Τεταμένη είναι η κατάσταση τις τελευταίες μέρες στο Κόσοβο, μία περιοχή που απασχολεί ιδιαίτερα τη διεθνή κοινότητα καθώς υπάρχει κίνδυνος για μία περαιτέρω κλιμάκωση των εντάσεων, δεδομένων και των σχέσεων των Σέρβων με τις ρωσικές δυνάμεις.

Οι Σέρβοι, που αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού στη βόρεια περιοχή του Κοσσυφοπεδίου, δεν αποδέχονται τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου το 2008 από τη Σερβία και εξακολουθούν να βλέπουν το Βελιγράδι ως πρωτεύουσά τους περισσότερες από δύο δεκαετίες μετά τη λήξη του πολέμου το 1999.

Στις πόλεις Βόρεια Μιτρόβιτσα, Ζβέτσαν, Λεποσάβιτς και Ζούμπιν Πότοκ διεξήχθησαν δημοτικές εκλογές στις 23 Απριλίου, τις οποίες οι Σέρβοι, που αποτελούν πλειοψηφία στον πληθυσμό, μποϊκόταραν με αποτέλεσμα να εκλεγούν δήμαρχοι αλβανικής εθνότητας και στους τέσσερις δήμους με ποσοστό συμμετοχής 3,5%.

Υποστηριζόμενοι από το Βελιγράδι, οι Σέρβοι δήλωσαν ότι δεν θα δεχτούν τους δημάρχους και ότι δεν τους εκπροσωπούν. Την Παρασκευή, μικρές ομάδες Σέρβων στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο συγκρούστηκαν με την αστυνομία ενώ προσπαθούσαν να αποκλείσουν την είσοδο των δημοτικών κτιρίων για να αποτρέψουν την είσοδο των πρόσφατα εκλεγμένων αξιωματούχων.

Οι πολιτικοί εκπρόσωποι των Σέρβων δηλώνουν ότι «οι ειρηνικές διαδηλώσεις θα συνεχιστούν μέχρι να αποχωρήσει η αστυνομία του Κοσόβου από τα δημοτικά κτήρια». Το Εθνικό Συμβούλιο των Σέρβων αποφάσισε να μην λειτουργήσουν από Δευτέρα όλα τα σχολεία στο βόρειο Κόσοβο.

Στον απόηχο της τελευταίας αναταραχής, ο πρόεδρος της Σερβίας Aleksandar Vucic διέταξε τον στρατό να τεθεί σε κατάσταση συναγερμού και να «αρχίσει να κινείται» προς τα σύνορα με το Κοσσυφοπέδιο.

Το αποτέλεσμα των εκλογών δεν αναγνωρίστηκε από τους εκπροσώπους της σερβικής κοινότητας. Οι Σέρβοι ζητούν να διεξαχθούν εκλογές αφού συσταθεί πρώτα η Ένωση Σερβικών Δήμων, μία υποχρέωση που ανέλαβε η Πρίστινα το 2013 με την Συμφωνία των Βρυξελλών αλλά αρνείται να υλοποιήσει.

Οι εντάσεις και τα προβλήματα στο Κόσοβο δεν είναι κάτι νέο.

Τον Σεπτέμβριο του 2021 είχε ξεσπάσει πολιτική κρίση. Η κυβέρνηση στην Πρίστινα είχε αποφασίσει να εφαρμόσει τις διατάξεις μιας συμφωνίας για τα δελτία ταυτότητας και τις πινακίδες αυτοκινήτων, στην οποία οι κάτοικοι του βόρειου Κοσσυφοπεδίου – κυρίως Σέρβοι – ήταν κατά. Οι Σέρβοι στο βορρά παραπονέθηκαν ότι δεν ενημερώθηκαν εγκαίρως, ότι η κυβέρνηση δεν είχε κοινοποιήσει τις αλλαγές, ή ότι απλώς δεν ήταν διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν τις σερβικές ταυτότητες και τις πινακίδες κυκλοφορίας τους.

Ως αποτέλεσμα, ορισμένοι Σέρβοι του Κοσσυφοπεδίου έστησαν οδοφράγματα σε δύο συνοριακά περάσματα. Αλλά η διαμάχη δεν περιορίστηκε στο Κοσσυφοπέδιο, καθώς ο πρόεδρος της Σερβίας Aleksandar Vucic διέταξε τον σερβικό στρατό να πλησιάσει τα σύνορα. Πέταξε ακόμη και αεροσκάφη MiG πάνω από τον εναέριο χώρο του Κοσσυφοπεδίου.

Ο υπουργός Άμυνας της Σερβίας επισκέφθηκε τη συνοριακή περιοχή για να επιθεωρήσει τις μονάδες του στρατού – και έτσι να τονίσει την παρουσία τους. Συνοδευόταν από τον Ρώσο πρεσβευτή, σε ένδειξη της υποστήριξης της Ρωσίας στις κινήσεις της Σερβίας.

Οι αρχές του Κοσσυφοπεδίου, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό, Albin Kurti, απάντησαν ότι οι κανόνες και οι κανονισμοί του Κοσσυφοπεδίου πρέπει να τηρούνται σε ολόκληρη την επικράτειά του. Υποστήριξαν ότι τα πρόσφατα γεγονότα έθεσαν σε κίνδυνο τη συνταγματική τάξη της χώρας.

Παρόμοιες κρίσεις ξέσπασαν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2022 και τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους – πάλι, σχετικά με τις ταυτότητες και τις πινακίδες των αυτοκινήτων.

Μετά την απόφαση της κυβέρνησης του Κοσσυφοπεδίου να επιβάλει πρόστιμα σε κατοίκους που αρνήθηκαν να παραδώσουν τις πινακίδες κυκλοφορίας του Βελιγραδίου τον Νοέμβριο του 2022, τα μέλη της σερβικής κοινότητας απέσυραν τη συμμετοχή τους στα θεσμικά όργανα του Κοσσυφοπεδίου: αστυνομικοί και δικαστικοί και δημοτικοί υπάλληλοι δεν εμφανίστηκαν στην εργασία τους, όπως και τα μέλη του κοινοβουλίου από τη Λίστα Σέρπσκα, ένα σερβικό κόμμα του Κοσσυφοπεδίου που υποστηρίζεται σθεναρά από το Βελιγράδι.

Μέσα σε αυτό το κλίμα έντασης υπάρχει η πεποίθηση από τον πρωθυπουργό του Κοσόβου, ότι η Ρωσία πυροδοτεί εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών με φόντο τον ουκρανικό πόλεμο και ότι η κατάσταση θα μπορούσε έυκολα να ξεφύγει εξαιτίας των κοινών στρατιωτικών ασκήσεων των ρωσικών και σερβικών δυνάμεων.

Γνωστοί είναι άλλωστε οι δεσμοί μιας μεγάλης ομάδας μελών της Narodne Patrole, μιας σερβικής εθνικιστικής οργάνωσης με τη ρωσική παραστρατιωτική ομάδα Wagner.

Το Κοσσυφοπέδιο αντιπροσωπεύει την τελευταία από τις θανατηφόρες συγκρούσεις από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας τη δεκαετία του 1990. Κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας, η σερβική καταστολή των Αλβανών στο Κοσσυφοπέδιο περιλάμβανε ένοπλες επιθέσεις και επιθετικές ενέργειες που, μέχρι το 1999, είχαν οδηγήσει σε εκατοντάδες χιλιάδες Αλβανούς του Κοσσυφοπεδίου να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους σε γειτονικές χώρες, ενώ πολλές εκατοντάδες χιλιάδες εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό.

Η Δύση τελικά παρενέβη μετά τη σφαγή του Recak τον Ιανουάριο του 1999 και αφού οι διεθνείς προσπάθειες  σύντομα απέτυχαν να επιλύσουν την κρίση. Οι επακόλουθες αεροπορικές επιδρομές του ΝΑΤΟ κατά της Σερβίας διήρκεσαν 75 ημέρες, έως ότου ο Slobodan Milosevic υπέγραψε τη συμφωνία του Kumanovo που έβαλε τέλος στον πόλεμο.

Μετά την είσοδο των ΝΑΤΟικών δυνάμεων στο Κόσοβο, πολλοί Σέρβοι μετακινήθηκαν στο βόρειο τμήμα του Κοσσυφοπεδίου ή έφυγαν εντελώς. Οι Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου που ζουν στο βορρά μετακόμισαν στα νότια του Κοσσυφοπεδίου λόγω ανησυχιών για την ασφάλεια τους και ως αποτέλεσμα εθνοτικών συγκρούσεων.

Μέσα σε λίγα χρόνια, ολόκληρο το βόρειο τμήμα του Κοσσυφοπεδίου κατοικήθηκε κυρίως από τη σερβική κοινότητα και είχε αναπτύξει τις δικές της μορφές αυτοδιοίκησης, ορισμένες από τις οποίες παραμένουν σε ισχύ μέχρι σήμερα. Η σερβική κυβέρνηση στο Βελιγράδι παρείχε πολιτική και οικονομική υποστήριξη σε αυτές τις παράλληλες δομές.

Οι αναταράξεις στην περιοχή πάντα φέρνουν ανησυχία στις ευρωπαϊκές αλλά και αμερικανικές δυνάμεις. Τόσο ευρωπαϊκές δυνάμεις (Γαλλία, Αγγλία, Γερμανία, Ιταλία) όσο και ο υπουργός Εξωτερικών Antony Blinken πήραν θέση για τα «θερμά» τεκταινόμενα στην περιοχή.

Η εξεύρεση λύσης στα προβλήματα του βορρά του Κοσσυφοπεδίου παραμένει το κλειδί για την πλήρη λειτουργία του Κοσόβου ως κυρίαρχης χώρας και για την προώθηση της περιφερειακής ασφάλειας.

«Καταδικάζουμε την απόφαση του Κοσόβου να αποκτήσει δια της βίας πρόσβαση σε δημοτικά κτίρια στο βόρειο Κόσοβο παρά την έκκλησή μας για αυτοσυγκράτηση. Καλούμε τις αρχές του Κοσόβου να κάνουν αμέσως πίσω και να αποκλιμακώσουν την κατάσταση καθώς και να συνεργαστούν στενά με την EULEX (σ.σ. την αποστολή της ΕΕ) και την KFOR (την αποστολή του ΝΑΤΟ) στο Κόσοβο», αναφέρουν οι χώρες αυτές στην κοινή ανακοίνωσή τους που αναρτήθηκε στον ιστότοπο της βρετανικής κυβέρνησης.

«Ανησυχούμε από την απόφαση της Σερβίας να θέσει σε ετοιμότητα τις ένοπλες δυνάμεις στα σύνορα με το Κόσοβο και καλούμε όλες τις πλευρές να επιδείξουν τη μέγιστη αυτοσυγκράτηση, αποφεύγοντας την εμπρηστική ρητορική»

Σίγουρα, η παρουσία περίπου 4.000 ειρηνευτών του ΝΑΤΟ στην περιοχή ίσως βοηθήσει στην αποκλιμάκωση της κατάστασης και υπάρχει η ελπίδα ότι θα λειτουργήσει αποτρεπτικά από το να στείλει η Σερβία στρατεύματα στο Κόσοβο, αποφεύγοντας την κλιμάκωση σε μια διακρατική σύγκρουση μεταξύ των δύο βαλκανικών γειτόνων.

Η επίλυση του θέματος αναγνώρισης μεταξύ του Κοσσυφοπεδίου και της Σερβίας θα ενίσχυε τη σταθερότητα σε ολόκληρη την περιοχή, ειδικά αν ενισχυθεί η πορεία τους προς την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πράγματι, η ΕΕ έχει να παίξει σημαντικό ρόλο αναζωογονώντας τις προοπτικές ένταξης για το Κοσσυφοπέδιο και για άλλα κράτη στα Δυτικά Βαλκάνια.