«Η αλήθεια είναι ότι τα όνειρα μπορούν να κοινωνηθούν μέσω της επικοινωνίας, μέσω της γλώσσας, ίσως μέσω μιας περιγραφής. Αλλά το πραγματικό συναίσθημα και η ατμόσφαιρα του ονείρου είναι αδύνατο να τα επικοινωνήσουμε», γράφει η Χριστιάνα Στυλιανού σε σχετικό με την αφήγηση των ονείρων κείμενό της στο Olafaq. Και έχει πολύ δίκιο, νομίζω. Πώς να αποδώσεις μέσα στα στενά ενδύματα της προφορικότητας και των συγκεκριμένων λέξεων ολόκληρες ατμόσφαιρες καμωμένες από ό, τι υλικό μπορεί κανείς να φανταστεί; «Μοιάζουν τα όνειρά μας με ταινία φαντασίας», που λέει και το άσμα.
Από την αρχαιότητα ακόμη ο άνθρωπος είχε την ανάγκη να ερμηνεύει τα όνειρα και να τα χρησιμοποιεί ως ένα σημαντικό υλικό για να φωτίσει το μυστήριο της ύπαρξης. Ακόμη και σήμερα συνεχίζουν να αποτελούν ένα μυστήριο για τον άνθρωπο, αλλά κι ένα μαγικό πεδίο εξερεύνησης του ασυνείδητου κόσμου του. Τα όνειρα πάντα αποτελούσαν πηγή μυστηρίου, αφορμή ψαξίματος της ψυχής, ενώ συχνά ερμηνεύονταν ως καλοί ή κακοί οιωνοί. «Τα όνειρα είναι μια ιστορία ειπωμένη σε μια άλλη γλώσσα και χρειάζονται μετάφραση. Η αποκωδικοποίηση και η νοηματοδότηση της ιστορίας του ονείρου δημιουργεί μια νέα αφήγηση για τον εαυτό μας και όπως όλες οι αφηγήσεις είναι ένα σημαντικό εργαλείο της ψυχοθεραπείας, καθώς δίνει τη δυνατότητα στον θεραπευόμενο να συνθέσει σταδιακά μια συνεκτική ιστορία για τη ζωή του. Οι ονειρικές αφηγήσεις παίζουν επομένως σημαντικό ρόλο στο πώς κατανοεί κάποιος τον εαυτό του, πώς κάνει τις νέες συνδέσεις και διαμορφώνει ένα νέο εαυτό. Αυτή η προσπάθεια αναδιαμόρφωσης του εαυτού σε μια νέα προσωπικότητα αντικατοπτρίζεται πολλές φορές μέσα στα όνειρά μας. Ακόμη κι αν σε συνειδητό επίπεδο παύουμε να προσπαθούμε να διαφοροποιηθούμε, οι ιστορίες των ονείρων μας δεν μας αφήνουν σε εφησυχασμό», λέει ο ψυχοθεραπευτής Γιώργος Γιαννούσης. Και συνεχίζει:
«Έξω από το θεραπευτικό πλαίσιο η ακατανόητη γλώσσα των ονείρων δημιουργεί πολλές φορές σύγχυση και συναισθήματα άγχους, φόβου και τρόμου. Αυτός είναι κι ο σημαντικότερος λόγος που πολλοί απωθούν τα όνειρα και δεν μπορούν να τα θυμηθούν με το πρωινό ξύπνημα. Στην πραγματικότητα βέβαια αυτό που τρομάζει δεν είναι η ιστορία των ονείρων αυτή καθαυτή αλλά οι απωθημένες σκέψεις και τα συναισθήματα που αυτά μεταφέρουν. Τα όνειρα ως μια ασυνείδητη μορφή μνήμης είναι ένα πλέγμα σύνθεσης, δημιουργίας, φαντασίας και ανοικοδόμησης του παρελθόντος στο εδώ και τώρα. Το σενάριό τους πλέκεται στην αναδρομική επεξεργασία ενός βιώματος και αξιοποιεί πληροφορίες από όλες τις εκφάνσεις της μνήμης μας, ατομικής, οικογενειακής, πολιτισμικής. Τα όνειρα αποτελούν μια διαλεκτική εμπειρία του συνειδητού με το ασυνείδητο, της λογικής με τη φαντασία, που αναμοχλεύουν με τρόπο που δεν γνωρίζουμε όλα τα υλικά της ύπαρξής μας δημιουργώντας νέες παράξενες συνθέσεις. Συνθέσεις όπου ο χρόνος και ο χώρος μπερδεύονται, όπου συμβαίνουν πράγματα με κινηματογραφική ταχύτητα, όπου η εικονική δραστηριότητα μπλέκεται με τα συναισθήματα, τις αισθήσεις και εν τέλει το βίωμά μας».
Τι θεωρούμε πως είναι τα όνειρα στις μέρες μας
Η επιστήμη έχει, προς ώρας (!) καταλήξει ότι τα όνειρα έχουν το ρόλο του «επεξεργαστή» όλων των νέων πληροφοριών που λαμβάνει ο εγκέφαλός μας. Τα όνειρα της φάσης ύπνου REM διατρέχουν τα παλιά γεγονότα και τα διανθίζουν με νέα σε τέτοια σειρά, ώστε να προκύπτει κάποιο νόημα. Κατά τη διάρκεια των εγκεφαλογραφημάτων που κάνουν οι επιστήμονες στη φάση REM παρατηρούν ότι το οπτικό κέντρο του εγκεφάλου, η κατεξοχήν περιοχή δηλαδή που φιλτράρει κάθε νέα πληροφορία όταν είμαστε ξύπνιοι, είναι απενεργοποιημένη κατά τον ύπνο. Το κέντρο όμως των οπτικών αναμνήσεων, ο αποθηκευτικός χώροςτων εικόνων μας, δηλαδή, βρίσκεται σε υπερδιέγερση. Άρα κάθε εικόνα που βλέπεις στα όνειρά μας είναι, ουσιαστικά μια παλιά εικόνα που ανασύρουμε από την μνήμη μας. Τα όνειρά μας, επίσης, και αυτό είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο επίσης, αλλάζουν όσο προσαρμοζόμαστε στην απώλεια. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα στην Αμερική, μεταξύ ατόμων που είχαν χάσει αγαπημένους τους στα πρώτα στάδια του πένθους οι εκλιπόντες έκαναν συχνή εμφάνιση στα όνειρα των δικών τους και μάλιστα λες και δεν είχαν φύγει ποτέ. Σε επόμενα στάδια πένθους, οι εκλιπόντες έκαναν αμφάνιση ως νεκροί, όλα ήταν πιο κοντά στην πραγματικότητα και προέκυπταν συναισθήματα αποδοχής και παραδοχής της απώλειας με τρόπο τρυφερό.
Τα όνειρα, λοιπόν, μάλλον αποτελούν έναν τρόπο για να επεξεργαστεί το υποσυνείδητο άλυτα συναισθήματα και εκκρεμότητες, είτε με τα εν ζωή είτε με τα εκλιπόντα πρόσωπα της ζωής μας, είτε με τους ίδιους μας τους εαυτούς. Πέρα, λοιπόν, από το ότι μπορεί να είναι κάπως βαρετό να ακούμε τις αφηγήσεις ονείρων ξένων ανθρώπων (μωρέ, ακόμα και φίλων μας μπορεί να είναι βαρετό!), ας έχουμε στο νου μας ότι μπορεί να κααλάβουμε κάτι για τον ψυχισμό ή τις διαθέσεις τους. Το ίιδο ισχύει και για τα δικά μας όνειρα. Αν η κολλητή σας, ας πούμε, συνηθίζει να σας αφηγείται γλαφυρά τι ονειρεύτηκε, ίσως να είχε ενδιαφέρον να κάνετε το ίδιο με τα δικά σας όνειρα, να δημιουργήσετε (όποτε ονειρεύεστε κάτι που θυμάστε έντονα) μια ρουτίνα αφηγήσεων και μοριασμάτων η μία στην άλλη. Αν πιστεύετε στην μεταφυσική, πάλι αυτή η διαδικασία θα χρησιμεύσει. Γιατί μπορεί να μην ζούμε στην εποχή του Ομήρου και να μην πιστεύουμε σε οιωνούς, αλλά ένα όνειρο μπορεί να μας βοηθήσει να δούμε ότι είαμστε αγχωμένοι ή ότι κάποιο πρόσωπο της ζωής μας έχει περισσότερη σημασία για εμάς από ό, τι η καθημερινότητα μας επιτρέπει πιθανώς να δούμε.
Αφού ονειρευόμαστε που ονειρευόμαστε, γιατί να μην δούμε πού μπορούν τα όνειρα να μας οδηγήσουν;
«Η αλήθεια είναι ότι τα όνειρα μπορούν να κοινωνηθούν μέσω της επικοινωνίας, μέσω της γλώσσας, ίσως μέσω μιας περιγραφής. Αλλά το πραγματικό συναίσθημα και η ατμόσφαιρα του ονείρου είναι αδύνατο να τα επικοινωνήσουμε», γράφει η Χριστιάνα Στυλιανού σε σχετικό με την αφήγηση των ονείρων κείμενό της στο Olafaq. Και έχει πολύ δίκιο, νομίζω. Πώς να αποδώσεις μέσα στα στενά ενδύματα της προφορικότητας και των συγκεκριμένων λέξεων ολόκληρες ατμόσφαιρες καμωμένες από ό, τι υλικό μπορεί κανείς να φανταστεί; «Μοιάζουν τα όνειρά μας με ταινία φαντασίας», που λέει και το άσμα.
Από την αρχαιότητα ακόμη ο άνθρωπος είχε την ανάγκη να ερμηνεύει τα όνειρα και να τα χρησιμοποιεί ως ένα σημαντικό υλικό για να φωτίσει το μυστήριο της ύπαρξης. Ακόμη και σήμερα συνεχίζουν να αποτελούν ένα μυστήριο για τον άνθρωπο, αλλά κι ένα μαγικό πεδίο εξερεύνησης του ασυνείδητου κόσμου του. Τα όνειρα πάντα αποτελούσαν πηγή μυστηρίου, αφορμή ψαξίματος της ψυχής, ενώ συχνά ερμηνεύονταν ως καλοί ή κακοί οιωνοί. «Τα όνειρα είναι μια ιστορία ειπωμένη σε μια άλλη γλώσσα και χρειάζονται μετάφραση. Η αποκωδικοποίηση και η νοηματοδότηση της ιστορίας του ονείρου δημιουργεί μια νέα αφήγηση για τον εαυτό μας και όπως όλες οι αφηγήσεις είναι ένα σημαντικό εργαλείο της ψυχοθεραπείας, καθώς δίνει τη δυνατότητα στον θεραπευόμενο να συνθέσει σταδιακά μια συνεκτική ιστορία για τη ζωή του. Οι ονειρικές αφηγήσεις παίζουν επομένως σημαντικό ρόλο στο πώς κατανοεί κάποιος τον εαυτό του, πώς κάνει τις νέες συνδέσεις και διαμορφώνει ένα νέο εαυτό. Αυτή η προσπάθεια αναδιαμόρφωσης του εαυτού σε μια νέα προσωπικότητα αντικατοπτρίζεται πολλές φορές μέσα στα όνειρά μας. Ακόμη κι αν σε συνειδητό επίπεδο παύουμε να προσπαθούμε να διαφοροποιηθούμε, οι ιστορίες των ονείρων μας δεν μας αφήνουν σε εφησυχασμό», λέει ο ψυχοθεραπευτής Γιώργος Γιαννούσης. Και συνεχίζει:
«Έξω από το θεραπευτικό πλαίσιο η ακατανόητη γλώσσα των ονείρων δημιουργεί πολλές φορές σύγχυση και συναισθήματα άγχους, φόβου και τρόμου. Αυτός είναι κι ο σημαντικότερος λόγος που πολλοί απωθούν τα όνειρα και δεν μπορούν να τα θυμηθούν με το πρωινό ξύπνημα. Στην πραγματικότητα βέβαια αυτό που τρομάζει δεν είναι η ιστορία των ονείρων αυτή καθαυτή αλλά οι απωθημένες σκέψεις και τα συναισθήματα που αυτά μεταφέρουν. Τα όνειρα ως μια ασυνείδητη μορφή μνήμης είναι ένα πλέγμα σύνθεσης, δημιουργίας, φαντασίας και ανοικοδόμησης του παρελθόντος στο εδώ και τώρα. Το σενάριό τους πλέκεται στην αναδρομική επεξεργασία ενός βιώματος και αξιοποιεί πληροφορίες από όλες τις εκφάνσεις της μνήμης μας, ατομικής, οικογενειακής, πολιτισμικής. Τα όνειρα αποτελούν μια διαλεκτική εμπειρία του συνειδητού με το ασυνείδητο, της λογικής με τη φαντασία, που αναμοχλεύουν με τρόπο που δεν γνωρίζουμε όλα τα υλικά της ύπαρξής μας δημιουργώντας νέες παράξενες συνθέσεις. Συνθέσεις όπου ο χρόνος και ο χώρος μπερδεύονται, όπου συμβαίνουν πράγματα με κινηματογραφική ταχύτητα, όπου η εικονική δραστηριότητα μπλέκεται με τα συναισθήματα, τις αισθήσεις και εν τέλει το βίωμά μας».
Τι θεωρούμε πως είναι τα όνειρα στις μέρες μας
Η επιστήμη έχει, προς ώρας (!) καταλήξει ότι τα όνειρα έχουν το ρόλο του «επεξεργαστή» όλων των νέων πληροφοριών που λαμβάνει ο εγκέφαλός μας. Τα όνειρα της φάσης ύπνου REM διατρέχουν τα παλιά γεγονότα και τα διανθίζουν με νέα σε τέτοια σειρά, ώστε να προκύπτει κάποιο νόημα. Κατά τη διάρκεια των εγκεφαλογραφημάτων που κάνουν οι επιστήμονες στη φάση REM παρατηρούν ότι το οπτικό κέντρο του εγκεφάλου, η κατεξοχήν περιοχή δηλαδή που φιλτράρει κάθε νέα πληροφορία όταν είμαστε ξύπνιοι, είναι απενεργοποιημένη κατά τον ύπνο. Το κέντρο όμως των οπτικών αναμνήσεων, ο αποθηκευτικός χώροςτων εικόνων μας, δηλαδή, βρίσκεται σε υπερδιέγερση. Άρα κάθε εικόνα που βλέπεις στα όνειρά μας είναι, ουσιαστικά μια παλιά εικόνα που ανασύρουμε από την μνήμη μας. Τα όνειρά μας, επίσης, και αυτό είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο επίσης, αλλάζουν όσο προσαρμοζόμαστε στην απώλεια. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα στην Αμερική, μεταξύ ατόμων που είχαν χάσει αγαπημένους τους στα πρώτα στάδια του πένθους οι εκλιπόντες έκαναν συχνή εμφάνιση στα όνειρα των δικών τους και μάλιστα λες και δεν είχαν φύγει ποτέ. Σε επόμενα στάδια πένθους, οι εκλιπόντες έκαναν αμφάνιση ως νεκροί, όλα ήταν πιο κοντά στην πραγματικότητα και προέκυπταν συναισθήματα αποδοχής και παραδοχής της απώλειας με τρόπο τρυφερό.
Τα όνειρα, λοιπόν, μάλλον αποτελούν έναν τρόπο για να επεξεργαστεί το υποσυνείδητο άλυτα συναισθήματα και εκκρεμότητες, είτε με τα εν ζωή είτε με τα εκλιπόντα πρόσωπα της ζωής μας, είτε με τους ίδιους μας τους εαυτούς. Πέρα, λοιπόν, από το ότι μπορεί να είναι κάπως βαρετό να ακούμε τις αφηγήσεις ονείρων ξένων ανθρώπων (μωρέ, ακόμα και φίλων μας μπορεί να είναι βαρετό!), ας έχουμε στο νου μας ότι μπορεί να κααλάβουμε κάτι για τον ψυχισμό ή τις διαθέσεις τους. Το ίιδο ισχύει και για τα δικά μας όνειρα. Αν η κολλητή σας, ας πούμε, συνηθίζει να σας αφηγείται γλαφυρά τι ονειρεύτηκε, ίσως να είχε ενδιαφέρον να κάνετε το ίδιο με τα δικά σας όνειρα, να δημιουργήσετε (όποτε ονειρεύεστε κάτι που θυμάστε έντονα) μια ρουτίνα αφηγήσεων και μοριασμάτων η μία στην άλλη. Αν πιστεύετε στην μεταφυσική, πάλι αυτή η διαδικασία θα χρησιμεύσει. Γιατί μπορεί να μην ζούμε στην εποχή του Ομήρου και να μην πιστεύουμε σε οιωνούς, αλλά ένα όνειρο μπορεί να μας βοηθήσει να δούμε ότι είαμστε αγχωμένοι ή ότι κάποιο πρόσωπο της ζωής μας έχει περισσότερη σημασία για εμάς από ό, τι η καθημερινότητα μας επιτρέπει πιθανώς να δούμε.
Αφού ονειρευόμαστε που ονειρευόμαστε, γιατί να μην δούμε πού μπορούν τα όνειρα να μας οδηγήσουν;
