Η άνοδος του διαδικτύου και η έλευση των social media  (μέσων κοινωνικής δικτύωσης) έχουν αλλάξει ριζικά το οικοσύστημα πληροφοριών, δίνοντας στο κοινό άμεση πρόσβαση σε περισσότερες πληροφορίες από ποτέ.

Συχνά, όμως, είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνουμε ακριβείς πληροφορίες από χαμηλής ποιότητας ή ψευδές περιεχόμενο.

Αυτό σημαίνει ότι η παραπληροφόρηση -ψευδείς ή σκόπιμα παραπλανητικές πληροφορίες που στοχεύουν στην επίτευξη ενός οικονομικού ή πολιτικού στόχου- μπορεί να γίνει αχαλίνωτη, να εξαπλωθεί περαιτέρω και ταχύτερα στο διαδίκτυο από ό,τι θα μπορούσε ποτέ σε άλλη μορφή.

Προκειμένου να ελεγχθεί η παραπληροφόρηση, απαιτούνται τόσο εμπειρικά στοιχεία όσο και ένα συμφωνημένο θεμέλιο της πραγματικότητας.

Αυτό γίνεται όλο και πιο δύσκολο όταν αναλύονται οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη στον πυρετό της κλιμάκωσης της βίας.

H παραπληροφόρηση είναι ενδημική στον πόλεμο. Και έχοντας ως εργαλείο πληθώρα μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι πολύ εύκολο ψευδείς ειδήσεις να διαδοθούν παγκοσμίως.

Ο κόσμος παρακολουθεί μεγάλο μέρος της βίας μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς μέσω των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης και των τηλεοπτικών  εκπομπών. Αλλά εκατομμύρια λαμβάνουν επίσης τις πληροφορίες τους μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Πολλές αναρτήσεις διαδίδουν παραπληροφόρηση ή ξεκάθαρα ψέματα και έχει μάλιστα ασκηθεί κριτική στην πλατφόρμα X, παλαιότερα γνωστή ως Twitter, και στον ιδιοκτήτη της Elon Musk.

Το Twitter πάντα αποτελούσε χώρο ανταλλαγής ιδεών και η ιδανική πλατφόρμα από όλα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να ενημερωθείς κάποιος σχετικά με το τι συμβαίνει στον κόσμο.

Αλλά ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς έχει υπογραμμίσει πώς η πλατφόρμα έχει γίνει όχι μόνο αναξιόπιστη αλλά προωθεί ενεργά ψέματα.

Οι ειδικοί λένε ότι υπό τον Elon Musk η πλατφόρμα έχει επιδεινωθεί σε σημείο που όχι απλώς αποτυγχάνει να περιορίσει την παραπληροφόρηση, αλλά ευνοεί τις αναρτήσεις από λογαριασμούς που πληρώνουν για τη συνδρομητική της υπηρεσία με το μπλε check mark, ανεξάρτητα από το ποιος τις διαχειρίζεται.

Εάν τέτοιες αναρτήσεις γίνουν viral, οι δημιουργοί τους μπορεί να πληρούν τις προϋποθέσεις για πληρωμές από το X, δημιουργώντας ένα οικονομικό κίνητρο για να δημοσιεύουν ό,τι έχει τη μεγαλύτερη αντίδραση – συμπεριλαμβανομένης της παραπληροφόρησης.

Όσο πιο ακραίο το βίντεο ή η είδηση, τόσο πιο εύκολα θα αναμεταδοθεί, και άρα, τόσο μεγαλύτερα έσοδα θα έχουν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα viral βίντεο που ισχυρίζεται ότι δείχνει έναν μαχητή της Χαμάς να καταρρίπτει ένα ισραηλινό ελικόπτερο – αλλά είναι ένα απόσπασμα από το βιντεοπαιχνίδι Arma 3.

Η Ε.Ε. πρόσφατα έθεσε σε ισχύ τον Νόμο για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες, ένα σαρωτικό νομοσχέδιο που αλλάζει πραγματικά τους κανόνες για τις εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης και αυξάνει τις υποχρεώσεις τους.

Αυξάνει το είδος του υλικού που πρέπει να μοιράζονται με τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και επιβάλλει πολύ αυστηρές κυρώσεις για εταιρείες που δεν πληρούν αυτά τα πρότυπα. Φαίνεται, στην περίπτωση του Χ, ότι ουσιαστικά αγνόησαν το νόμο.

Ο Ian Bremmer, ένας εξέχων ειδικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, δημοσίευσε στο X ότι το επίπεδο παραπληροφόρησης για τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς «που προωθείται αλγοριθμικά» στην πλατφόρμα «δεν μοιάζει με τίποτα στο οποίο έχω εκτεθεί ποτέ στην καριέρα μου ως πολιτικός επιστήμονας».

Και ο επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Thierry Breton έγραψε στον Μασκ για παραπληροφόρηση και «δυνητικά παράνομο περιεχόμενο» στο X, σε αυτό που διαμορφώνεται ως ένα από τα πρώτα μεγάλα τεστ για τους νέους ψηφιακούς κανόνες του μπλοκ των 27 εθνών που στοχεύουν στον καθαρισμό των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης.

Αργότερα έστειλε μια παρόμοια, αν και ήπια, έκδοση της επιστολής στον διευθύνοντα σύμβουλο Mark Zuckerberg της Meta, η οποία κατέχει το Facebook και το Instagram.

Παραπλανητικές αναρτήσεις που γεννιούνται από φόβο και σύγχυση ενισχύονται σε ένα ευρύτερο διαδικτυακό οικοσύστημα πληροφοριών πλημμυρισμένο από γραφικά, βίαια πλάνα που δημοσιεύονται από τη Χαμάς, τις ισραηλινές στρατιωτικές δυνάμεις και υποστηρικτές που ευθυγραμμίζονται και με τις δύο πλευρές.

Ένα βίντεο στο Twitter έδειχνε μια νεαρή κοπέλα να κλαίει στην κάμερα λέγοντας: «Μας βομβαρδίζουν κάθε μέρα».  Το βίντεο κοινοποιήθηκε με αποσπάσματα όπως «φαντάσου να βομβαρδίζονταν τα παιδιά σου» και hashtags όπως #FreePalestine.

Ήταν στην πραγματικότητα από ένα βίντεο τριών ετών ενός κοριτσιού από τη Συρία που παρουσιάστηκε ως Παλαιστίνιο στο βίντεο, όπως είπε η ρεπόρτερ του Al Jazeera Leah Harding σε ένα tweet.

Ενώ ο ιστότοπος μέσων κοινωνικής δικτύωσης του Musk μοιάζει χαώδης σχετικά με την παραπληροφόρηση, αντίπαλες πλατφόρμες όπως το TikTok, το YouTube και το Facebook αντιμετωπίζουν επίσης μια πλημμύρα αβάσιμων φημών και ψευδών ειδήσεων σχετικά με τη σύγκρουση, ένα φαινόμενο που εμφανίζεται έντονα κάθε φορά που ένα ειδησεογραφικό γεγονός αιχμαλωτίζει την προσοχή του κόσμου.

«Οι παλαιστίνιοι μαχητές της αντίστασης αιχμαλωτίζουν τον Ισραηλινό διοικητή Nimrod Aloni μαζί με δεκάδες άλλους Ισραηλινούς στρατιώτες καθώς οι μαχητές της αντίστασης επιτέθηκαν σε γειτονικές κατεχόμενες πόλεις και ισραηλινά σημεία ελέγχου κοντά στη Γάζα», ανέφερε μια ανάρτηση στο Instagram που είχε λάβει περισσότερα από 43.000 likes από τη Δευτέρα.

 

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

 

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Muslim Daily (@muslim.daily)

¨Ενα βίντεο αναφέρει ότι η Χαμάς συνέλαβε Ισραηλινούς στρατηγούς. Και δημοσιεύτηκε από έναν λογαριασμό με μπλε check mark.

Έχει προβληθεί από σχεδόν δύο εκατομμύρια άτομα, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι αυτό που λέει ότι είναι. Ουσιαστικά αποτελεί κομμάτι από ένα παλιότερο βίντεο με τις αρχές στο Αζερμπαϊτζάν να συλλαμβάνουν έναν ηγέτη αυτονομιστών.

 


Μια παρόμοια ανάρτηση στο X, έγραφε: «Ο Ισραηλινός διοικητής Nimrod Aloni συνελήφθη. Η Χαμάς πρέπει να έχει μπει πολύ βαθιά στο Ισραήλ ΚΑΙ να έχει επιστρέψει για να το κάνει αυτό. Τι τεράστια αποτυχία πληροφοριών».

Ωστόσο, ο Aloni, ένας κορυφαίος στρατηγός, δεν βρίσκεται στα χέρια της Χαμάς, σύμφωνα με τον υποναύαρχο Daniel Hagari, τον επικεφαλής στρατιωτικό εκπρόσωπο του Ισραηλινού Στρατού. Ο Hagari είπε στους δημοσιογράφους το Σάββατο ότι οι ισχυρισμοί που συνελήφθησαν στο Αλόνι «είναι ψευδείς».

Ο Aloni εμφανίζεται ξεκάθαρα στο 10ο δευτερόλεπτο σε ένα βίντεο με κορυφαίους αξιωματούχους των IDF που συζητούν τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς την Κυριακή, το οποίο δημοσιεύτηκε στο επίσημο κανάλι του ισραηλινού στρατού στο YouTube.

Η ημερομηνία της Κυριακής φαίνεται σε μια διαφάνεια στο παρασκήνιο. Το IDF δημοσίευσε επίσης ακίνητες εικόνες από τη συνάντηση στο X, η τελευταία από τις οποίες δείχνει τον Aloni στην άκρη αριστερά

«Οι άνθρωποι είναι απελπισμένοι για πληροφορίες και το πλαίσιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να παρεμβαίνει ενεργά στην ικανότητα των ανθρώπων να διακρίνουν τα γεγονότα από τη μυθοπλασία», είπε ο Gordon Pennycook, αναπληρωτής καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Cornell που μελετά την παραπληροφόρηση.

Για παράδειγμα, αντί να ρωτούν αν κάτι είναι αληθινό, οι άνθρωποι μπορεί να επικεντρωθούν στο θυμικό τους, να σταθούν στο αν η ανάρτηση ή το βίντο μπορεί να τραβήξει την προσοχή ή ακόμη καινα δημιουργήσει ένταση στο κοινό.

Τέτοια είδη αναρτήσεων είναι πιο πιθανό να προκαλέσουν έντονες αντιδράσεις και να γίνουν viral δυσχεραίνοντας ακόμα περισσότερο την κατάσταση.

Παραπληροφόρηση από social media Iσραηλινών αξιωματούχων

Την περασμένη εβδομάδα, ο εκπρόσωπος του πρωθυπουργού Benjamin Netanyahu, Ofir Gendelman, δημοσίευσε στο Twitter ένα βίντεο με εκρήξεις σε έναν δρόμο, τοποθετώντας τον ως την τρέχουσα κατάσταση της Γάζας.

Στην πραγματικότητα, ήταν ένα κλιπ από το 2018 που πιστεύεται ότι δείχνει ρουκέτες που αποστέλλονται από τη Συρία ή τη Λιβύη, ανέφεραν οι New York Times . Το Twitter αφαίρεσε την ανάρτηση την Πέμπτη επειδή περιείχε παραπλανητικό περιεχόμενο, σύμφωνα με τους Times.

Την Παρασκευή, οι New York Times  δημοσίευσαν ένα άρθρο που υποστήριζε ότι ο ισραηλινός στρατός παραπλάνησε σκόπιμα τα μέσα ενημέρωσης με μια ανακοίνωση στο Twitter  για χερσαία εισβολή που στην πραγματικότητα δεν είχε συμβεί, προκειμένου να χειραγωγήσει τις παλαιστινιακές δυνάμεις.

Το Ισραήλ αμφισβήτησε αυτόν τον λογαριασμό σε πολυάριθμες δηλώσεις.

 

«Αυτές οι τεράστιες εταιρείες εξακολουθούν να κλείνουν τα μάτια στον πολλαπλασιασμό της παραπληροφόρησης», δήλωσε η Irina Raicu, διευθύντρια του Προγράμματος Ηθικής Διαδικτύου στο Πανεπιστήμιο Santa Clara.

«Βγάζουν αριθμούς – πόσες αναρτήσεις έχουν καταργήσει, πόσους λογαριασμούς έχουν αποκλείσει, ποιες ρυθμίσεις μπορεί να θέλετε να αλλάξετε αν δεν θέλετε να δείτε σφαγές.

Αυτό που δεν ανακοινώνουν όμως είναι οι μετρήσεις των αποτυχιών τους: πόσες αναρτήσεις παραφρασμένες δεν συνοδεύτηκαν από «Community Notes» ή ονομάστηκαν με άλλο τρόπο και για πόσο καιρό. Επαφίεται στους δημοσιογράφους και τους ερευνητές να τεκμηριώσουν τις αποτυχίες τους αφού συμβούν».

Προπαγάνδα και παραπληροφόρηση

Η ομίχλη του πολέμου και η συνοδευτική άνοδος των μη επαληθευμένων πληροφοριών στο διαδίκτυο είναι τροφή για κρατικούς παράγοντες – συμπεριλαμβανομένων εκείνων που υποστηρίζονται από το Ιράν και τη Ρωσία – και άλλες ομάδες που θέλουν να εκμεταλλευτούν το χάος για να τροφοδοτήσουν τον διχασμό, να διαδώσουν προπαγάνδα, να επιτεθούν σε εχθρούς και να σπείρουν περαιτέρω σύγχυση.

«Το βίαιο περιεχόμενο που προωθείται σε μια σειρά από διαφορετικές πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, καθώς και σε εφαρμογές κρυπτογραφημένων μηνυμάτων, χρησιμοποιείται ουσιαστικά για να χαιρετίσει, να γιορτάσει τις επιθέσεις, καθώς και να υπονοήσει εγκλήματα πολέμου»

είπε ο Moustafa Ayad, εκτελεστικός διευθυντής για την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία στο Institute for Strategic Dialogue, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που μελετά τον εξτρεμισμό.

Ο πόλεμος στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη χειροτερεύει ώρα με την ώρα. Υπάρχουν χιλιάδες νεκροί και από τις δύο πλευρές, πολλοί εκ των οποίων είναι άμαχοι, και οι αριθμοί αυτοί αναμένεται να αυξηθούν δραματικά.

«Μην πιστεύετε όλα όσα βλέπετε στο διαδίκτυο, ειδικά τώρα» υποστηρίζει η Emerson Brooking από το Atlantic Council Digital Forensic Research Lab.

«Αν δείτε κάτι σε αυτό το διαρκώς μεταβαλλόμενο και μπερδεμένο στάδιο της σύγκρουσης, αν δείτε κάτι να κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, μην το πιστέψετε μέχρι να επιβεβαιωθείτε  και να το επαληθεύσετε από πολλές πηγές, γιατί υπάρχουν αυξημένες πιθναότητες να είναι ένα ψεύτικο και να έχει σκοπό να σας παραπλανήσει».

 

The New York Times, NPR, Insider, Al Jazeera