Μια ομάδα επιστημόνων εντόπισε περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται όταν ένα άτομο γίνεται συνειδητά ενήμερο για τον εαυτό του και τις σκέψεις του. Αυτή η αινιγματική διαδικασία φαίνεται να ελέγχεται από τον θάλαμο, μια κεντρική περιοχή του εγκεφάλου που είναι ήδη γνωστή για τον ρόλο της ως φίλτρο μεταξύ των αισθητηριακών σημάτων και του εγκεφαλικού φλοιού — του τμήματος του εγκεφάλου που διέπει πιο σύνθετες λειτουργίες όπως η μνήμη, η σκέψη και η προσωπικότητα. 

Η συνειδητή αντίληψη είναι η ικανότητα του ανθρώπου να γίνεται ενήμερος για τα ερεθίσματα που λαμβάνουν οι αισθήσεις του. Πρόκειται για διαφορετική κατάσταση από την απλή εγρήγορση κατά την οποία οι αισθήσεις επεξεργάζονται αυτόματα και χωρίς σκέψη. Η συνειδητή αντίληψη απαιτεί λεπτομερή και εκούσια ανάλυση των εξωτερικών ερεθισμάτων. Για παράδειγμα, μπορούμε να αναπνέουμε αυτόματα, αλλά μπορούμε και να είμαστε ενήμεροι για την αναπνοή μας και να τροποποιούμε τον ρυθμό της. Η διαδικασία απαιτεί στάδια και την ανάλυσή τους. Ομοίως όταν ακούμε ένα τραγούδι, μπορούμε να προσέξουμε και να διακρίνουμε τα μουσικά όργανα που το απαρτίζουν. 

Πρόσφατα νευρολόγοι ξεκίνησαν να αναζητούν το μέρος του εγκεφάλου όπου πραγματοποιείται αυτή η αλλαγή στην αντίληψη. Οι ερευνητές παραδοσιακά υποπτεύονταν ότι αυτή η λειτουργία πρέπει να ελέγχεται από τον εγκεφαλικό φλοιό, καθώς εκεί λαμβάνει χώρα η ανώτερη επεξεργασία πληροφοριών. Ο θάλαμος δεν είχε αποκλειστεί ποτέ πλήρως από τη συνειδητή αντίληψη, ωστόσο του είχε αποδοθεί κυρίως ένας δευτερεύων ρόλος ως φίλτρο που προετοιμάζει τις αισθητηριακές πληροφορίες για τον φλοιό. Μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο περιοδικό Science αναθεωρεί αυτή την άποψη, τοποθετώντας τον θάλαμο ως ενεργό συμμετέχοντα στη διαδικασία της συνειδητής αντίληψης. 

Οι περισσότερες μελέτες για τη συνείδηση που περιλαμβάνουν τον θάλαμο έχουν αντιμετωπιστεί με σκεπτικισμό, είτε επειδή τους λείπουν κρίσιμα δεδομένα παρατήρησης σχετικά με τη λειτουργία του θαλάμου, είτε επειδή όταν συνοδεύονται από δεδομένα αυτά έχουν συχνά συλλεχθεί με αμφιλεγόμενες μεθόδους. Για να διαπιστωθεί αν μια περιοχή του εγκεφάλου «φωτίζεται» με δραστηριότητα όταν το άτομο δίνει συνειδητή προσοχή σε κάτι είναι απαραίτητο το άτομο να είναι σε εγρήγορση —δηλαδή, συνειδητό— ενώ ταυτόχρονα καταγράφεται η εγκεφαλική του δραστηριότητα με επεμβατικούς αισθητήρες. 

Αυτή τη φορά μία ομάδα από το Πανεπιστήμιο Πεκίνου (Beijing Normal University) στην Κίνα στράφηκε σε μια ομάδα ανθρώπων που είχαν ήδη λεπτά ηλεκτρόδια εμφυτευμένα στον εγκέφαλό τους, στο πλαίσιο πειραματικής θεραπείας για πονοκεφάλους, παρακάμπτοντας έτσι το ηθικό δίλημμα σχετικά με το αν τέτοιου είδους έρευνα δικαιολογεί μια επεμβατική διαδικασία. 

Οι ερευνητές υπέβαλαν τους ασθενείς σε ένα τεστ οπτικής αντίληψης. Ένα αντικείμενο που αναβόσβηνε εμφανιζόταν σε μια οθόνη και εξαφανιζόταν για το ήμισυ του χρόνου της δοκιμής. Αυτά τα χαρακτηριστικά απαιτούσαν από τους ασθενείς να εστιάζουν στο αντικείμενο και να προσαρμόζουν τα μάτια και την προσοχή τους για να συνεχίσουν να το παρακολουθούν — και όχι απλώς να κοιτάζουν την οθόνη χωρίς επεξεργασία. Αυτό προκάλεσε τη συνειδητή αντίληψη, με τα ήδη εμφυτευμένα ηλεκτρόδια να καταγράφουν την εγκεφαλική δραστηριότητα που τη συνόδευε. 

Οι ερευνητές αναφέρουν ότι πρόκειται για μία από τις πρώτες ταυτόχρονες καταγραφές συνειδητής αντίληψης και τα δεδομένα που συνέλεξαν προσφέρουν ισχυρή ένδειξη για την υπόθεση ότι ο θάλαμος λειτουργεί ως μια πύλη προς τη συνείδηση. «Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι ενδοθαλαμικοί και μεσαίοι πυρήνες του θαλάμου ρυθμίζουν τη συνειδητή αντίληψη. Αυτό το συμπέρασμα αποτελεί σημαντική πρόοδο στην κατανόηση του νευρωνικού δικτύου που αποτελεί τη βάση της οπτικής συνείδησης στους ανθρώπους» τονίζουν οι συγγραφείς. 

*Με στοιχεία από το Wired.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.