20 χρόνια πριν, στις 13 Δεκέμβρη 2003, γίναμε μάρτυρες του τέλος ενός δικτάτορα, του Σαντάμ Χουσεΐν. Η εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ, στις 20 Μαρτίου 2003, σήμανε την εκστρατεία «σοκ και δέους» και οδήγησε μετά από 9 μήνες βομβαρδισμών και χερσαίων επιχειρήσεων στην σύλληψή του. Λίγες μέρες μετά όλος ο πλανήτης παρακολούθησε σε live μετάδοση τον απαγχονισμό του. Όλος ο κόσμος, έβλεπε στις τηλεοράσεις του δηλαδή, έναν άνθρωπο να εκτελείται. «Ήταν δικτάτορας, έκανε θηριωδίες και του άξιζε», θα πουν πολλοί. Η μετάδοσή του όμως σε όλα τα τηλεοπτικά δίκτυα, στις μεσημεριανές ειδήσεις, και τις ειδήσεις των 8, ήταν απαραίτητη; Ειδικά όταν θεατές μπορεί να είναι μικρά παιδιά. (Αφήνωντας ασχολίαστο το θέμα της θανατικής ποινής που είναι περίπλοκο και πολυεπίπεδο).
Η βία, ο πόλεμος, οι δολοφονίες είναι πλέον καθημερινότητα στα social media και στους δέκτες μας. Το 2003 πήγαινα γυμνάσιο. Θυμάμαι το σοκ που είχα όταν αντίκρυσα τον απαγχονισμό ενός ανθρώπου. Όπως και λίγα χρόνια πριν, όταν σε live μετάδοση τα κανάλια έδειχναν λιθοβολισμό μέχρι θανάτου γυναικών που ήταν θαμμένες μέχρι τη μέση στη Σαουδική Αραβία. Οι εικόνες αυτές με στοιχειώνουν. Τις έβλεπα στον ύπνο μου και ακόμα μου έρχονται στο μυαλό. Το ίδιο έγινε και με την σύλληψη, το βασανισμό και τον άγριο θάνατο του Καντάφι στη Λιβύη. Σκληρές εικόνες μεταδίδονταν στους δέκτες μας.
Πλέον, δεν μένω έκπληκτη με τη βία που μεταδίδεται στα ΜΜΕ. Δεν είναι ότι δε με σοκάρει η βίαιη πράξη, αλλά μου είναι πλέον σαφές, ότι οι ειδήσεις θα το δείξουν και έτσι απέχω συνειδητά από την τηλεόραση και οποιαδήποτε πηγή μπορεί να μεταδώσει κάτι ανάλογο.
Η βία έχει κανονικοποιηθεί στους δέκτες μας και δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις και στις συνειδήσεις μας.
Η βία γίνεται μέρος της καθημερινότητας. Ο θάνατος αποτελεί απλά έναν ακόμα αριθμό και μέρος μιας στατιστικής. Δείτε για παράδειγμα τον πόλεμο στην Ουκρανία. Όταν ξέσπασε, ο κόσμος ήταν σε σοκ. Τα αντανακλαστικά της κοινωνίας ήταν άμεσα. Θλίψη και οργή ξεχείλιζε ενώ οι εκδηλώσεις συμπαράστασης ήταν καθημερινές. Σχεδόν 2 χρόνια μετά, ο πόλεμος έχει ξεχαστεί. Έχει γίνει απλά συνήθεια. Άλλος ένας βομβαρδισμός έρχεται να προστεθεί και να αλλάξει τον αριθμό των νεκρών που πλέον αποτελούν απλά ένα μικρό κείμενο σε μία εφημερίδα. Συνηθίσαμε.
Το ίδιο συμβαίνει σε κάθε πόλεμο. Συνηθίζουμε στο αίμα και στις θηριωδίες. Στη λωρίδα της Γάζας βομβάρδισαν πειροχές που είχαν χαρακτηριστεί ως safe zones αμάχων, ένα τρομακτικό έγκλημα πολέμου. Άλλη μία φρικαλεότητα από το Ισραήλ που τόσα χρόνια αυτό κάνει. Η έκθεση σε βίαιο περιεχόμενο, νεκρούς και αιματηρά επεισόδια λειτουργεί σωρευτικά και στο τέλος φαίνεται να συνηθίζουμε στο θάνατο. Δεν μας κάνει εντύπωση πια, απευαισθητοποιούμαστε και θεωρούμε δεδομένο ότι η βία θα υπάρχει στη ζωή μας με αρνητικές συνέπειες στην ψυχική μας υγεία και συμπεριφορά.
Έκθεση στη βία και παιδιά
Η έκθεση στη βία θα μπορούσε να βλάψει τη συναισθηματική και ψυχική ανάπτυξη των μικρών παιδιών και των εφήβων. Τα παιδιά δεν είναι σε θέση να επεξεργαστούν αποτελεσματικά αυτό που βλέπουν και ακούν. Αυτό μπορεί να οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η χρόνια έκθεση στη βία μπορεί να επηρεάσει μέρη του εγκεφάλου τους, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός που είναι υπεύθυνος για την επεξεργασία πληροφοριών, τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη λογική.
Τα παιδιά που αναφέρουν υψηλά επίπεδα έκθεσης στη βία είτε ως μάρτυρες είτε ως θύματα αναφέρουν τα υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, θυμού και άγχους. Ανέφεραν επίσης υψηλότερα ποσοστά επιθυμίας να πληγώσουν ή να αυτοκτονήσουν σε σύγκριση με τους εφήβους σε ομάδες χαμηλότερης έκθεσης στη βία. 6 μήνες μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, μια έρευνα σε περισσότερους από 8.000 μαθητές της Νέας Υόρκης ηλικίας 9 ως 17 ετών έδειξε ότι σχεδόν το 30% των παιδιών ανέφεραν συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης.
Η έκθεση στη βία θα μπορούσε να έχει και άλλες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Μελέτες έχουν δείξει πώς τα παιδιά μπορούν να απευαισθητοποιηθούν στη βία: Δηλαδή, τα παιδιά μπορούν να πιστέψουν ότι η βία είναι ένας αποδεκτός τρόπος επίλυσης προβλημάτων και ότι μπορεί να συμβεί χωρίς συνέπειες οποιαδήποτε στιγμή. Ουσιαστικά μειώνεται η ενσυναίσθηση και η συμπόνια απέναντι στους άλλους καθώς η βία έχει κανονικοποιηθεί σαν επέκταση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Πιο πρόσφατες μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι η υψηλή έκθεση στην τηλεοπτική βία για παιδιά και εφήβους σχετίζεται επίσης με υψηλότερα επίπεδα επιθετικότητας και βίαιης συμπεριφοράς. Μερικά παιδιά που εκτίθενται σε διάφορες μορφές βίας στα μέσα ενημέρωσης –όχι μόνο στην τηλεοπτική βία αλλά και στη βία στο διαδίκτυο, σε ταινίες και βιντεοπαιχνίδια– μπορούν να δουν τον κόσμο ως ένα κακό, τρομακτικό μέρος όπου δεν είναι ασφαλή και δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να προστατέψουν τον εαυτό τους. Αυτό είναι ένα ιδιαίτερο πρόβλημα για τα πολύ μικρά παιδιά, όπως εκείνα κάτω των έξι ετών, που δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν την πραγματικότητα από τη φαντασία.
Βία στην τηλεόραση και ενήλικες
Η παρακολούθηση μόνο μίας ώρας τηλεόρασης την ημέρα μπορεί να κάνει ένα άτομο πιο βίαιο προς τους άλλους, σύμφωνα με μια 25ετή μελέτη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η παρακολούθηση τηλεόρασης αυξάνει τον κίνδυνο βίας κατά πέντε φορές. Η νέα έρευνα δείχνει ότι το αποτέλεσμα δεν παρατηρείται μόνο στα παιδιά, όπως είχε προταθεί στο παρελθόν, αλλά και στους ενήλικες. Παρακολουθήστε μία ώρα τηλεόραση και πιθανότατα θα γίνετε μάρτυρες τριών έως πέντε βίαιων πράξεων. «Σπορ, ειδήσεις, διαφημίσεις – είναι παντού», λέει ο Dr. Jeffrey Johnson, του Πανεπιστήμιου Columbia στη Νέα Υόρκη. Ο Dt. Johnson που παρακολούθησε περισσότερες από 700 οικογένειες στην πολιτεία της Νέας Υόρκης μεταξύ 1975 και 2000. Βρήκε ότι η σχέση μεταξύ επιθετικότητας και παρακολούθησης τηλεόρασης ήταν ισχυρότερη για τους άνδρες κατά την εφηβεία και για τις γυναίκες, κατά την πρώιμη ενήλικη ζωή.
Συνηθίζεται ο θάνατος; Φαίνεται πως ναι. Λες και σταδιακά, με τη μέθοδο του εμβολιασμού, μας μπόλιασαν με αδιαφορία και τίποτα δε μοιάζει πια σοκαριστικό και περίεργο. Τίποτα δε μας προκαλεί έκπληξη, τίποτα δεν μας φέρνει εκτός ορίων έτσι ώστε να αντιδράσουμε και να σπάσουμε τα δεσμά της αποχαύνωσης.
«Ξύπνησε! Στις ειδήσεις τα βλέπεις και τρως» τραγουδούσαν οι Magic de Spell με αφορμή τον πόλεμο στην Γιουγκοσλαβία, και μοιάζει πιο επίκαιρο από ποτέ.
20 χρόνια πριν, στις 13 Δεκέμβρη 2003, γίναμε μάρτυρες του τέλος ενός δικτάτορα, του Σαντάμ Χουσεΐν. Η εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ, στις 20 Μαρτίου 2003, σήμανε την εκστρατεία «σοκ και δέους» και οδήγησε μετά από 9 μήνες βομβαρδισμών και χερσαίων επιχειρήσεων στην σύλληψή του. Λίγες μέρες μετά όλος ο πλανήτης παρακολούθησε σε live μετάδοση τον απαγχονισμό του. Όλος ο κόσμος, έβλεπε στις τηλεοράσεις του δηλαδή, έναν άνθρωπο να εκτελείται. «Ήταν δικτάτορας, έκανε θηριωδίες και του άξιζε», θα πουν πολλοί. Η μετάδοσή του όμως σε όλα τα τηλεοπτικά δίκτυα, στις μεσημεριανές ειδήσεις, και τις ειδήσεις των 8, ήταν απαραίτητη; Ειδικά όταν θεατές μπορεί να είναι μικρά παιδιά. (Αφήνωντας ασχολίαστο το θέμα της θανατικής ποινής που είναι περίπλοκο και πολυεπίπεδο).
Η βία, ο πόλεμος, οι δολοφονίες είναι πλέον καθημερινότητα στα social media και στους δέκτες μας. Το 2003 πήγαινα γυμνάσιο. Θυμάμαι το σοκ που είχα όταν αντίκρυσα τον απαγχονισμό ενός ανθρώπου. Όπως και λίγα χρόνια πριν, όταν σε live μετάδοση τα κανάλια έδειχναν λιθοβολισμό μέχρι θανάτου γυναικών που ήταν θαμμένες μέχρι τη μέση στη Σαουδική Αραβία. Οι εικόνες αυτές με στοιχειώνουν. Τις έβλεπα στον ύπνο μου και ακόμα μου έρχονται στο μυαλό. Το ίδιο έγινε και με την σύλληψη, το βασανισμό και τον άγριο θάνατο του Καντάφι στη Λιβύη. Σκληρές εικόνες μεταδίδονταν στους δέκτες μας.
Πλέον, δεν μένω έκπληκτη με τη βία που μεταδίδεται στα ΜΜΕ. Δεν είναι ότι δε με σοκάρει η βίαιη πράξη, αλλά μου είναι πλέον σαφές, ότι οι ειδήσεις θα το δείξουν και έτσι απέχω συνειδητά από την τηλεόραση και οποιαδήποτε πηγή μπορεί να μεταδώσει κάτι ανάλογο.
Η βία έχει κανονικοποιηθεί στους δέκτες μας και δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις και στις συνειδήσεις μας.
Η βία γίνεται μέρος της καθημερινότητας. Ο θάνατος αποτελεί απλά έναν ακόμα αριθμό και μέρος μιας στατιστικής. Δείτε για παράδειγμα τον πόλεμο στην Ουκρανία. Όταν ξέσπασε, ο κόσμος ήταν σε σοκ. Τα αντανακλαστικά της κοινωνίας ήταν άμεσα. Θλίψη και οργή ξεχείλιζε ενώ οι εκδηλώσεις συμπαράστασης ήταν καθημερινές. Σχεδόν 2 χρόνια μετά, ο πόλεμος έχει ξεχαστεί. Έχει γίνει απλά συνήθεια. Άλλος ένας βομβαρδισμός έρχεται να προστεθεί και να αλλάξει τον αριθμό των νεκρών που πλέον αποτελούν απλά ένα μικρό κείμενο σε μία εφημερίδα. Συνηθίσαμε.
Το ίδιο συμβαίνει σε κάθε πόλεμο. Συνηθίζουμε στο αίμα και στις θηριωδίες. Στη λωρίδα της Γάζας βομβάρδισαν πειροχές που είχαν χαρακτηριστεί ως safe zones αμάχων, ένα τρομακτικό έγκλημα πολέμου. Άλλη μία φρικαλεότητα από το Ισραήλ που τόσα χρόνια αυτό κάνει. Η έκθεση σε βίαιο περιεχόμενο, νεκρούς και αιματηρά επεισόδια λειτουργεί σωρευτικά και στο τέλος φαίνεται να συνηθίζουμε στο θάνατο. Δεν μας κάνει εντύπωση πια, απευαισθητοποιούμαστε και θεωρούμε δεδομένο ότι η βία θα υπάρχει στη ζωή μας με αρνητικές συνέπειες στην ψυχική μας υγεία και συμπεριφορά.
Έκθεση στη βία και παιδιά
Η έκθεση στη βία θα μπορούσε να βλάψει τη συναισθηματική και ψυχική ανάπτυξη των μικρών παιδιών και των εφήβων. Τα παιδιά δεν είναι σε θέση να επεξεργαστούν αποτελεσματικά αυτό που βλέπουν και ακούν. Αυτό μπορεί να οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι η χρόνια έκθεση στη βία μπορεί να επηρεάσει μέρη του εγκεφάλου τους, όπως ο προμετωπιαίος φλοιός που είναι υπεύθυνος για την επεξεργασία πληροφοριών, τον έλεγχο των παρορμήσεων και τη λογική.
Τα παιδιά που αναφέρουν υψηλά επίπεδα έκθεσης στη βία είτε ως μάρτυρες είτε ως θύματα αναφέρουν τα υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, θυμού και άγχους. Ανέφεραν επίσης υψηλότερα ποσοστά επιθυμίας να πληγώσουν ή να αυτοκτονήσουν σε σύγκριση με τους εφήβους σε ομάδες χαμηλότερης έκθεσης στη βία. 6 μήνες μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, μια έρευνα σε περισσότερους από 8.000 μαθητές της Νέας Υόρκης ηλικίας 9 ως 17 ετών έδειξε ότι σχεδόν το 30% των παιδιών ανέφεραν συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης.
Η έκθεση στη βία θα μπορούσε να έχει και άλλες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Μελέτες έχουν δείξει πώς τα παιδιά μπορούν να απευαισθητοποιηθούν στη βία: Δηλαδή, τα παιδιά μπορούν να πιστέψουν ότι η βία είναι ένας αποδεκτός τρόπος επίλυσης προβλημάτων και ότι μπορεί να συμβεί χωρίς συνέπειες οποιαδήποτε στιγμή. Ουσιαστικά μειώνεται η ενσυναίσθηση και η συμπόνια απέναντι στους άλλους καθώς η βία έχει κανονικοποιηθεί σαν επέκταση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Πιο πρόσφατες μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι η υψηλή έκθεση στην τηλεοπτική βία για παιδιά και εφήβους σχετίζεται επίσης με υψηλότερα επίπεδα επιθετικότητας και βίαιης συμπεριφοράς. Μερικά παιδιά που εκτίθενται σε διάφορες μορφές βίας στα μέσα ενημέρωσης –όχι μόνο στην τηλεοπτική βία αλλά και στη βία στο διαδίκτυο, σε ταινίες και βιντεοπαιχνίδια– μπορούν να δουν τον κόσμο ως ένα κακό, τρομακτικό μέρος όπου δεν είναι ασφαλή και δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να προστατέψουν τον εαυτό τους. Αυτό είναι ένα ιδιαίτερο πρόβλημα για τα πολύ μικρά παιδιά, όπως εκείνα κάτω των έξι ετών, που δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν την πραγματικότητα από τη φαντασία.
Βία στην τηλεόραση και ενήλικες
Η παρακολούθηση μόνο μίας ώρας τηλεόρασης την ημέρα μπορεί να κάνει ένα άτομο πιο βίαιο προς τους άλλους, σύμφωνα με μια 25ετή μελέτη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η παρακολούθηση τηλεόρασης αυξάνει τον κίνδυνο βίας κατά πέντε φορές. Η νέα έρευνα δείχνει ότι το αποτέλεσμα δεν παρατηρείται μόνο στα παιδιά, όπως είχε προταθεί στο παρελθόν, αλλά και στους ενήλικες. Παρακολουθήστε μία ώρα τηλεόραση και πιθανότατα θα γίνετε μάρτυρες τριών έως πέντε βίαιων πράξεων. «Σπορ, ειδήσεις, διαφημίσεις – είναι παντού», λέει ο Dr. Jeffrey Johnson, του Πανεπιστήμιου Columbia στη Νέα Υόρκη. Ο Dt. Johnson που παρακολούθησε περισσότερες από 700 οικογένειες στην πολιτεία της Νέας Υόρκης μεταξύ 1975 και 2000. Βρήκε ότι η σχέση μεταξύ επιθετικότητας και παρακολούθησης τηλεόρασης ήταν ισχυρότερη για τους άνδρες κατά την εφηβεία και για τις γυναίκες, κατά την πρώιμη ενήλικη ζωή.
Συνηθίζεται ο θάνατος; Φαίνεται πως ναι. Λες και σταδιακά, με τη μέθοδο του εμβολιασμού, μας μπόλιασαν με αδιαφορία και τίποτα δε μοιάζει πια σοκαριστικό και περίεργο. Τίποτα δε μας προκαλεί έκπληξη, τίποτα δεν μας φέρνει εκτός ορίων έτσι ώστε να αντιδράσουμε και να σπάσουμε τα δεσμά της αποχαύνωσης.
«Ξύπνησε! Στις ειδήσεις τα βλέπεις και τρως» τραγουδούσαν οι Magic de Spell με αφορμή τον πόλεμο στην Γιουγκοσλαβία, και μοιάζει πιο επίκαιρο από ποτέ.
