την κληρονομική προδιάθεσή της κι αυτήν που βασίζεται σε εξωγενείς παράγοντες, αλλά και για τις συνθήκες εργασίας σε πανεπιστημιακά ιδρύματα και κέντρα ερευνών του εξωτερικού. Αυτό που μένει στο τέλος είναι η πίστη και η ελπίδα της πως ο καρκίνος σύντομα θα είναι μια ιάσιμη ασθένεια ώστε να πάψει πια ο φόβος της αρρώστιας και του θανάτου, όχι μόνο για τους καρκινοπαθείς ανά τον κόσμο, αλλά και για τους οικείους τους.

– Αστέρω Κλαμπάτσα το όνομά σας και φαντάζομαι τι θα έχετε ακούσει γι’ αυτό.
Πάρα μα πάρα πολλά, στο βαθμό που πια πάντα περιμένω μια αντίδραση όταν συστήνομαι και ξαφνιάζομαι τις (σπάνιες) φορές που δεν υπάρχει! Στο σχολείο ήμουν η Σελήνη της «Λάμψης», η τρελή της Βουγιουκλάκη και η…Χλαπάτσα. Έτσι, για χρόνια προτιμούσα να συστήνομαι με το μικρό μου που μου άρεσε και να αποφεύγω το επίθετο, μέχρι που μετανάστευσα στη Βρετανία και όλα άλλαξαν. Γιατί το «δύσκολο» αυτό όνομα διανθίστηκε με τη βρετανική προφορά και από περίεργο έγινε εξωτικό. Τί ευτυχία!

– Κι όμως το Αστέρω εμπεριέχει το αστέρι και η δική σας εργασία είναι ένα βήμα προς τα άστρα, θα έλεγε κάποιος με ποιητική διάθεση.
Πολύ ωραίο αυτό που λέτε, η αλήθεια είναι ότι με εκφράζει το όνομά μου στο βαθμό που ό,τι κάνω προσπαθώ να το κάνω με αγάπη και συνέπεια. Νομίζω κάθε εργασία είναι ένα βήμα προς τ’ άστρα όταν γίνεται έτσι, ασχέτως αντικειμένου.

– Θέλω με λίγα λόγια να μου περιγράψετε αυτό ακριβώς που κάνετε εδώ και πολλά χρόνια στο εξωτερικό.
Σπούδασα βιολογία και στο διδακτορικό μου εξειδικεύτηκα στη βιολογία ενός σπάνιου καρκίνου, το μεσοθηλίωμα. Είναι μια ανίατη κακοήθεια που σχετίζεται με την έκθεση στον αμίαντο και εμφανίζεται στο λεπτό στρώμα που καλύπτει τους πνεύμονες (υπεζωκότας), τα όργανα της κοιλιάς (περιτόναιο) και την καρδιά (περικάρδιο). Στην διδακτορική διατριβή μου, λοιπόν, μελέτησα τις βιολογικές διεργασίες που συνιστούν το μεσοθηλίωμα  ανθεκτικό στις υπάρχουσες θεραπείες, μια απ’αυτές ας πούμε είναι η υποξία, δηλαδή η έλλειψη οξυγόνου, στην οποία ο καρκίνος αυτός προσαρμόζεται και «χρησιμοποιεί» για ν’ αναπτυχθεί. Μετά το πέρας των ακαδημαϊκών μου σπουδών, και χωρίς να το προγραμματίσω, βρέθηκα μπροστά στον μαγικό κόσμο της ανοσολογίας και ανοσοθεραπείας, στον οποίο εργάζομαι εδώ και 10-11 χρόνια περίπου. Η ανοσολογία του καρκίνου είναι η μελέτη του πώς σχετίζεται το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενή με τον όγκο του, εν προκειμένω με το μεσοθηλίωμα, ποια κύτταρα του ανοσοποιητικού βοηθούν και ποια «πολεμούν» την ανάπτυξη του όγκου και πώς. Ξέρετε, ενώ το ανοσοποιητικό μας σύστημα είναι η ασπίδα προστασίας που το σώμα διαθέτει κατά «ξένων επιδρομέων» όπως ιούς, βακτήρια κλπ., στην περίπτωση του καρκίνου το σύστημα αδρανεί. Γιατί; Μα γιατί ο καρκίνος δεν είναι κάτι έξω από μας, είναι τα ίδια μας τα κύτταρα που έχουν μεταλλαχτεί, και το ανοσοποιητικό δεν μπορεί να διακρίνει εύκολα τι είναι άρρωστο και τι υγιές. Πάνω σ’ αυτό εξελίχθηκε ο τομέας των ανοσοθεραπειών. Η ανοσοθεραπεία είναι η χρήση του ανοσοποιητικού συστήματος. Υπάρχουν διάφορες, αλλά θα εστιάσω στις θεραπείες που μελετώ εγώ και που πιστεύω θα σας εντυπωσιάσουν. Είναι οι κυτταρικές θεραπείες CAR-T λεμφοκυττάρων και κλινικά δουλεύουν ως εξής…από το αίμα του ασθενούς απομονώνονται τα λεμφοκύτταρα, που είναι τα κύτταρα-στρατιώτες του ανοσοποιητικού μας, αλλά όπως σας είπα δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το υγιές απ’ το άρρωστο, δηλαδή το καρκινικό κύτταρο. Στο εργαστήριο, μπορούμε να μηχανοποιήσουμε/τροποποιήσουμε τα λεμφοκύτταρα εμπλουτίζοντάς τα με υποδοχείς οι οποίοι αναγνωρίζουν συγκεκριμένες πρωτεΐνες που βρίσκονται στην επιφάνεια των καρκινικών κυττάρων. Όταν τα λεμφοκύτταρα δοθούν στον ασθενή και συναντήσουν τον όγκο (μέσω της κυκλοφορίας τους στο σώμα), οι υποδοχείς κουμπώνουν στις πρωτεΐνες που αναγνωρίζουν, σαν κλειδί σε κλειδαριά, και αυτό το κούμπωμα δίνει σήμα στο λεμφοκύτταρο να «σκοτώσει» το καρκινικό. Οι κυτταρικές θεραπείες CAR-T έχουν τεράστια επιτυχία στην καταπολέμηση της χρόνιας λεμφοκυτταρικής λευχαιμίας και λεμφωμάτων (δηλαδή καρκίνων του αίματος) και συνεχίζουμε τις έρευνες για την χρήση τους σε συμπαγείς όγκους, όπως το μεσοθηλίωμα.

– Εντυπωσιακό, πράγματι. Ποια είναι η ανάγκη που σας ώθησε να φύγετε στο εξωτερικό και να μη γυρίσετε πίσω;
Η ανάγκη για σπουδή. Ενώ τα πήγα πάρα πολύ καλά στις πανελλαδικές εξετάσεις, δεν μπόρεσα να φτάσω τις απίστευτα υψηλές βάσεις των ιατρικών σχολών.  Ήταν η πρώτη μου επαφή με την αποτυχία, η οποία όσο με στεναχώρησε, άλλο τόσο με πείσμωσε. Ήταν τόσο διακαής ο πόθος μου να ενταχθώ στην ακαδημαϊκή κοινότητα, να σπουδάσω, που δεν άφησα στον εαυτό μου κανένα περιθώριο. Με αρωγούς και συμπαραστάτες τους γονείς μου και μια βαλίτσα στο χέρι, βρέθηκα με συνοπτικές διαδικασίες στην Αγγλία. Δεν σας είπα ότι είμαι από αγροτική οικογένεια και μεγάλωσα σ’ ένα χωριό λίγο έξω απ΄ τη Θεσσαλονίκη, οπότε δεν είχα καθόλου εμπειρία από εξωτερικό, ούτε καν από το τί σημαίνει «ζωή στην πόλη». Άνοιξε λοιπόν διάπλατα ένας ορίζοντας, ο οποίος με συνεπήρε! Στο Λονδίνο, που είναι η βάση μου 20+ χρόνια πλέον, νιώθω πολίτης του κόσμου. Επαγγελματικά, κοινωνικά, προσωπικά, όλα είναι δυνατά, κι αυτή την αίσθηση της ελευθερίας (δυστυχώς) δεν θα την είχα γυρίζοντας πίσω.

– Λένε πως καμιά φορά μας βγάζει η ίδια η ζωή σ’ αυτό που κάνουν ορισμένοι και διαπρέπουν. Να τολμήσω να ρωτήσω αν είχατε ιστορικό καρκίνου στον οικογενειακό – φιλικό σας κύκλο;
Φυσικά. Πρώτος ο παππούς μου και έπειτα, δυστυχώς, ο πατέρας μου του οποίου η ασθένεια με συγκλόνισε. Όμως έχω να σας πω ότι οι οικογενειακές μου εμπειρίες με τον καρκίνο δεν όρισαν την επαγγελματική μου πορεία. Ξέρω ότι ακούγεται κάπως περίεργο, αλλά δεν αντλώ δύναμη ή έμπνευση για τη δουλειά μου από κει. Αυτό που μού έμαθαν είναι τον πόνο, την ανθρώπινη διάσταση της αρρώστιας και του θανάτου, το πώς ο καρκίνος είναι μια οικογενειακή υπόθεση και το πλήγμα δεν αφορά μόνο στον άρρωστο αλλά και στους οικείους του. Έχοντας ζήσει τον καρκίνο στην οικογένειά μου, μπορώ να συμπάσχω με τις οικογένειες καρκινοπαθών και να συμβουλεύω/συμπαραστέκομαι όσο μπορώ.

– Ο καρκίνος, με την εμπειρία σας, οφείλεται σε εξωγενείς παράγοντες ή παίζει μεγάλο ρόλο η κληρονομικότητα;
Ο καρκίνος είναι κατά βάση μια γενετική νόσος και οφείλεται σε μεταλλάξεις του γενετικού υλικού, του DNA δηλαδή, που είτε προκύπτουν από εξωγενείς παράγοντες όπως για παράδειγμα ραδιενέργεια, χημικές ουσίες, υπεριώδη ακτινοβολία, είτε κληρονομούνται. Οι περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου οφείλονται σε γονιδιακές μεταλλάξεις ενός σωματικού κυττάρου (σωματικές μεταλλάξεις) λόγω εξωγενών παραγόντων και δεν είναι κληρονομικοί. Υπάρχουν όμως και οι γονιδιακές μεταλλάξεις που κληροδοτούνται από τον γονέα στο παιδί, αυτές ονομάζονται γενετικές μεταλλάξεις, βρίσκονται σε κάθε κύτταρο του σώματος και οι καρκίνοι που οφείλονται σ’ αυτές ονομάζονται «κληρονομικοί». Με την κληρονομικότητα σχετίζεται η μετάλλαξη συγκεκριμένων γονιδίων στους καρκίνους των ωοθηκών, του μαστού, του εντέρου και του προστάτη. Το μεσοθηλίωμα είναι ένας επίκτητος καρκίνος που οφείλεται κυρίως στην έκθεση στον αμίαντο, όμως πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως η έλλειψη ενός γονιδίου ονόματι BAP-1 προδιαθέτει στην εμφάνιση μεσοθηλιώματος καθώς και άλλων κακοηθειών.

– Ακούγεται ότι η επαναστατική τεχνητή νοημοσύνη σε πολύ λίγα χρόνια θα έχει βοηθήσει εντυπωσιακά στην καταπολέμηση του καρκίνου. Το πιστεύετε;
Η θνησιμότητα από καρκίνο μπορεί να μειωθεί εάν εντοπιστεί έγκαιρα και αντιμετωπιστεί κατάλληλα. Καρκίνοι όπως ο καρκίνος του μαστού και ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας έχουν υψηλές πιθανότητες ίασης όταν αντιμετωπίζονται έγκαιρα σύμφωνα με τις βέλτιστες πρακτικές. Η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης (AI) στην έρευνα για τον καρκίνο προσφέρει, πιστεύω, πολλά εργαλεία και πλατφόρμες για να διευκολύνει την καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπισή του. Για παράδειγμα, διάφορες πλατφόρμες ΑΙ μας βοηθούν στην ανάλυση τεράστιου όγκου δεδομένων που πολλές πειραματικές μέθοδοι παράγουν. Τα συστήματα ΑΙ μπορούν να βοηθήσουν τους παθολόγους στη διάγνωση του καρκίνου με μεγαλύτερη ακρίβεια και συνέπεια, μειώνοντας τα ποσοστά σφαλμάτων περιστατικών. Τα μοντέλα προγνωστικής ΑΙ μπορούν να εκτιμήσουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου σε ένα άτομο, προσδιορίζοντας τους παράγοντες κινδύνου. Οπότε ναι, πιστεύω ότι η ΑΙ μπορεί να δώσει μεγάλο μομέντουμ σε όλους τους τομείς της έρευνας κατά του καρκίνου, αρκεί φυσικά να γίνει προσβάσιμη και να κατανοηθεί η χρήση της από τους ερευνητές.

– Θεωρείτε πως κινδυνεύουν οι θέσεις εργασίας για ανθρώπους, σαν εσάς, που έχουν αφιερωθεί στην έρευνα;
Κοιτάξτε, η έρευνα πηγάζει από ανθρώπινα ερωτήματα, από συλλογισμό, περιέργεια και φαντασία. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει αυτά τα ανθρώπινα συστατικά οπότε χρειάζεται τη συμβιωτική σχέση με τον άνθρωπο για να λειτουργήσει με μεγαλύτερη ακρίβεια και αποτελεσματικότητα. Άρα δεν νιώθω προσωπικά πως κινδυνεύουν οι θέσεις ανθρώπων σαν εμένα, όμως εργαλεία της τεχνητής νοημοσύνης ενδεχομένως να αντικαταστήσουν κάποιες θέσεις εργασίας που έχουν να κάνουν με ανάλυση δεδομένων (για παράδειγμα στατιστική).

– Σε πόσα χρόνια, πιστεύετε, η Ελλάδα θα φτάσει τις ξένες χώρες ως προς την επιστημονική έρευνα κατά του καρκίνου και τις εργαστηριακές συνθήκες;
Η έρευνα έχει κάνει άλματα προόδου που πάνε χέρι-χέρι με τα άλματα στην τεχνολογία. Σε χώρες όπως ΗΠΑ, Αγγλία, Γερμανία κτλ η πρόοδος οφείλεται εν μέρει στην επένδυση και χρήση νέων τεχνολογιών, την προώθηση ταλαντούχων επιστημόνων και στη διαμόρφωση ενός εργασιακού περιβάλλοντος στο οποίο ο εργαζόμενος μπορεί να εξελιχθεί. Το ζήτημα δεν είναι να «φτάσει» όπως το λέτε η Ελλάδα χώρες όπως αυτές, αλλά με τις δικές της δυνάμεις ως μικρή οικονομία να αξιοποιήσει το πολύ καλό εργατικό δυναμικό της. Χρειάζεται στρατηγική επένδυση στη δημόσια παιδεία και τις υποδομές των ερευνητικών κέντρων, ας ξεκινήσουμε από κει.

– Ποια είναι η μεγαλύτερη στιγμή για εσάς στον τομέα σας; Να έγινε κάτι, να βρήκατε, να ανακαλύψατε κάτι, που να είπατε ότι είστε σε σωστό δρόμο;
Πολλοί πιστεύουν ότι μια ανακάλυψη είναι μια στιγμή, ένα «εύρηκα!», όμως τις περισσότερες φορές η ανακάλυψη είναι μια σύνδεση πολλών επιμέρους ανακαλύψεων που δεν σημαίνουν πολλά αυτά καθ’αυτά, αλλά έχουν τεράστια σημασία για την εξέλιξη της έρευνας, είναι κάπως η πυξίδα της. Μεγάλη στιγμή για μένα ήταν όταν η CAR-T θεραπεία που μελετούσα κατάφερε να θεραπεύσει το μεσοθηλίωμα σε πειράματα που έκανα σε ποντίκια και αποτέλεσε, εν μέρει, το εφαλτήριο για να φτάσει η συγκεκριμένη θεραπεία σε κλινικές δοκιμές. Μεγάλη στιγμή ήταν επίσης η ανάλυση όγκων μεσοθηλιώματος από ασθενείς και η κατανόηση της σχέσης μεταξύ λεμφοκυττάρων και καρκινικών κυττάρων. Με βάση αυτή τη γνώση, προσπαθώ τώρα να παράξω νέες, πιο στοχευμένες CAR-T θεραπείες.

– Πείτε μου ένα όνειρο που έχετε σε σχέση με το αντικείμενο σας.
Όνειρό μου είναι να καταφέρουμε να κάνουμε τον καρκίνο θεραπεύσιμη ασθένεια.

– Μιλήστε μου λίγο για τις συνθήκες εργασίας σας στο εξωτερικό, τόσο στην Αγγλία, όσο και τις ΗΠΑ που πήγατε για ένα διάστημα.
Κάθε χώρα έχει τις ευκολίες και τις δυσκολίες της. Σίγουρα, η δουλειά μου δεν ανταμείβεται όσο θα έπρεπε γι’ αυτό που είναι, όπως δεν ανταμείβονται όλες οι δουλειές στον τομέα της υγείας, πιστεύω, και αυτό ισχύει παντού. Εμείς στην έρευνα δουλεύουμε κάπως σαν ελεύθεροι επαγγελματίες, δηλαδή ναι μεν είσαι εργαζόμενος σε ένα ινστιτούτο, πανεπιστήμιο κλπ., αλλά πρέπει να βρεις χρηματοδότηση για την έρευνά σου μέσω κυβερνητικών προγραμμάτων, φιλανθρωπικών οργανώσεων, προσωπικών δωρεών, κτλ.  Στην Αμερική τα πανεπιστήμια έχουν πολλά λεφτά, οπότε αν έχεις την τύχη να βρεθείς σ’ ένα πλούσιο πανεπιστήμιο ή σ’ ένα εργαστήριο γνωστού καθηγητή, τότε ευτυχείς να ζήσεις την έρευνα όπως θα έπρεπε να είναι, δηλαδή χωρίς το άγχος ότι δεν υπάρχουν λεφτά. Έτσι είσαι ελεύθερος να παράξεις σοβαρό έργο, βέβαια όπως όλα έχει κι αυτό το αντίτιμό του που είναι ένας άκρατος ανταγωνισμός, σχεδόν απάνθρωπες ώρες εργασίας, ελάχιστες διακοπές. Η τετραετία μου στο University of Pennsylvania (UPenn) τα εμπεριείχε όλα αυτά, οπότε δεν θέλησα να συνεχίσω εκεί. Επέστρεψα στην Αγγλία ως ανεξάρτητη πλέον επιστήμονας και έχοντας δημιουργήσει τη δική μου ομάδα στο Institute of Cancer Research (ICR) στο Λονδίνο. Εδώ τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα αναφορικά με την ποιότητα ζωής και το ζύγισμα επαγγελματικής-προσωπικής ζωής, όμως τα λεφτά για την έρευνα είναι πολύ λιγότερα οπότε είναι ένας συνεχής αγώνας η απόκτηση χρηματοδότησης. Αυτό είναι το ένα αλλά τεράστιο πλήγμα, κατά τη γνώμη μου, στον ερευνητικό τομέα, καθώς απίστευτα ταλαντούχοι επιστήμονες οδηγούνται στην εύρεση εργασίας στον ιδιωτικό τομέα (φαρμακευτικές κλπ.) λόγω της έλλειψης χρημάτων στην ακαδημαϊκή/επιστημονική έρευνα.

– Μπορείτε να φανταστείτε τον εαυτό σας μελλοντικά; Να έχετε τελειώσει την έρευνά σας και να εργάζεστε σε κάποιο ελληνικό δημόσιο νοσοκομείο.
Δεν φαντάζομαι το μέλλον καθόλου και αφήνομαι στο τί θα μου φέρει η ζωή, κι αυτό γιατί όλη μου η πορεία μέχρι τώρα κάπως έτσι εξελίχθηκε και πήγε πολύ καλά! Μπορώ όμως να σας πω ότι η ιδέα του να εργάζομαι σε κάποιο ελληνικό δημόσιο νοσοκομείο ή πανεπιστήμιο με τρομάζει λίγο. Δεν έχω προσωπική εμπειρία της ελληνικής εργασιακής πραγματικότητας, αλλά από αυτά που συζητώ με φίλους και διαβάζω καταλαβαίνω ότι δεν θα μπορούσα να προσαρμοστώ εύκολα σ’ αυτή. Στο εξωτερικό υπάρχει μια διαφορετική κουλτούρα, όχι τέλεια, αλλά σε πολλά πιο εξελιγμένη, με περισσότερη αξιοκρατία, καλύτερους μισθούς και υποδομές.

– Πώς βλέπετε το Ελληνικό Σύστημα Υγείας τα τελευταία χρόνια;
Η υγεία είναι ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, και πάνω σ’ αυτό τον ορισμό πρέπει να χτίζονται, κατά τη γνώμη μου, τα συστήματα υγείας. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να καταλάβει ότι το Ελληνικό Σύστημα Υγείας νοσεί. Σχετικά με τον καρκίνο, καθώς έζησα το Σύστημα μέσω της ασθένειας του πατέρα μου, υπάρχει έλλειψη σύγχρονων μονάδων περίθαλψης (όπως μονάδες ημερήσιας φροντίδας και κέντρα αποκατάστασης), πολύ περιορισμένη χρήση νέων τεχνολογιών και εκτεταμένη παραοικονομία. Ο δημόσιος χαρακτήρας του συστήματος έχει ευτελιστεί, και μαζί με την κόπωση του εργατικού δυναμικού πραγματικά δεν ξέρω πού θα οδηγήσει.

– Πείτε μου δυο – τρία πράγματα που σας συνδέουν με τη χώρα σας, ούσα εργαζόμενη στην Αγγλία και μόνιμη κάτοικός της.
Η οικογένειά μου, οι Έλληνες φίλοι μου απανταχού, η ελληνική παραδοσιακή κουζίνα (είμαι πολύ καλή μαγείρισσα!), η μουσική και το μοναδικό μπλε του Αιγαίου.

– Πόση έρευνα χρειάζεται για να σπάσει η ρουτίνα της ίδιας της έρευνας; Εννοώ, μελέτες επί μελετών, πειράματα κλπ. Κάθε μέρα, φαντάζομαι, μέσα στα εργαστήρια δεν θα είναι το ίδιο ενδιαφέρουσα.
Πιστέψτε με, κάθε μέρα μέσα στο εργαστήριο είναι μοναδική! Κάτι μαθαίνεις, κάτι πάει λάθος, κάτι ανακαλύπτεις, δε βαριέσαι ποτέ! Ως πρωτεργάτης μιας ερευνητικής ομάδας, οι ώρες μου στο εργαστήριο συνδυάζονται με την κάλυψη άλλων υποχρεώσεων όπως η κατάθεση αιτήσεων για χρηματοδότηση, συγγραφή επιστημονικών κειμένων, εκπαίδευση νέων επιστημόνων κλπ. Αν εξαιρέσουμε την καθημερινή γραφειοκρατία, η έρευνα είναι κάθε άλλο από βαρετή.

– Έχει βοηθηθεί κάποιος άνθρωπος μέχρι σήμερα απ’ τη δική σας εργασία; Εννοώ, καρκινοπαθής.
Κοιτάξτε, η δική μου έρευνα θεραπειών φτάνει μέχρι και την έρευνα σε πειραματόζωα. Αν τα αποτελέσματα επιτρέπουν έπειτα την δοκιμή σε καρκινοπαθείς, αυτό γίνεται σε κλινικό επίπεδο με επικεφαλής γιατρούς ογκολόγους. Όπως προανέφερα, αποτελέσματα προγενέστερής μου έρευνας βοήθησαν στο να προωθηθεί μια θεραπεία σε κλινική δοκιμή, η οποία βρίσκεται υπό εξέλιξη.

– Έχετε ποτέ εντυπωσιαστεί κι εσείς η ίδια με την προσωπική σας πρόοδο στο λειτούργημα σας;
Όχι, τα επαγγελματικά μου επιτεύγματα δεν είναι εντυπωσιακά. Όμως  μερικές φορές με ξαφνιάζει το πάθος μου για το αντικείμενό μου και η συνολική μου πορεία ως πολίτη  στην μεγαλύτερη μητρόπολη του κόσμου.

– Με τι θα αλλάζατε την επιστημονική καριέρα;
Με ένα ταλέντο στις Τέχνες, αν μπορούσα να διαλέξω, τη μουσική. Θαυμάζω τους μουσικούς που μπορούν να αποτυπώσουν τον ψυχισμό του ανθρώπου σε νότες.