Η πρακτική του κυνηγιού μαγισσών στοιχειώνει την ανθρωπότητα από αιώνες. Σε καιρούς καχυποψίας και διωγμών, το να είσαι γυναίκα είναι άκρως επικίνδυνo.

Το κυνήγι μαγισσών, η μαζική δηλαδή καταδίωξη γυναικών που κατηγορούνταν για χρήση μαγείας και σκοτεινών πρακτικών αποτελούσε ένα διαδεδομένο φαινόμενο στην Ευρώπη της μεσαιωνικής περιόδου και έφτασε στο αποκορύφωμα του  τον 17ο αιώνα. Με την έλευση της αναγεννητικής πνοής του Διαφωτισμού όμως, αυτή η βάναυση πρακτική και η δαιμονοποίηση των γυναικών σταδιακά σταμάτησε.
Δεν ισχύει το ίδιο όμως στην Ινδία, που ακόμα και σήμερα, το κυνήγι μαγισσών εξακολουθεί να ασκείται σε πολλές περιοχές της καθώς η δεισιδαιμονία έχει ακόμα κρατήσει μια θέση στη ζωή και το μυαλό των ανθρώπων.

Η συχνότητα και οι αιτίες των δολοφονιών μαγισσών

Το National Crime Record Bureau (NCRB) κατέγραψε συνολικά 2.468 δολοφονίες μεταξύ 2001 και 2016 όπου ως κίνητρο καταγράφηκαν διώξεις και κατηγορίες για πρακτική μαγείας.  Σύμφωνα με το NCRB, το Andhra Pradesh, το Jharkhand και η Odisha είχαν 400 θανάτους τα τελευταία 15 χρόνια. Το 2016, 134 άτομα σκοτώθηκαν για υποτιθέμενη άσκηση μαγείας και κατηγορήθηκαν για πρόκληση βλάβης σε ένα άτομο, μια οικογένεια ή μια κοινότητα.

Πρέπει να σημειωθεί ότι τα στοιχεία του NCRB είναι πιθανό να υποτιμούν την κατάσταση. Οι περιπτώσεις δολοφονίας μαγισσών θα μπορούσαν κάλλιστα να απαριθμηθούν σε άλλες κατηγορίες, όπως διαφωνίες ιδιοκτησίας ή προσωπικές βεντέτες. Ωστόσο, οι αριθμοί των δολοφονιών που σχετίζονται με κυνήγι μαγισσών δεν είναι ασήμαντοι. Η περίοδος 2001–12 είχε κατά μέσο όρο 168 δολοφονίες μαγισσών σε εθνικό επίπεδο ετησίως, με ένα εύρος από 114 δολοφονίες το 2004 έως 242 δολοφονίες το 2011.

Δεν υπάρχει ακριβής ημερομηνία προέλευσης του κυνηγιού μαγισσών στην Ινδία, αλλά λέγεται ότι η πρακτική ξεκίνησε πριν από εκατό χρόνια στην περιοχή Morigaon, η οποία ονομάζεται επίσης «Η Ινδική Πρωτεύουσα της Μαύρης Μαγείας».

Το κυνήγι μαγισσών εξακολουθεί να υφίσταται με διαφορετικά μέτρα σε σχεδόν δώδεκα ινδικές πολιτείες, κυρίως σε περιοχές ιθαγενών φυλών στο κεντρικό και ανατολικό τμήμα της χώρας. Πολλές πολιτείες έχουν ψηφίσει νόμους κατά της πρακτικής. Ορισμένες περιοχές, όπως η Assam, έχουν κάνει τις ποινές πιο αυστηρές, με διατάξεις για ισόβια κάθειρξη. Άλλες, όπως η Odisha, ενίσχυσαν την υπάρχουσα νομοθεσία με τη δημιουργία μνημείων για τα θύματα στα αστυνομικά τμήματα σε μια προσπάθεια να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο.

Oι βαθιά ριζωμένες δεισιδαιμονίες που κυριαρχούν στις ενδοχώρα είναι μια σημαντική αιτία πίσω από την πρακτική. Ειδικά στις αγροτικές περιοχές που είναι πιο απομονωμένες, και μαστίζονται από έλλειψη εκπαίδευσης, κακές υγειονομικές εγκαταστάσεις και οικονομική δυσχέρεια, οι πρακτικές αποτελούν καθημερινότητα. Το κυνήγι των μαγισσών περιλαμβάνει τον χαρακτηρισμό και την καταδίωξη των γυναικών ως μάγισσες, κυρίως αφού ένας ανιχνευτής μαγισσών -που ονομάζεται Ojhas στην Ινδία – προσδιορίζει μια γυναίκα ως μάγισσα.

Οι περιπτώσεις μέχρι τώρα δείχνουν ότι συχνά μια φήμη, που ξεκίνησε από κάποιον, είναι αρκετή για να κάνει την αρχή. Παρά τους νόμους που θεσπίζουν διάφορα ινδικά κρατίδια, που κηρύσσουν το κυνήγι μαγισσών παράνομο, οι συμμετέχοντες σε αυτές τις περιπτώσεις το βλέπουν ως μορφή αυτοάμυνας. Μια σοδειά να αποτύγχανε, ένα πηγάδι να στέγνωνε ή ένα μέλος της οικογένειας να αρρώσταινε και οι χωρικοί θα έβρισκαν κάποιον —σχεδόν πάντα μια γυναίκα— να φταίει για μια κακοτυχία, την αιτία της οποίας δεν μπορούσαν να εξηγήσουν.

Σήμερα, εκτός από τη δεισιδαιμονία, οι κατηγορίες για μαγεία λειτουργούν και απλώς ως ένα εργαλείο καταπίεσης των γυναικών, λένε οι συνήγοροι των θυμάτων. Τα κίνητρα μπορεί να περιλαμβάνουν την αρπαγή γης, τον εξοστρακισμό μιας γυναίκας για να ξεκαθάρισμα λογαριασμών ή απλά για να υπάρχει «δικαιολόγηση» άσκησης βίας, ή ακόμα και βιασμού.

Η γυναίκα που αναγνωρίζεται ως μάγισσα υπόκειται σε διάφορες μορφές βασανιστηρίων και ταπείνωσης πριν τη θανάτωσή της. Όπως ξυλοδαρμούς, κάψιμο μελών του σώματος, εξαναγκασμό να πιει ούρα και να φάει ανθρώπινα περιττώματα, βιασμό, εισαγωγή αιχμηρών μεταλλικών ή ξύλινων αντικειμένων στον κόλπο της, ακρωτηριασμό μερών του σώματος όπως μύτη και δάχτυλα, τράβηγμα δοντιών και μαλλιών, ακόμη και φόνο με αποκεφαλισμό. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τέτοια βία διαπράττεται παρουσία της κοινότητας του χωριού, συμπεριλαμβανομένων των ηλικιωμένων της κοινότητας.

Σύμφωνα με έρευνα της ActionAid σε συνεργασία με τον οργανσιμό Odisha State Commission for Women, πιο ευάλωτη ομάδα αποτελούν οι γυναίκες που ανήκουν σε χαμηλότερες κοινωνικές κάστες ή έχουν στην κατοχή τους κομμάτια γης τα οποία επιθυμούν και άλλοι, οι χήρες, οι ανύπαντρες και οι χωρισμένες.

Τις περισσότερες φορές, οι ιστορίες αναφέρονται από όσες έχουν καταφέρει να επιζήσουν από μία τέτοια επίθεση, ή, σε ορισμένες περιπτώσεις δολοφονίας της κατηγορούμενης μάγισσας, από ένα μέλος της οικογένειας. Εκτός όμως από τις εκθέσεις των οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λίγη προσοχή δίνεται στους βάναυσους, ταπεινωτικούς και δολοφονικούς τρόπους με τους οποίους διεξάγονται οι διώξεις μαγισσών.

Μαρτυρίες γυναικών που έχουν επιζήσει

Μία επίθεση, στην ανατολική ινδική πολιτεία Jharkhand το 2021, ήταν απόδειξη ότι η Ινδία εξακολουθεί να αγωνίζεται να εξαλείψει την πανάρχαια μάστιγα του κυνηγιού μαγισσών, παρά την ύπαρξη σχετικής νομοθεσίας και πρωτοβουλιών από οργανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στην υπόθεση Jharkhand, η νεαρή γυναίκα που δέχτηκε επίθεση, η Durga Mahato, είπε ότι το πρόβλημα ξεκίνησε όταν αρνήθηκε τις σεξουαλικές παροτρύνσεις ενός επιφανούς άνδρα στο χωριό. Αυτός, ο αδερφός του, η σύζυγός του και η κόρη τους δήλωσαν στη συνέχεια ότι η κα Mahato ήταν μάγισσα πριν την σύρουν στο σπίτι τους και της επιτεθούν.

Η κυρία Mahato, ο σύζυγός της, Nirmal, και ένας τοπικός αστυνομικός περιέγραψαν την επίθεση, κατά την οποία ένας επιφανής άνδρας απείλησε να τη βιάσει. Και οι τέσσερις επιτιθέμενοι έχουν κατηγορηθεί σύμφωνα με τους νόμους κατά του κυνηγιού μαγισσών. Ο άνδρας και ο αδερφός του είναι υπό εγγύηση αφού πέρασαν μερικούς μήνες στη φυλακή.

Για την κυρία Mahato, οι συνέπειες της καταδίωξής της ως μάγισσας δεν τελείωσαν με τον άγριο ξυλοδαρμό. Της απαγόρευσαν να κάνει μπάνιο στη λίμνη του χωριού και να αντλεί νερό από τη βρύση της κοινότητας. Ένας ξύλινος φράχτης χτίστηκε γύρω από το σπίτι της για να την εμποδίσει να περιπλανηθεί στο χωριό. Οι χωρικοί την κατηγορούν για διάφορα προβλήματα της κοινότητας όπως ο θάνατος μιας αγελάδας. Μόνο κάποιοι της μιλάνε τώρα. Έχει ακόμα πόνους στη μέση και την πλάτη της.

Το κυνήγι μαγισσών είναι ιδιαίτερα συνηθισμένο στο Jharkhand, μια πολιτεία πλούσια σε ορυκτά αλλά και γεμάτη φτώχεια, όπου οι αυτόχθονες φυλές αποτελούν περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού. Η επίθεση στην κυρία Mahato ήταν μία από τις 854 περιπτώσεις που σχετίζονται με μαγεία που καταγράφηκαν στην πολιτεία το 2021, 32 από τις οποίες οδήγησαν σε θανάτους.

Νομοθετικές προσπάθειες και οργανώσεις υποστήριξης

Ο Jharkhand έχει υιοθετήσει μια πρακτική προσέγγιση στην προσπάθεια της να αντιμετωπίσει την καταδίωξη μαγισσών. Ένα κρατικό πρόγραμμα που ονομάζεται Project Garima έχει αναπτύξει περίπου 25 «ομάδες εκστρατείας πρόληψης του κυνηγιού μαγισσών», οι οποίες διεξάγουν παιχνίδια δρόμου για να ευαισθητοποιήσουν τους πολίτες.

Επιπλέον, έχει δημιουργήσει επιτροπές προστασίας σε τοπικό επίπεδο για να βοηθήσουν τους επιζώντες. Έχουν δημιουργηθεί κέντρα για την παροχή νομικής βοήθειας και ρυθμίσεις βραχείας διαμονής στα θύματα. Οι εργαζόμενοι που στελεχώνουν ένα γραφείο βοήθειας καλούν απευθείας τους επιζώντες για να λάβουν ενημέρωση για την ψυχολογική και οικονομική τους κατάσταση.

Αλλά η επιβολή του νόμου δεν φαίνεται να γίνεται με αποτελεσματικότητα. Η Madhu Mehra, ιδρύτρια μιας ομάδας νομικών πόρων για γυναίκες, είπε ότι η οργάνωσή της, σε μια μελέτη για το κυνήγι μαγισσών σε τρεις πολιτείες, συμπεριλαμβανομένου της Jharkhand, διαπίστωσε ότι η αστυνομία συνήθως επενέβαινε μόνο σε περιπτώσεις δολοφονίας ή απόπειρας φόνου. Αυτό, και η δυσκολία αλλαγής παγιωμένων πεποιθήσεων, βοήθησε να επιμείνει η πρακτική, λένε ακτιβιστές.

Στην περίπτωση της κυρίας Mahato, η πιο χρήσιμη βοήθεια δεν ήρθε από την κυβέρνηση, αλλά από ένα άλλο θύμα κυνηγιού μαγισσών, την Chhutni Mahato, (οι δύο γυναίκες δεν έχουν συγγένεια) η οποία έχει αναγνωριστεί από την ινδική κυβέρνηση για το έργο της στην προσπάθεια εξάλειψης της πρακτικής. Συχνά μπουκάρει σε αστυνομικά τμήματα απαιτώντας να αναλάβουν δράση σε υποθέσεις κυνηγιού μαγισσών και επιπλήττει χωριανούς μέσω τηλεφώνου.

Τα σπασμένα δόντια της Chhutni Mahato είναι μαρτυρία για τα βασανιστήρια που υπέστη κάποτε στα χέρια των χωρικών που την κατηγόρησαν για την ασθένεια ενός κοριτσιού. Έφυγε και χρόνια αργότερα άρχισε να συνεργάζεται με μια μη κυβερνητική οργάνωση.

Έχει βοηθήσει περισσότερες από 150 γυναίκες στην πολιτεία. Μία από αυτούς είναι η Dukhu Majhi, ο οποίος ζει σε ένα γραφικό χωριό μερικές εκατοντάδες μίλια από το Durga Mahato’s.

Στην περίπτωση της κυρίας Majhi, η υποψία έπεσε πάνω της απλώς και μόνο επειδή δεν συμμορφωνόταν με τις προσδοκίες των γειτόνων. Οι κάτοικοι του χωριού αναρωτήθηκαν πώς μια «κανονική γυναίκα» θα μπορούσε να ζήσει μόνη της με τα μικρά της παιδιά, βαθιά μέσα στο δάσος, ενώ ο σύζυγός της έλειπε για δουλειά.

Μετά την χαρακτήρισαν μάγισσα. «Αν κάποιος πονάει το στομάχι, κατηγορούμαι. Αν κάποιος έχει πονοκέφαλο, κατηγορούμαι. Στέκονταν έξω από το σπίτι μου και φώναζαν, “Είναι η μάγισσα που μας προκαλεί θλίψη”, είπε η κυρία Majhi» .

Τον περασμένο Ιούλιο χωρικοί την κυνήγησαν με τσεκούρια και ξύλα. Έτρεξε σπίτι. χτύπησαν την πόρτα και προσπάθησαν να τη σπάσουν.ωΑυτή και ο σύζυγός της πήγαν στην αστυνομία για να διαμαρτυρηθούν. Ο Pintu Mahato, ένας τοπικός αστυνομικός, προσπάθησε να υποτιμήσει την υπόθεση και δεν έδωσε περαιτέρω έκταση στο ζήτημα. Η κυρία Majhi μετακόμισε από το σπίτι της αμέσως μετά την επίθεση. Αυτή και η οικογένειά της κατέφυγαν στην Chhutni Mahato για λίγες μέρες πριν βρουν ένα δωμάτιο κοντά σε μια μεγαλύτερη πόλη όπου ο άντρας της βρήκε μια νέα δουλειά.

Η ανυπαρξία ελεγκτικών μηχανισμών και η αδυναμία επιβολής του νόμου, σε συνδυασμό με την οικονομική ένδεια και το χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο διαιωνίζουν μία απάνθρωπη πρακτική που πλέον χρησιμοποιείται και ως δικαιολογία για την επιβολής και καταπίεσης. Έχοντας συνήθως στο στόχαστρο γυναίκες μόνες χαμηλών κοινωνικο-οικονομικών στρωμάτων βρίσκουν τον τρόπο να ορίσουν την συμπεριφορά, το ντύσιμο, το σώμα τους και να εκδικούνται σε περίπτωση που εκφεύγουν όσων ορίζουν. Το κυνήγι μαγισσών ενέχει έντονα το στοιχείο της έμφυλης βίας και μόνο ριζικές αλλαγές στο αφήγημα της κυρίαρχης ιδεολογίας θα μπορούσε να το σταματήσει.