Ήταν η 70η μέρα του πρώτου lockdown κι εγώ βρισκόμουν εγκλωβισμένη σε ένα νησί της Ασίας, οπού είχαμε καθολική απαγόρευση κυκλοφορίας από τη δεύτερη μέρα που πάτησα το πόδι μου εκεί. Ενώ τα μέτρα είχαν αρχίσει λίγο να χαλαρώνουν κι εμείς να επιστρέφουμε στις δουλειές μας, κανόνισα μια συνέντευξη με μια ακαδημαϊκό, ειδική σε θέματα Βουδισμού. Βρισκόμουν σε μια από τις πιο δύσκολες στιγμές μου, μη γνωρίζοντας πότε θα γυρίσω στο σπίτι μου, αν θα έχω δουλειά κι αν θα ολοκληρώσω τις σπουδές μου, χώρια το γενικευμένο άγχος και τις νευρώσεις που έχω έτσι κι αλλιώς. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, λοιπόν, τη ρώτησα πότε θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα για να πάρω την απάντηση «δεν υπάρχει κανονικότητα». 

«Δεν υπάρχει κανονικότητα γιατί κανείς δε μπορεί να σου εγγυηθεί ότι τα πράγματα πάντα θα βαδίζουν προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Δες τις δυσκολίες σαν κύματα στη θάλασσα, πάντα θα έρχονται. Έτσι είναι η θάλασσα. Το πρόβλημα είναι ότι ταυτίζουμε την κανονικότητα με την ευτυχία. Ούτε η ευτυχία δεν είναι φυσική κατάσταση του ανθρώπου, δεν είναι δεδομένη. Περιορίζεται σε στιγμές. Η ζωή δε μας χρωστάει ευτυχία. Για την ώρα, περνάμε κάτι δύσκολο και τραυματικό, πρέπει να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να το βιώσει και αυτό το συναίσθημα και να μην το πνίγουμε. Η φυσική κατάσταση του ανθρώπου δεν είναι η ευτυχία ούτε η δυστυχία αλλά οι εναλλαγές».

Τα παραπάνω λόγια και γενικότερη αυτή η στάση ζωής έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την ιδεολογία που πρεσβεύει η τοξική θετικότητα.

Τοξική θετικότητα και πεσιμισμός

«Δες τη ζωή θετικά» και «υπάρχουν και χειρότερα»: συμβουλές που όλοι έχουμε ακούσει κατά καιρούς. Συχνά έχω πιάσει τον εαυτό μου να σκουπίζει τις αρνητικές σκέψεις κάτω από το χαλάκι από φόβο μήπως η αρνητικότητα επιφέρει κι άλλη αρνητικότητα, γιγαντώνοντας το πρόβλημα. Είναι μια στάση ζωής που μας διδάσκεται από στο σχολείο κι από το σπίτι -άμεσα ή έμμεσα- από πολύ μικρή ηλικία κι ακούει στο όνομα τοξική θετικότητα.

Η τοξική θετικότητα αναφέρεται στη διατήρηση θετικών σκέψεων ή συναισθημάτων σε σημείο που να αγνοούνται εντελώς τα αρνητικά συναισθήματα ή η υπερβολική συγκέντρωση στα θετικά, χωρίς να αναζητούνται τρόποι αντιμετώπισης ενός προβλήματος.

Μια ιδέα της τοξικής θετικότητας εν δράση ενυπάρχει σε κάθε «κοίταξε τη θετική πλευρά» μετά από μια τραυματική εμπειρία, όπως ένα ατύχημα ή απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Είναι επίσης παρούσα όταν αποσιωπούμε τις ανησυχίες κάποιου και λέμε ότι «τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι χειρότερα», καθώς και όταν λέμε στους ανθρώπους να ξεπεράσουν τη θλίψη τους, αφού «όλα συμβαίνουν για κάποιο λόγο».

Τέτοιες δηλώσεις και προτροπές, έστω και ακούσια, μπορούν να ακυρώσουν βιωμένες εμπειρίες και συναισθήματα, επιδεινώνοντας την κατάσταση. Συχνά, οι δηλώσεις αυτές μπορεί να προκαλέσουν ενοχές ή ντροπή στον συνομιλητή για τα συναισθήματά του. Και αυτό που έχω συνειδητοποιήσει είναι ότι καμουφλάροντας κι αστυνομεύοντας αυτά τα συναισθήματα, η αρνητικότητα όλο και εκκολάπτεται μέσα μας σε μη διαχειρίσιμο βαθμό, οδηγώντας στη δημιουργία ενός φαύλου κύκλου.

Δεδομένων των συνθηκών, υπάρχουν πολλοί πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες που προκαλούν θλίψη, αγανάκτηση και πόνο, σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Ως εκ τούτου, θεωρώ αξιοθαύμαστη την ικανότητα ενός ατόμου να παραμένει θετικό και να ξεπερνα με ωριμότητα και ψυχραιμία τα δύκολα σενάρια. Τίποτα κακό με αυτό, ίσα ίσα θεμιτό. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι συχνά εξυμνείται η καθημερινή πάλη και το όλο hustle culture, σαν μέθοδος απόσπασης της προσοχής από βασικά προβλήματα. Δεν κατηγορώ κανέναν μας που προσπαθεί να μείνει θετικός υπό τόσο ζοφερές συνθήκες, αλλά τίποτα δεν θα αλλάξει αν το μόνο που κάνουμε είναι να επαινούμε τα καλά και να αποφεύγουμε να «βουτήξουμε» στα αρνητικά, στην προσπάθειά μας να βρούμε λύσεις (αλλιώς τι νόημα έχει;). Σε αυτές τις περιπτώσεις, η τοξική θετικότητα αποτελεί ένα είδος άρνησης που μας εμποδίζει να δούμε τις καταστάσεις όπως πραγματικά είναι.

Από την άλλη, ούτε ο πεσιμισμός είναι η λύση – όσο θελκτικός κι αν είναι. Συχνά νιώθω ότι η αρνητικότητα μού «ξύνει» μια εσωτερική, ψυχολογική, φαγούρα -σα να λέμε- χωρίς όμως να της βάζει τέλος. Πρέπει να το παραδεχτώ, συχνά βρίσκω ικανοποίηση και καταφύγιο στα παράπονα και στην αρνητικότητα. Έχουν πλάκα, αλλά είναι για λίγο. Δεν είναι, δηλαδή, να κάνεις τον πεσιμισμό στάση ζωής γιατί η ζωή δεν είναι blog στο Tumblr το 2013. Γιαυτό και καταλήγω στο ότι τοξική θετικότητα και πεσιμισμός είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Και οι δύο τρόποι σκέψης δε δίνουν λύσεις και είναι το ίδιο απατηλοί, βολικοί και cringe με έναν Tumblr-του-2013 τρόπο (έπρεπε να ήσουν εκεί).

Η μεταμορφωτική δύναμη της ριζοσπαστικής αποδοχής

Κάπου μεταξύ του αποπνικτικού πεσιμισμού και της τοξικής θετικότητας, υπάρχει η νοοτροπία της ριζοσπαστικής αποδοχής, η οποία προσφέρει πιο ουσιαστικές λύσεις. Πρόκειται για την ικανότητα του ατόμου να αντιμετωπίζει και να ξετυλίγει δύσκολα συναισθήματα και καταστάσεις την ώρα που αυτές συμβαίνουν.

Πολλές φορές, προσπαθούμε να απομακρυνθούμε από τα δυσάρεστα συναισθήματα και δεν είμαστε σε θέση να τα επιλύσουμε επειδή ακριβώς προσπαθούμε να «ξεφύγουμε« από αυτά. Μέσω μιας ριζικής, ουσιαστικής -κι όχι επιδερμικής- αποδοχής, θα μπορούσαμε να αποδεχθούμε πρώτα τα «δύσκολα» συναισθήματα ως έχουν, να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να επεξεργαστεί και να νιώσει αυτά τα συναισθήματα και στη συνέχεια, όταν είμαστε έτοιμοι, να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για/με αυτά. Τα παραπάνω, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια υγιή θετικότητα, η οποία σε αντίθεση με την τοξική αδερφή της, δέχεται αρνητικές καταστάσεις και τις χρησιμοποιεί για να αναπτυχθεί.

Και κάτι σημαντικό: μερικές φορές, δεν υπάρχει θετική πλευρά. Απαίσια πράγματα συμβαίνουν και συχνά δεν υπάρχει κανένας νομοτελειακός λόγος από πίσω. Με κάποια πρόσωπα ή καταστάσεις μερικοί δε θα συμφιλιωθούμε ποτέ, δε θα κάνουμε ποτέ ειρήνη. Κι αυτό είναι εντάξει. Πιστεύω ότι τα πράγματα δεν γίνονται πάντα καλύτερα, απλώς γινόμαστε εμείς πιο δυνατοί.

Πώς πρέπει λοιπόν να αντιμετωπίζουμε την τοξική θετικότητα;

Σίγουρα θα μας ήταν πιο χρήσιμο να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα «αρνητικά» συναισθήματα. Πρέπει να αποδεχτούμε ότι τα συναισθήματα αυτά είναι ένα φυσιολογικό μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Δε χρειάζεται να τα βλέπουμε σαν κάποιο κίνδυνο για την επιβίωσή μας, αλλά σαν φυσικές αντιδράσεις του εγκεφάλου και του σώματός μας απέναντι σε συγκεκριμένες καταστάσεις.

Ακόμα κι ο τρόπος που βλέπουμε την ευτυχία ίσως να θέλει δουλειά. Θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε την ευτυχία ως μια νοητική κατάσταση, δυνατή να ευδοκιμήσει τόσο σε «καλές» και «κακές» συνθήκες. Με άλλα λόγια, μπορούμε να εκτιμήσουμε τη ζωή, κατανοώντας παράλληλα ότι υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε ή να διορθώσουμε.

Άλλο ένα αντίδοτο στην τοξική θετικότητα είναι οι ανοιχτές συζητήσεις περί δύσκολων καταστάσεων και συναισθημάτων με ειλικρίνεια και διαφάνεια. Αξίζει να αναρωτηθούμε σε ποιες περιπτώσεις εμείς οι ίδιοι σκορπάμε απερίσκεπτα τοξική θετικότητα, ακόμα κι όταν έχουμε καλές προθέσεις. Σκοπός μας θα έπρεπε να είναι η επικύρωση των συναισθηματικών εμπειριών των γύρω μας, χωρίς να τους αναγκάζουμε να παραμείνουν θετικοί.

Μια ειλικρινής, επιβεβαιωτική δήλωση του τύπου «Σε ακούω και αντιλαμβάνομαι την κατάστασή σου αυτή τη στιγμή, αλλά να ξέρεις ότι δεν είσαι μόνη σε αυτό», είναι πολύ καλύτερη και ουσιαστικότερη από δεκάδες «σκέψου θετικά».

Φυσικά, τέτοιες αλλαγές στη νοοτροπία πρέπει να συνοδεύονται από δράση προκειμένου να γίνουν μόνιμες αλλαγές. Πρακτικές όπως η ενδοσκόπηση με κάθε μέσο (ψυχοθεραπεία, ψυχανάλυση, διαλογισμός, journaling) και η συζήτηση με αγαπημένα πρόσωπα είναι εξαιρετικοί τρόποι που μας επιτρέπουν να αναγνωρίζουμε και να παραμένουμε σε επαφή με τα συναισθήματά μας, ενώ παράλληλα επεξεργαζόμαστε κι επιχειρούμε να αντιμετωπίσουμε προσωπικές προκλήσεις.

Στον πυρήνα της ριζοσπαστικής αποδοχής βρίσκεται η συνειδητοποίηση ότι όλα τα συναισθήματα είναι έγκυρα. Είναι εντάξει να αισθάνεσαι φόβο, πόνο, απογοήτευση, θυμό, οργή κι αγανάκτηση. Είναι σημαντικό να βρισκόμαστε σε επαφή με όλα μας τα συναισθήματα και να αφιερώνουμε χρόνο ώστε να τα επεξεργαζόμαστε για να εντοπίζουμε τις ρίζες τους.