Ορισμένα από τα μεγαλύτερα ονόματα της τεχνολογίας, όπως η Google, η Meta, η Microsoft και η Salesforce, ενώνουν τις δυνάμεις τους δημιουργώντας τον Συνασπισμό της Συμβίωσης (Symbiosis Coalition). Η πρωτοβουλία αυτή των Big Tech εταιρειών έχει ως στόχο να αντιμετωπίσει ίσως την πιο σημαντική πρόκληση της ανθρωπότητας, που μέχρι στιγμής αποτυγχάνει σε κάθε της προσπάθεια: τη χρήση όσο γίνεται περισσότερο δέντρων για την αντιστάθμιση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει το Symbiosis Coalition, σκοπεύουν να υποστηρίξουν πρότζεκτ «με βάση τη φύση» (nature-based) για τη μείωση εκπομπής του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα του πλανήτη μας.

Ο Mike Werner, Επικεφαλής Προγραμμάτων Βιωσιμότητας & Καινοτομίας της Google, δήλωσε στο Sustainability Magazine σχετικά με τον Συνασπισμό της Συμβίωσης: «Η προστασία και η αποκατάσταση της φύσης είναι απαραίτητη για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την επίτευξη ενός ανθεκτικού, ευημερούντος μέλλοντος. Τα nature-based προγράμματα απομάκρυνσης του διοξειδίου του άνθρακα αποτελούν έναν κλιμακούμενο τρόπο για την απομάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, αλλά η φύση είναι πολύπλοκη και δυναμική και είναι γεμάτη από αλληλοεξαρτώμενα οικολογικά και οικονομικά συστήματα».

Μέχρι εδώ, λοιπόν, και εφόσον παρασυρθούμε οικοιοθελώς από τον φιλόδοξο αέρα που πάντα διαχέεται στην ατμόσφαιρα από τέτοιου είδους πρωτοβουλίες, το Symbiosis Coalition φαίνεται να είναι μια ελπιδοφόρα προσπάθεια, από τη στιγμή κιόλας που οι βασικοί υποστηρικτές της είναι οι τεχνολογικοί κολοσσοί της εποχής μας. Αν όμως σταθούμε, γιατί η λεπτομέρειες κάνουν τη διαφορά, σε λέξεις-κλειδιά που πάνω τους βασίζονται τέτοια πρότζεκτ, τότε η απογοήτευση και ο προβληματισμός είναι αναπόφευκτος.

Ο όρος «nature-based», ο οποίος υποδηλώνει ενέργειες που βασίζονται και είναι φιλικές προς το περιβάλλον, είναι εκ της βάσεως αμφίσημος. Όπως είχαμε αναφέρει και παλαιότερα, οι «λύσεις που βασίζονται στη φύση» είναι προσεγγίσεις για την επίλυση ενός συγκεκριμένου ανθρώπινου προβλήματος μέσω της διατήρησης, της αναγέννησης ή της καλύτερης αξιοποίησης της φύσης. Κάτι που δεν ακούγεται και τόσο «πράσινο» στην βάση του. Όροι σαν αυτόν ακούγονται παρακινητικοί για τους πολίτες και συχνά εμπνέουν τον κόσμο σε σημαντικές προσπάθειες καταπολέμησης της κλιματικής κρίσης. Παράλληλα, όμως, δεν έχουν ευρέως αποδεκτούς ορισμούς, γεγονός που καθιστά αυτές τις πολιτικές ασαφείς για το ευρύ κοινό – ακόμη και για ορισμένους ειδικούς.

Σύμφωνα με τη Molly Anderson, καθηγήτρια επισιτιστικών σπουδών στο Middlebury College, αυτό εκθέτει τους ανθρώπους σε εκμετάλλευση από επιχειρήσεις που θέλουν να βρεθούν στην πρώτη γραμμή (δήθεν) αντιμετώπισης κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα με την Anderson, η οποία αναφερόταν στο παραπλανητικό μάρκετινγκ που κάνει τους καταναλωτές να πιστεύουν ότι κάτι είναι πιο φιλικό προς το περιβάλλον απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα, η ασάφεια τέτοιων φράσεων τις καθιστά ιδιαίτερα επιρρεπείς στο αποκαλούμενο «πράσινο ξέπλυμα» – όπως για παράδειγμα το «πράσινο ξέπλυμα» της μόδας. Στην πραγματικότητα, πρόκειται κυρίως για μία επιτυχημένη μέθοδο branding.

Για δεκαετίες, τα κράτη και οι μεγάλες ρυπογόνες εταιρείες προσπαθούσαν να αντισταθμίσουν τις εκπομπές τους φυτεύοντας δέντρα, τα οποία απορροφούν και αποθηκεύουν διοξείδιο του άνθρακα μέσω της φωτοσύνθεσης, όπως ήδη γνωρίζουμε. Η προσέγγιση δηλαδή ήταν απλή: χρηματοδοτώντας την αποκατάσταση των δασών, μπορούν να μετριάσουν το αποτύπωμα άνθρακα. Ωστόσο, αυτή η τακτική έχει αποδειχθεί σταθερά αναποτελεσματική.

Πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν αυτό το συμπέρασμα και, παράλληλα, αναδεικνύουν τις ελλείψεις αυτών των πρότζεκτ. Σύμφωνα με το The Verge, μία μελέτη του 2022 που δημοσιεύθηκε στο Science εξέτασε 26 τέτοιες πρωτοβουλίες σε έξι χώρες και διαπίστωσε ότι πολλές από αυτές απέτυχαν να αποτρέψουν τελικά την αποψίλωση των δασών, ενώ το ποσοστοό αποτυχίας των επιθυμητών κλιματικών οφελών έφτασε ως το 300%. Επιπλέον, όπως είχε αναφέρει ο Guardian, μια άλλη έρευνα αποκάλυψε ότι το 90% των στοιχειών από τα αντισταθμιστικά έργα στα τροπικά δάση ήταν «φανταστικές πιστώσεις» που δεν αντιστοιχούσαν σε πραγματικές μειώσεις των εκπομπών. Εν ολίγοις, οι αριθμοί που είχαν παρουσιαστεί για επιβράβευση των προσπαθειών ήταν ψευδείς. Ομοίως, μια έκθεση του Carbon Market Watch το 2022 έδειξε ότι οι πιστώσεις άνθρακα από μεγάλες ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες συνδέονταν με «ελαττωματικά δασοκομικά έργα».

Παρ’ όλα αυτά, ο Συνασπισμός Συμβίωσης πιστεύει ότι μπορεί να κάνει τη διαφορά και να βοηθήσει στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Οι εταιρείες έχουν δεσμευτεί να αγοράσουν ποσοστό από «έργα αποκατάστασης υψηλού αντίκτυπου, επιστημονικά τεκμηριωμένα» για τη δέσμευση έως και 20 εκατομμυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα έως το 2030. Σκοπεύουν δηλαδή να διασφαλίσουν την ποιότητα αυτών των πρωτοβουλιών -που έχουν αποτύχει- για να βελτιώσουν την αξιοπιστία των πιστωτικών μορίων διοξειδίου του άνθρακα.

Ωστόσο, όπως συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις, για κάθε απάντηση υπάρχουν ερωτήματα που προκύπτουν. Για παράδειγμα, πώς το Symbiosis Coalition θα κάνει ακριβής μέτρηση της ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα που απορροφάται από τα δέντρα, από τη στιγμή που μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει μία παγκοσμίως, καθολικά αποδεκτή τακτική; Επιπλέον, η φύτευση δέντρων δεν είναι πανάκεια για όλα τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Όπως είχαμε αναφέρει και παλαιότερα, εάν τα δέντρα δεν επιβιώσουν για αιώνες και όσο οι καμμένες εκτάσεις ανά τον κόσμο έχουν επεκτατικό χαρακτήρα, αντί να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα τον απελευθερώνουν. Η φύτευση ακατάλληλων ειδών δέντρων ή η δημιουργία μονοκαλλιεργειών δέντρων μπορεί επίσης να βλάψει τα τοπικά οικοσυστήματα. Για παράδειγμα, στις 11 Νοεμβρίου του 2019, εθελοντές φύτεψαν 11 εκατομμύρια δέντρα στην Τουρκία στο πλαίσιο μιας πρωτοβουλίας που υποστηρίχθηκε από την κυβέρνηση και ονομαζόταν «Πνοή για το μέλλον». Σε μια βόρεια πόλη, η εκστρατεία δενδροφύτευσης κατέρριψε το παγκόσμιο ρεκόρ Γκίνες για τα περισσότερα δενδρύλλια που φυτεύτηκαν μέσα σε μια ώρα σε μια μόνο τοποθεσία: 303,150. Όμως σε λιγότερο από τρεις μήνες, έως και το 90% των δενδρυλλίων ήταν νεκρά, σύμφωνα με το ρεπορτάζ του Guardian. Τα δέντρα φυτεύτηκαν σε λάθος χρόνο και δεν υπήρχαν αρκετές βροχοπτώσεις για να στηρίξουν τα δενδρύλλια, είχε δηλώσει στην εφημερίδα ο επικεφαλής του αγροτικού και δασικού συνδικάτου της χώρας. Με αυτά τα δεδομένα, η κριτική που είχε ασκηθεί το 2020 στον CEO της Salesforce, τον Marc Benioff, η οποία συμμετέχει στον Συνασπισμό Συμβίωσης, είχε λογική – ο Benioff είχε υποστηρίξει τότε μια μια πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για τη φύτευση ενός τρισεκατομμυρίου δέντρων, όμως οι επιστήμονες είχαν κάνει λόγο για «υπερεκτίμηση των πιθανών οφελών της».

Όμως, παρά τις προκλήσεις που αναφέραμε, η Salesforce, η Google, η Meta και η Microsoft είναι βέβαιες ότι μπορούν να αποφύγουν την επανάληψη των λαθών του παρελθόντος. Όπως υποστηρίζουν, έχουν συνεργαστεί με ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες για να θέσουν αυστηρά πρότυπα για τα δασικά έργα και δεσμεύονται επίσης να αποζημιώσουν τους αυτόχθονες πληθυσμούς και τις τοπικές κοινότητες για να διασφαλίσουν δίκαια αποτελέσματα από τις προσπάθειες του Συνασπισμού. Ενώ αρχικά θα εστιάσουν στη δασοκομία, η Symbiosis σκοπεύει να ενσωματώσει και άλλες μεθόδους, όπως η δέσμευση άνθρακα στο έδαφος.

Η δέσμευση του άνθρακα στο έδαφος, γνωστή και ως «γεωργία άνθρακα» ή «αναγεννητική γεωργία», περιλαμβάνει τη διαχείριση της γης, ιδίως των γεωργικών εκτάσεων, για την ενίσχυση της ικανότητας του εδάφους να απορροφά και να συγκρατεί άνθρακα. Η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει πρακτικές όπως η μείωση της διατάραξης του εδάφους, η αλλαγή των προγραμμάτων φύτευσης, η ελεγχόμενη βόσκηση και η εφαρμογή κομπόστ ή υπολειμμάτων καλλιεργειών στα χωράφια. Αυξάνοντας τον άνθρακα του εδάφους (βιοάνθρακα), σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, οι πρακτικές αυτές όχι μόνο ωφελούν το περιβάλλον και τις τοπικές οικονομίες, αλλά και δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, λειτουργώντας ως μια μορφή απομάκρυνσης άνθρακα. Στην Ευρώπη, το πρότζεκτ EJP SOIL εργάζεται για τη διάδοση της γνώσης στους πολίτες σχετικά με τον βιοάνθρακα (biochar), ένα γεωργικό βελτιωτικό που αποτελεί παραπροϊόν των διαδικασιών πυρόλυσης και αεριοποίησης για την παραγωγή ενέργειας από βιομάζα. Στην Ιταλία, ο βιοάνθρακας μελετάται εδώ και 20 χρόνια στη γεωργική έρευνα, αλλά δεν είναι ακόμη ευρέως γνωστός στους αγρότες.

Το Symbiosis Coalition έχει ως πρότυπο την πρωτοβουλία Frontier, η οποία ξεκίνησε από τις Stripe, Alphabet, Meta, Shopify και McKinsey το 2022, η οποία υποστηρίζει νέες τεχνολογίες απομάκρυνσης διοξειδίου του άνθρακα. Παρόλο που η Frontier έχει συνάψει συμβόλαιο για πάνω από 510.000 τόνους απομάκρυνσης διοξειδίου του άνθρακα, έχει επιτύχει μέχρι στιγμής μόνο περίπου 1.700 τόνους. Τόσο η Symbiosis όσο και η Frontier στοχεύουν στη διευκόλυνση των συμφωνιών μεταξύ των έργων απομάκρυνσης διοξειδίου του άνθρακα και των εταιρειών που αναζητούν τις υπηρεσίες τους.

Βέβαια, οι πρωτοβουλίες αυτές αντιπροσωπεύουν μόνο ένα κλάσμα των εκπομπών που παράγουν αυτές οι εταιρείες. Για παράδειγμα, οι 20 εκατομμύρια μετρικοί τόνοι απομάκρυνσης διοξειδίου του άνθρακα που στοχεύει η Symbiosis είναι λίγο περισσότεροι από τους 15,4 εκατομμύρια μετρικούς τόνους διοξειδίου του άνθρακα που παρήγαγε η Microsoft κατά το τελευταίο οικονομικό έτος. Ταυτόχρονα, όπως είχαμε αναφέρει στο άρθρο «Η Τεχνητή Νοημοσύνη ανθεί. Το ίδιο και το αποτύπωμα άνθρακά της», η άνοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης οδήγησε πολλές εταιρείες, όπως η Amazon, η Google και η Meta, να ανταγωνίζονται σε μία κούρσα χωρίς τέλος για το ποια θα κυκλοφορήσει το επόμενο εργαλείο ΤΝ που θα αλλάξει τον κόσμο μας, με αποτέλεσμα να επενδύουν σε τεράστια data centers και εγκαταστάσεις αφιερωμένες στη στέγαση υποδομών πληροφορικής – οι εκπομπές άνθρακα που σχετίζονται με τα data centers διπλασιάστηκαν μεταξύ 2017 και 2020. Κάθε τέτοια εγκατάσταση καταναλώνει ισχύ της τάξης των 20 μεγαβάτ έως και 40 μεγαβάτ. Έτσι, μια εγκατάσταση 20 μεγαβάτ πιθανώς αντλεί 20 μεγαβάτ σταθερά, αρκετά για να τροφοδοτήσει περίπου 16.000 νοικοκυριά.

Αν και η προστασία των δασών και οι πρωτοβούλιες δενδροφύτευσης είναι αναμφίβολα ευεργετικές πρακτικές, η αποκλειστική στήριξη σε αυτές για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής είναι επικίνδυνη. Με την άνοδο των ενεργοβόρων εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου των Big Tech εταιρειών αυξάνονται συνεχώς. Εάν οι εταιρείες αυτές θέλουν σοβαρά να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή, θα πρέπει να μειώσουν σημαντικά τα επίπεδα ρύπανσης που προκύπτουν από τις ίδες. Ένα ζωντανό δάσος, όσο μεγάλο κι αν είναι, δεν μπορεί να αντισταθμίσει από μόνο του όσους ρύπους εκπέμπει αυτός που δηλώνει ότι θα το (αναδα)σώσει.