Το διάστημα αποτελεί το τελευταίο σύνορο που κατάφερε ο ανθρωπος να εξερευνήσει. Το 1957 ξεκίνησε η εντατική ενασχόληση της ανθρωπότητας στην προσπάθεια να ανακαλύψει τις μυστικές πτυχές του διαστήματος για να φτάσει πλέον η απεραντοσύνη του να έχει καθορίσει κάθε τομέα της επιστήμης μιας και χρησιμοποιείται για να δώσει απαντήσεις σε πολλά ζητήματα που ταλανίζουν την επίγεια ζωή.

Χιλιάδες εκτοξεύσεις πυραύλων έχουν πραγματοποιηθεί, ενώ χιλιάδες τεχνητοί δορυφόροι βρίσκονται σε τροχιά γύρω από ουράνια σώματα και μας στέλνουν πληροφορίες για τηλεπικοινωνιακούς, μετεωρολογικούς ακόμα και κατασκοπευτικούς σκοπούς. Εκτός όμως από αστροναύτες, δορυφόρους, διαστημικούς σταθμούς και διαστημόπλοια, το διάστημα είναι πλέον γεμάτο και με σκουπίδια! Ακριβώς! Ακόμα και το τελευταίο, πιο απομακρυσμένο σημείο του Γαλαξία μας, ο άνθρωπος κατάφερε να το αλλοιώσει και να το ρυπάνει.

Οι άνθρωποι έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους ακόμα και στη Σελήνη.  Κομμάτια και θράυσματα διαστημικών σκαφών, ενισχυτές πυραύλων από περισσότερες από 50 προσγειώσεις, σχεδόν 100 σακούλες ανθρώπινων απορριμμάτων και διάφορα αντικείμενα όπως φτερά, μπάλες του γκολφ και μπότες ακόμα και ανθρώπινα περιττώματα!

Άχρηστα ανθρώπινης κατασκευής αντικείμενα βρίσκονται διάσπαρτα και στον πλανήτη Άρη. Υπολογίζονται σε 7.119 κιλά ή περίπου 7,1 τόνους και είναι πεταμένα εξαρτήματα, διαστημοσυσκευές που έχουν συντριβεί αλλά και όσε είναι αδρανείς και μη λειτουργικές πια.

Τα διαστημικά σκουπίδια είναι ένα τεράστιο πρόβλημα για την εξερεύνηση του διαστήματος 

Εκατοντάδες χιλιάδες ανθρωπογενή αντικείμενα περιστρέφονται γύρω από τον πλανήτη μας – από νεκρούς ή κατεστραμένους δορυφόρους μέχρι περιττά παξιμάδια, μπουλόνια και εργαλεία που χάθηκαν κατά τη διάρκεια διαστημικών περιπάτων.
Ο όγκος τους αυξάνεται ολοένα και περισσότερο με αποτέλεσμα να θέτουν σε κίνδυνο τους ενεργούς δορυφόρους αλλά και τις διαστημικές πτήσεις.

Πολλά από τα συντρίμμια που βρίσκονται σήμερα στο διάστημα είναι αποτέλεσμα ατυχημάτων, αστοχιών ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, σκόπιμης καταστροφής. Με την πάροδο του χρόνου, πολλοί δορυφόροι γίνονται επίσης απαρχαιωμένοι, σταματούν να λειτουργούν ή συνοδεύονταν στο διάστημα με αποσπώμενα αντικείμενα, όπως ενισχυτές πυραύλων, τους οποίους οι χειριστές σχεδίαζαν να αφήσουν στο διάστημα.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) έχει δημοσιεύσει λεπτομερή στοιχεία για τον αριθμό των ανθρωπογενών αντικειμένων που βρίσκονται στο διάστημα. Συνολικά, οι 6.300 επιτυχημένες εκτοξεύσεις πυραύλων από το 1957 έχουν παραδώσει 14.450 δορυφόρους στην τροχιά της Γης. Κατά την ίδια περίοδο υπήρξαν επίσης περισσότερες από 630 εκρήξεις, συγκρούσεις ή άλλα απρογραμμάτιστα γεγονότα που προκάλεσαν τη διάσπαση αντικειμένων.

Το 2009, σχεδόν 500 μίλια πάνω από τη Σιβηρία, δύο δορυφόροι συγκρούστηκαν με περίπου δημιουργώντας ένα σύννεφο από χιλιάδες κομμάτια συντριμμιών. Οι ένοχοι αυτού του ατυχήματος υψηλής ταχύτητας ήταν ο ανενεργός ρωσικός δορυφόρος Cosmos 2251 και ο ενεργός δορυφόρος επικοινωνίας με έδρα τις ΗΠΑ Iridium 33. Το καταστροφικό τους τέλος ήταν η πρώτη γνωστή φορά που δύο δορυφόροι συγκρούστηκαν στο διάστημα και μια εκπληκτική υπενθύμιση του αυξανόμενου προβλήματος διαστημικά σκουπίδια.

Τον Αύγουστο του 2023, ο ρωσικός ανιχνευτής Luna-25 συνετρίβη στην επιφάνεια της Σελήνης, ενώ η αποστολή Chandrayann-3 της Ινδίας προσγειώθηκε επιτυχώς στη νότια πολική περιοχή, καθιστώντας την Ινδία την τέταρτη χώρα που προσγειώθηκε στην επιφάνειά της. Με δυνητικά εκατοντάδες ακόμη εκτοξεύσεις να προγραμματίζονται την επόμενη δεκαετία, από κυβερνήσεις και ιδιωτικές εταιρείες όπως η SpaceX και η Blue Origin, μια τεράστια αύξηση στα διαστημικά σκουπίδια εγείρει πραγματικές ανησυχίες σχετικά με τη διαστημική βιωσιμότητα.

Περισσότερα από 23.000 γνωστά τεχνητά θραύσματα μεγαλύτερα από περίπου 10 εκατοστών, βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας. Αλλά αυτά είναι μόνο τα κομμάτια που λόγω μεγέθους μπορούμε να δούμε και να καταγράψουμε. Υπολογίζεται ότι 500.000 κομμάτια διαμέτρου μεταξύ 1 με 9 εκατοστών ενώνουν αυτά τα μεγαλύτερα θραύσματα. Τα περισσότερα από αυτά τα συντρίμμια βρίσκονται σε απόσταση 1.250 μιλίων από την επιφάνεια της Γης σε αυτό που είναι γνωστό ως χαμηλή τροχιά της Γης, όπου βρίσκονται πολλοί δορυφόροι, όπως ο στόλος του Συστήματος Παρατήρησης Γης της NASA και ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός.

Και ενώ το διάστημα είναι μεγάλο – με τα 23.000 θραύσματα να είναι μακριά το ένα από το άλλο – η πιθανότητα σύγκρουσης ακόμα και με τα πιο μικροσκοπικά κομμάτια σκουπιδιών μπορεί να είναι μοιραία για τους ενεργούς δορυφόρους της γης λόγω των ιλιγγιωδών ταχυτήτων τους. Οι συγκρούσεις με αυτά τα μικροσκοπικά κομμάτια συχνά προκαλούν βλάβες σε δορυφόρους, τηλεσκόπια και άλλα αντικείμενα που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας ή μπορεί ακόμα και να τα διαλύσουν. Το 2006, για παράδειγμα, ένα μικροσκοπικό κομμάτι διαστημικών σκουπιδιών συγκρούστηκε με τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, βγάζοντας ένα chip από το βαριά ενισχυμένο παράθυρο.

Αυτή τη στιγμή υπάρχουν σχεδόν 7.700 δορυφόροι  σε απόσταση λίγων εκατοντάδων μιλίων από τη Γη. Αυτός ο αριθμός θα μπορούσε να αυξηθεί σε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες έως το 2027. Πολλοί από αυτούς τους δορυφόρους θα χρησιμοποιηθούν για την παράδοση Διαδικτύου σε αναπτυσσόμενες χώρες ή για την παρακολούθηση της γεωργίας και του κλίματος στη Γη. Εταιρείες όπως η SpaceX έχουν μειώσει δραματικά το κόστος εκτόξευσης, οδηγώντας αυτό το κύμα δραστηριότητας.

Με τις διαστημικές αποστολές να πληθαίνουν, οι πιθανοτητες μελλοντικών συγκρούσεων με τα διαστημικά συντρίμια αυξάνονται διαρκώς και καθώς αυτές θα αυξάνουν ακόμα περισσότερο τον όγκο των σκουπιδιών  η εξερεύνηση του διαστήτος βρίσκεται σε κίνδυνο.

Μόλυνση ατμόσφαιρας

Το περιβάλλον στη γη έχει επιβαρυνθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Εκατομμύρια εργοστάσια, ολοένα και πιο αυξημένες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, χρήση ορυκτών καυσίμων, και πληθώρα ανθρώπινων δραστηριοτήτων έχουν συμβάλλει στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Σύμφωνα με έρευνες, τα διαστημικά σκουπίδια που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη μας φαίνεται να επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση.

Ερευνητές ανέλυσαν τις χημικές αραιωμένες ενώσεις στον λεπτό, παρθένο αέρα της στρατόσφαιρας, ο οποίος είναι μακριά από πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τη Γη. Οι ερευνητές βρήκαν ίχνη λιθίου, αλουμινίου, χαλκού και μολύβδου στον αέρα του δείγματος. Οι ανιχνευθείσες συγκεντρώσεις αυτών των ενώσεων ήταν πολύ υψηλότερες από αυτές που θα μπορούσαν να προκληθούν από φυσικές πηγές, όπως η εξάτμιση της κοσμικής σκόνης και των μετεωριτών κατά τη συνάντησή τους με την ατμόσφαιρα. Στην πραγματικότητα, οι συγκεντρώσεις αυτών των ρύπων αντανακλούσαν την αναλογία των χημικών ενώσεων που υπάρχουν στα κράματα που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή δορυφόρων.

Οι υπερβολικά υψηλές συγκεντρώσεις οξειδίων του αλουμινίου στη στρατόσφαιρα θα μπορούσαν επομένως να οδηγήσουν σε αλλαγές θερμοκρασίας στη στρατόσφαιρα που θα μπορούσαν, με τη σειρά τους, να έχουν απρόβλεπτες συνέπειες για το κλίμα της Γης. Το πρόβλημα είναι ότι τα σωματίδια που διασκορπίζονται σε μεγάλα υψόμετρα είναι πολύ πιθανό να μην πέσουν ποτέ στη Γη, πράγμα που σημαίνει ότι οι συγκεντρώσεις τους θα αυξάνονται μόνο με το χρόνο.

Ποιος είναι υπεύθυνος νομικά;

Λόγω της έλλειψης ρύθμισης, τα διαστημικά σκουπίδια είναι ένα παράδειγμα μιας «τραγωδίας των κοινών» ( ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την ανικανότητα της συλλογικής δράσης στη διαχείριση των κοινών φυσικών πόρων) όπου πολλά συμφέροντα έχουν πρόσβαση σε έναν κοινό πόρο και μπορεί να εξαντληθεί και να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε όλους, επειδή κανένας δεν μπορεί να εμποδίσει κάποιον άλλον στην υπερεκμετάλλευση.

Η Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για το Διάστημα του 1967 λέει ότι καμία χώρα δεν μπορεί να «κατέχει» τη Σελήνη ή οποιοδήποτε μέρος της και ότι τα ουράνια σώματα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο για ειρηνικούς σκοπούς. Αλλά η συνθήκη δεν αναφέρει τίποτα για εταιρείες και άτομα και ούτε για το πώς μπορούν και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι διαστημικοί πόροι.

Η Συμφωνία των Ηνωμένων Εθνών για τη Σελήνη του 1979 όρισε ότι η Σελήνη και οι φυσικοί πόροι της είναι η κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας. Ωστόσο, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και η Κίνα δεν την υπέγραψαν ποτέ και το 2016 το Κογκρέσο των ΗΠΑ δημιούργησε έναν νόμο που απελευθέρωσε την αμερικανική εμπορική διαστημική βιομηχανία με πολύ λίγους περιορισμούς.

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι για να αποφευχθεί μια τραγωδία των κοινών, το τροχιακό διαστημικό περιβάλλον θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα παγκόσμιο κοινό που αξίζει να προστατευθεί από τα Ηνωμένα Έθνη.