Αν κάποιος επισκεφτεί αμερικανικές μεγαλουπόλεις, εύκολα θα συνειδητοποιήσει το τεράστιο πρόβλημα των αστέγων. Εκατοντάδες σκηνές στα πεζοδρόμια μπροστά από ουρανοξύστες και γειτονιές που “ζουν το αμερικανικό όνειρο”.

Στις ΗΠΑ, ο αριθμός των αστέγων υπολογίζεται από το Υπουργείο Στέγασης και Αστικής Ανάπτυξης μετρώντας τους ανθρώπους στο δρόμο και στα καταφύγια αστέγων — αλλά αυτό το κάνουν μόνο μία νύχτα τον Ιανουάριο ετησίως. Το 2022, ο αριθμός αυτός έφτανε τουλάχιστον τα 582,462 άτομα.

Ακόμα και σε περιοχές της Αμερικής όπου το κρύο το χειμώνα είναι ιδιαίτερα σκληρό, όπως στο Chicago, ο αριθμός των αστέγων ολοένα και αυξάνεται (το 2022, τουλάχιστον 3,875 άνθρωποι ζούσαν στους δρόμους), σε συνθήκες εξαιρετικά σκληρές καθώς οι θερμοκρασίες το χειμώνα μπορούν να φτάσουν μέχρι και τους -30 ° C.

Όταν είχα επισκεφτεί την Αμερική το χειμώνα του 2022, είχα σοκαριστεί με τις σκηνές στους δρόμους. Εμείς ντυμένοι με ισοθερμικά και ειδικά για το κρύο και το χιόνι ρούχα και άνθρωποι κοιμούνταν σε σκηνές που είχαν καλυφθεί από πάγο.

Η κατάσταση όμως σε πιο δυτικές πολιτείες είναι ακόμα χειρότερη. Κάνοντας μία βόλτα στο κέντρο του Portland, στην πολιτεία Oregon, στη δυτική ακτή, ξαφνικά το τοπίο άλλαξε. Το μισό κέντρο της πόλης ήταν γεμάτο ζωή και από ένα σημείο και μετά, μαγαζιά κλειστά, σκηνές αραδιασμένες σε κάθε σημείο του πεζοδρομίου, δρόμοι γεμάτοι σκουπίδια και ακαθαρσίες, χρήστες ναρκωτικών, όλα συνετούσαν στη δημιουργία ενός σκηνικού βγαλμένου από ένα δυστοπικό μέλλον, μιας πόλης κατεστραμμένης.

Συνομιλώντας με τον Γ. και τη Β. που ζουν και δουλεύουν πια εκεί, μου είπαν ότι η κατάσταση έχει πλέον γίνει πολύ χειρότερη. Η μισή πόλη έχει ρημάξει, καταστήματα ακόμα και σε πιο μικρές γειτονιές έχουν κλείσει, και ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι αναγκάζονται να ζουν στους δρόμους σε σκηνές, σε πάρκα, κάτω από γέφυρες, εκτεθειμένοι στις καιρικές συνθήκες, την εγκληματικότητα και την παρανομία. Το θέμα είναι ότι ο αριθμός αυξάνεται, όχι γιατι στην πολιτεία του Oregon ο αριθμός των ατόμων που μένουν χωρίς σπίτι μεγαλώνει, αλλά γιατί πολλές πολιτείες, ειδικά από την ανατολική ακτή, έχουν υιοθετήσει μία πρακτική εξαιρετικά επικίνδυνη και απάνθρωπη.

Οι αρχές πολλών πολιτειών προσφέρουν εισιτήρια χωρίς επιστροφή σε άστεγους ανθρώπους με προορισμό μία άλλη πολιτεία.

Το αφήγημα πίσω από αυτήν την πρακτική, ειδικά από τις βορειοανατολικές πολιτείες είναι ότι λόγω καιρικών συνθηκών και κρύου, θα έχουν καλύτερη ζωή σε άλλα μέρη. Επιπλέον, θεωρούν ότι αν πάνε σε ένα προορισμό που έχουν συγγενείς ή φίλους, θα μπορέσουν να σταθούν ξανά στα πόδια τους και να ξεφύγουν από τους δρόμους.

Το πρόγραμμα «Homeward Bound» του Σαν Φρανσίσκο για παράδειγμα, που ξεκίνησε πριν από περισσότερο από μια δεκαετία, όταν ο κυβερνήτης Gavin Newsom της Καλιφόρνια ήταν δήμαρχος της πόλης, μεταφέρει εκατοντάδες ανθρώπους ετησίως. Μικρότερες πόλεις σε όλη τη χώρα – η Myrtle Beach, S.C., και το Medford, Ore., μεταξύ αυτών – δεσμεύτηκαν να χρηματοδοτήσουν την ιδέα.

Αλλά αυτές οι one way μεταφορές αστέγων,  βοηθούν πραγματικά τους ανθρώπους να βρουν σταθερή στέγαση;

Για πολλούς από αυτούς που προσφέρεται το εισιτήριο λεωφορείου, η πρακτική αυτή δε φαίνεται να βελτιώνει τη ζωή τους και πολλοί ανησυχούν μήπως αυτά τα εισιτήρια χωρίς επιστροφή στέλνουν τους ανθρώπους σε ένα αβέβαιο ταξίδι προς την ανασφάλεια σε ένα νέο μέρος.

Στο Σαν Φρανσίσκο, αξιωματούχοι της πόλης που έλεγξαν τους ανθρώπους τον μήνα αφότου τους έστειλαν με λεωφορείο έξω από την πόλη διαπίστωσαν ότι ενώ πολλοί είχαν βρει ένα μέρος για να ζήσουν, άλλοι ήταν, αγνοούμενοι, στη φυλακή ή είχαν ήδη επιστρέψει στους δρόμους. Μέσα σε ένα χρόνο, η πόλη διαπίστωσε ότι 1 στους 8 παραλήπτες εισιτηρίων λεωφορείου είχε επιστρέψει και αναζήτησε υπηρεσίες στο Σαν Φρανσίσκο για άλλη μια φορά.

Στο Portland, μια πόλη που πέρασε τρία χρόνια στέλνοντας εκατοντάδες άστεγους κατοίκους της σε όλη τη χώρα, οι αριθμοί ήταν χειρότεροι. Οι αξιωματούχοι διαπίστωσαν ότι τρεις μήνες μετά τις αναχωρήσεις, σχεδόν οι μισοί από αυτούς που μεταφέρθηκαν και που μπορούσαν να προσεγγιστούν είχαν χάσει τη στέγαση που τους είχαν υποσχεθεί.

«Αυτό είναι ένα αρκετά υψηλό ποσοστό αποτυχίας», είπε η Nan Roman, η οποία ηγείται της Εθνικής Συμμαχίας για τον τερματισμό των αστέγων. «Αν στεγάζαμε ανθρώπους, δεν νομίζω ότι θα ήταν αποδεκτό να πούμε ότι το 50% από αυτούς επέστρεψαν στο δρόμο μετά από μια παρέμβαση στέγασης».

Τα προγράμματα λεωφορείων ήταν μια βασική απάντηση στην έλλειψη στέγης για χρόνια, αλλά, είπε η κ. Roman, ορισμένες πόλεις φαινόταν να τα χρησιμοποιούν ως τρόπο εξαγωγής και μεταφοράς των προβλημάτων τους.

Οι τοπικές αρχές υπερασπίζονται την πολιτική, λέγοντας ότι τα εισιτήρια γίνονται οικειοθελώς αποδεκτά και παρέχονται μόνο όταν υπάρχει επαληθεύσιμη προσφορά διαμονής και υποστήριξης. Πολλοί ώστόσο που ζουν στους δρόμους, είπαν ότι τους είχαν προσφερθεί εισιτήρια για μέρη που δεν είχαν πάει ποτέ και ένιωθαν σαν να μην τους δόθηκε καμία επιλογή.

Όπως με ενημέρωσαν ο Γ. και η Β., καθώς το Portland τους επιτρέπει να μένουν στους δρόμους, πολλές είναι οι πολιτείες που, θέλοντας να απαλλαγούν από το πρόβλημα, συχνά δίνουν και σαν κίνητρο κάποια χρήματα ώστε οι άστεγοι να επιβιβαστούν σε ένα λεωφορείο με προορισμό το Oregon, χωρίς να έχουν κάποιο πρόγραμμα ή να έχουν βεβαιωθεί ότι υπάρχει μια νόμιμη επιλογή στέγασης να τους περιμένει. Έτσι εκατοντάδες συρρέουν από μακρυά, χωρίς σχέδιο, χωρίς ελπίδα, μεγενθύνοντας το τεράστιο πρόβλημα που ήδη υπάρχει στην περιοχή και πλήττει σαφώς και την τοπική οικονομία. 

Τα νεότερα προγράμματα, έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν στους άστεγους μια κρίσιμη διαδρομή προς τη σταθερότητα, συνδέοντάς τους με γνωστά συστήματα υποστήριξης. Ωστόσο, είπε ότι οι πόλεις μπορεί να χρειαστεί να κάνουν καλύτερη δουλειά στον έλεγχο του τι πρέπει να κάποιος περιμένει ρεαλιστικά σε έναν νέο προορισμό και να παραδίδουν τους ταξιδιώτες σε υπηρεσίες κοντά στα νέα τους σπίτια.

Το Πόρτλαντ ξεκίνησε το πρόγραμμά του το 2016. Μη θέλοντας να στείλουν ένα προβληματικό άτομο σε ένα μέρος χωρίς υποστήριξη, οι διοργανωτές έθεσαν σε εφαρμογή πρωτόκολλα: Οι πάροχοι πρέπει πρώτα να καλέσουν εκ των προτέρων για να βεβαιωθούν ότι υπάρχει μια νόμιμη επιλογή στέγασης. Σε ορισμένους έδωσαν αποσκευές για να διατηρήσουν τα υπάρχοντά τους. Για όσους μπορεί να δυσκολευτούν σε ένα μεγάλο ταξίδι με λεωφορείο, ένα αεροπορικό εισιτήριο είναι επίσης μια επιλογή.

Η πόλη έστειλε μακριά 383 άτομα το πιο πρόσφατο οικονομικό έτος, με τους κορυφαίους προορισμούς από την έναρξη του προγράμματος να είναι το Λας Βέγκας (29 άτομα), το Σιάτλ (17) και το Φοίνιξ (12). Το 50% όσων μπορούσαν να προσεγγιστούν μετά από τρεις μήνες παρέμειναν στεγασμένοι, αλλά τους περισσότερους δεν μπορούσαν να τους βρουν.

«Δεν είναι πανάκεια», παραδέχτηκε ο Denis Theriault, εκπρόσωπος του Κοινού Γραφείου Υπηρεσιών Αστέγων της κομητείας Multnomah. Αλλά η πόλη εμμένει στο πρόγραμμα, είπε, σημειώνοντας ότι επιτρέπει σε ορισμένους ευάλωτους ανθρώπους να περάσουν από την έλλειψη στέγης στη σταθερότητα.

Το Seattle έχει υιοθετήσει μια λιγότερο επίσημη προσέγγιση για τη μετεγκατάσταση, χωρίς ειδικό πρόγραμμα για λεωφορεία. Προσφέρει βοήθεια με λεωφορεία και άλλες μεταφορές ως μέρος ενός μεγαλύτερου πλάνου ευέλικτης, εφάπαξ οικονομικής βοήθειας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους, όπως η πληρωμή εισιτηρίων στάθμευσης, ώστε κάποιος να αποκτήσει ξανά πρόσβαση σε ένα όχημα ή να βοηθήσει ένα άτομο με κάποιο τρόπο να βρει δουλειά.

«Η προσέγγισή μας είναι να βρούμε τον καλύτερο τρόπο που μπορούμε να βοηθήσουμε, και αυτό σαφώς δεν είναι πάντα ένα εισιτήριο λεωφορείου», δήλωσε η Meg Olberding, εκπρόσωπος του Τμήματος Ανθρωπίνων Υπηρεσιών του Seattle.

Διάφοροι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί στην περιοχή του Seattle έχουν ήδη παράσχει ορισμένα εισιτήρια λεωφορείου. Η United Way της περιοχής χρηματοδότησε περίπου 116 ταξίδια εκτός της περιοχής πέρυσι, δήλωσε η Lauren McGowan, ανώτερη διευθύντρια για το Ending Homelessness and Poverty στο United Way of King County.

Αλλά η κ. McGowan είπε ότι η ιδέα της δέσμευσης περισσότερων χρημάτων σε τέτοια προγράμματα μπορεί να είναι αντιπαραγωγική όταν υπήρχαν τόσες άλλες επείγουσες ανάγκες. Είπε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι με τους οποίους συνεργάζεται ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός είναι από την περιοχή του Seattle, όπου επικεντρώνονται τα προσωπικά και επαγγελματικά τους δίκτυα και ανησυχεί ότι η δαπάνη χρημάτων σε εισιτήρια λεωφορείου για την προώθηση ενός αφηγήματος «επανένωσης» μπορεί να είναι μια δικαιολογία για να διώξουν απλά τους άστεγους από την περιοχή.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, είπε, άνθρωποι έφτασαν στο Σιάτλ με κάρτες λεωφορείων από άλλες περιοχές χωρίς καμία υποστήριξη στέγασης.

Το να στέλνεις μόνο κάποιον έξω από την πόλη για να βιώσει την έλλειψη στέγης κάπου αλλού προωθεί το τραύμα που βιώνει το άτομο, και προάγει αυτήν την κρίση που έχουμε σε όλη τη χώρα.