Η ντροπή είναι ένα από τα λεγόμενα «συναισθήματα αυτοσυνειδησίας» μαζί με άλλα όπως η υπερηφάνεια, η αμηχανία, η ζήλια και η ενοχή. Όλα αυτά τα συναισθήματα σχετίζονται με το πώς σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας -και τι πιστεύουμε ότι σκέφτονται οι άλλοι για εμάς.
Οι άνθρωποι συχνά μπερδεύουν την ενοχή και τη ντροπή, αλλά οι ψυχολόγοι κάνουν σαφή διάκριση μεταξύ των δύο.
Η ενοχή είναι το δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθετε όταν πιστεύετε ότι έχετε κάνει κάτι λάθος.
Η ντροπή είναι το δυσάρεστο συναίσθημα που προκύπτει από την πεποίθηση ότι υπάρχει κάτι θεμελιωδώς κακό ή λάθος με εσάς -ίσως εξαιτίας κάποιου πράγματος που έχετε κάνει, αλλά θα μπορούσε να οφείλεται και σε άλλους λόγους, όπως οι τρόποι με τους οποίους σας έχουν κακομεταχειριστεί οι άλλοι.
Γιατί νιώθουμε ντροπή
Το να βιώνετε μια μέτρια ποσότητα ντροπής ανά διαστήματα είναι μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης και θα μπορούσε να έχει ακόμη και κάποια οφέλη, παρά τη δυσφορία που προκαλεί.
Για να πάρουμε μια εξελικτική προοπτική, οι ψυχολόγοι και οι ανθρωπολόγοι επισημαίνουν ότι το να ανήκουμε σε μια ομάδα είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή μας και ότι η ντροπή μας βοηθάει να ενταχθούμε και να συμμορφωθούμε με τους κανόνες και τις συμβάσεις μιας ομάδας.
Στην πραγματικότητα, η έντονη συναισθηματική δυσφορία που νιώθετε ότι κάτι «δεν πάει καλά με εσάς» μπορεί να σας δώσει ισχυρό κίνητρο να επανορθώσετε, να επαναλάβετε τους κανόνες της ομάδας για να απαλλαγείτε από τα αισθήματα ντροπής.
Με τον καιρό, αυτό θα μπορούσε να σας οδηγήσει στο να κερδίσετε ξανά την αποδοχή της ομάδας, αυξάνοντας έτσι τελικά τις πιθανότητες επιβίωσής σας.
Δεν αισθάνεται κάθε άτομο ντροπή με τον ίδιο τρόπο
Αλλά όπως όλοι μας διαφέρουμε ως προς το πόσο επιρρεπείς είμαστε σε βασικά συναισθήματα όπως ο φόβος και ο θυμός, έτσι διαφέρουμε και ως προς την επιρρέπεια μας στη ντροπή. Και, σε υπερβολικό βαθμό, η τάση για ντροπή μπορεί να είναι εξουθενωτική και φαίνεται να αποτελεί χαρακτηριστικό πολλών διαφορετικών καταστάσεων ψυχικής υγείας.
Φανταστείτε να νιώθετε έντονη ντροπή μετά από κάθε μικρό λάθος που κάνατε ή μετά από μικρές αντιληπτές προσβολές από άλλους που είχαν εσάς αποδέκτη.
Οι άνθρωποι που βιώνουν τη ντροπή πιο εύκολα και περισσότερες φορές, τείνουν να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης, άγχους (ιδίως κοινωνικού άγχους), ΙΨΔ, διατροφικών διαταραχών, προβλημάτων εθισμού και διαταραχών προσωπικότητας.
Τι γίνεται όμως με το άλλο άκρο, με αυτούς που δεν ντρέπονται; Αν η εμπειρία της ντροπής συμβάλλει στο να συμμορφώνονται οι άνθρωποι με τις κοινωνικές προσδοκίες, μήπως οι άνθρωποι που δεν νιώθουνε καμία ντροπή βιώνουν μια πιο απελευθερωμένη, ανέμελη ύπαρξη;
Είναι εύκολο στην εποχή μας να βρει κανείς παραδείγματα ατόμων που βρίσκονται στο προσκήνιο και φαίνεται να αυτοπροβάλλονται χωρίς ντροπή -να περιφρονούν τους κοινωνικούς κανόνες για την επιδίωξη των δικών τους στόχων.
Ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες, ειδικότερα, έχουν μεγάλη άνεση να λένε ψέματα και να εξαπατούν για να φτάσουν στην επιτυχία, προκαλώντας να τους κατηγορούν ως «ξεδιάντροπους».
Οι ροκ σταρ που επιδιώκουν την προσοχή, οι ανατρεπτικοί επιχειρηματίες και οι προκλητικοί καλλιτέχνες θα μπορούσαν επίσης να επωφεληθούν από το να είναι ευτυχισμένοι χωρίς την αίσθηση της ντροπής.
Αυτοί οι άνθρωποι, βαδίζουν πεπεισμένοι ότι δεν έκαναν τίποτα κακό (ή αν έκαναν, δεν ήταν δικό τους λάθος). Δεν υπάρχει τίποτα λάθος σε αυτούς, μπορεί να σκέφτονται -είναι οι υπόλοιποι, εμείς, που πρέπει να συμμορφωθούν στον δικό τους κόσμο.
Γιατί μερικοί άνθρωποι δε νιώθουν ντροπή
Αν και αυτή η εξήγηση είναι εικασία, βγάζει κάποιο νόημα, δεδομένου ότι ορισμένες μελέτες έχουν βρει μια συσχέτιση μεταξύ ψυχοπάθειας και χαμηλής επιρρέπειας στη ντροπή, και δεδομένης της αυξανόμενης συνειδητοποίησης ότι υπάρχουν οι «επιτυχημένοι ψυχοπαθείς».
Η ψυχοπάθεια είναι ένα από τα γνωρίσματα της λεγόμενης «σκοτεινής τριάδας» (μαζί με τον ναρκισσισμό και τον μακιαβελισμό). Χαρακτηρίζεται από επιφανειακή γοητεία, παρορμητικότητα, υπερβολική αυτοπεποίθηση (και χαμηλά επίπεδα άγχους) και ψυχρότητα. Αυτά τα δύο τελευταία χαρακτηριστικά ειδικότερα θα μπορούσαν αναμφίβολα να συμβάλουν στην έλλειψη ντροπής.
Οι επιτυχημένοι ψυχοπαθείς σημειώνουν υψηλή βαθμολογία στην ακραία αυτοπεποίθηση και την ψυχρότητα, αλλά δεν είναι τόσο επιρρεπείς στην παρορμητικότητα και τη βίαιη εγκληματικότητα. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς πώς η απελευθέρωση από την ντροπή θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στην επιτυχία τους, δίνοντάς τους την ικανότητα να αναλαμβάνουν κοινωνικά ρίσκα που μερικές φορές αποδίδουν.
Οι σκεπτόμενοι ψυχολόγοι έχουν ονομάσει αυτή την προσέγγιση της ζωής «στρατηγική του απατεώνα».
Όπως έγραψε η ψυχολόγος Minna Lyons του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ στο Journal of Psychology, «η ψυχοπάθεια έχει προταθεί ως μια εξελικτική, γενετικά επηρεασμένη στρατηγική εξαπάτησης που αποτελείται από έναν αστερισμό δεξιοτήτων και ελλειμμάτων που βοηθούν στην κοινωνική χειραγώγηση».
Τα δικά της ευρήματα έχουν καταδείξει χαμηλή επιρρέπεια στη ντροπή μεταξύ των ατόμων με υψηλή βαθμολογία στην ψυχοπάθεια. Όπως είπε, αυτή η έλλειψη ντροπής (και ενοχής) θα μπορούσε να χορηγήσει «στα άτομα με υψηλή ψυχοπάθεια την ικανότητα να εκμεταλλεύονται τους άλλους χωρίς να νιώθουν τύψεις».
Στη σημερινή εποχή, όπου οι άνθρωποι συχνά υποβάλλονται σε διαδικτυακή διαπόμπευση μπορεί να είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό να συναντά κανείς άτομα που προφανώς δεν συγκινούνται καθόλου από τους κινδύνους και τη δυσφορία αυτής της κατάστασης.
Πράγματι, ο Αμερικανός ερευνητής Jeremy Sherman, συγγραφέας του βιβλίου “What’s Up With A**Holes?” (2021), έχει υποστηρίξει ότι υπάρχει κάτι τέτοιο όπως η meta-shamelessness -όπως αποδεικνύεται από ανθρώπους που όχι μόνο είναι “ξεδιάντροποι”, αλλά και που απολαμβάνουν την συμπεριφορά τους όταν αυτή τους γίνεται αντιληπτή.
Όπως το θέτει, αν η έλλειψη ντροπής είναι μια «απελευθέρωση», η meta-shamelessness είναι «… σαν να παραχωρείς στον εαυτό σου ένα μπαλαντέρ και ένα ατού. Μπορείς να κάνεις τα πάντα και ό,τι κάνεις είναι σωστό και δίκαιο, απρόσβλητο, κάτι για το οποίο πρέπει να είσαι περήφανος και όχι να ντρέπεσαι».
Πηγή: BBC Science
Η ντροπή είναι ένα από τα λεγόμενα «συναισθήματα αυτοσυνειδησίας» μαζί με άλλα όπως η υπερηφάνεια, η αμηχανία, η ζήλια και η ενοχή. Όλα αυτά τα συναισθήματα σχετίζονται με το πώς σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας -και τι πιστεύουμε ότι σκέφτονται οι άλλοι για εμάς.
Οι άνθρωποι συχνά μπερδεύουν την ενοχή και τη ντροπή, αλλά οι ψυχολόγοι κάνουν σαφή διάκριση μεταξύ των δύο.
Η ενοχή είναι το δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθετε όταν πιστεύετε ότι έχετε κάνει κάτι λάθος.
Η ντροπή είναι το δυσάρεστο συναίσθημα που προκύπτει από την πεποίθηση ότι υπάρχει κάτι θεμελιωδώς κακό ή λάθος με εσάς -ίσως εξαιτίας κάποιου πράγματος που έχετε κάνει, αλλά θα μπορούσε να οφείλεται και σε άλλους λόγους, όπως οι τρόποι με τους οποίους σας έχουν κακομεταχειριστεί οι άλλοι.
Γιατί νιώθουμε ντροπή
Το να βιώνετε μια μέτρια ποσότητα ντροπής ανά διαστήματα είναι μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης και θα μπορούσε να έχει ακόμη και κάποια οφέλη, παρά τη δυσφορία που προκαλεί.
Για να πάρουμε μια εξελικτική προοπτική, οι ψυχολόγοι και οι ανθρωπολόγοι επισημαίνουν ότι το να ανήκουμε σε μια ομάδα είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωσή μας και ότι η ντροπή μας βοηθάει να ενταχθούμε και να συμμορφωθούμε με τους κανόνες και τις συμβάσεις μιας ομάδας.
Στην πραγματικότητα, η έντονη συναισθηματική δυσφορία που νιώθετε ότι κάτι «δεν πάει καλά με εσάς» μπορεί να σας δώσει ισχυρό κίνητρο να επανορθώσετε, να επαναλάβετε τους κανόνες της ομάδας για να απαλλαγείτε από τα αισθήματα ντροπής.
Με τον καιρό, αυτό θα μπορούσε να σας οδηγήσει στο να κερδίσετε ξανά την αποδοχή της ομάδας, αυξάνοντας έτσι τελικά τις πιθανότητες επιβίωσής σας.
Δεν αισθάνεται κάθε άτομο ντροπή με τον ίδιο τρόπο
Αλλά όπως όλοι μας διαφέρουμε ως προς το πόσο επιρρεπείς είμαστε σε βασικά συναισθήματα όπως ο φόβος και ο θυμός, έτσι διαφέρουμε και ως προς την επιρρέπεια μας στη ντροπή. Και, σε υπερβολικό βαθμό, η τάση για ντροπή μπορεί να είναι εξουθενωτική και φαίνεται να αποτελεί χαρακτηριστικό πολλών διαφορετικών καταστάσεων ψυχικής υγείας.
Φανταστείτε να νιώθετε έντονη ντροπή μετά από κάθε μικρό λάθος που κάνατε ή μετά από μικρές αντιληπτές προσβολές από άλλους που είχαν εσάς αποδέκτη.
Οι άνθρωποι που βιώνουν τη ντροπή πιο εύκολα και περισσότερες φορές, τείνουν να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης, άγχους (ιδίως κοινωνικού άγχους), ΙΨΔ, διατροφικών διαταραχών, προβλημάτων εθισμού και διαταραχών προσωπικότητας.
Τι γίνεται όμως με το άλλο άκρο, με αυτούς που δεν ντρέπονται; Αν η εμπειρία της ντροπής συμβάλλει στο να συμμορφώνονται οι άνθρωποι με τις κοινωνικές προσδοκίες, μήπως οι άνθρωποι που δεν νιώθουνε καμία ντροπή βιώνουν μια πιο απελευθερωμένη, ανέμελη ύπαρξη;
Είναι εύκολο στην εποχή μας να βρει κανείς παραδείγματα ατόμων που βρίσκονται στο προσκήνιο και φαίνεται να αυτοπροβάλλονται χωρίς ντροπή -να περιφρονούν τους κοινωνικούς κανόνες για την επιδίωξη των δικών τους στόχων.
Ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες, ειδικότερα, έχουν μεγάλη άνεση να λένε ψέματα και να εξαπατούν για να φτάσουν στην επιτυχία, προκαλώντας να τους κατηγορούν ως «ξεδιάντροπους».
Οι ροκ σταρ που επιδιώκουν την προσοχή, οι ανατρεπτικοί επιχειρηματίες και οι προκλητικοί καλλιτέχνες θα μπορούσαν επίσης να επωφεληθούν από το να είναι ευτυχισμένοι χωρίς την αίσθηση της ντροπής.
Αυτοί οι άνθρωποι, βαδίζουν πεπεισμένοι ότι δεν έκαναν τίποτα κακό (ή αν έκαναν, δεν ήταν δικό τους λάθος). Δεν υπάρχει τίποτα λάθος σε αυτούς, μπορεί να σκέφτονται -είναι οι υπόλοιποι, εμείς, που πρέπει να συμμορφωθούν στον δικό τους κόσμο.
Γιατί μερικοί άνθρωποι δε νιώθουν ντροπή
Αν και αυτή η εξήγηση είναι εικασία, βγάζει κάποιο νόημα, δεδομένου ότι ορισμένες μελέτες έχουν βρει μια συσχέτιση μεταξύ ψυχοπάθειας και χαμηλής επιρρέπειας στη ντροπή, και δεδομένης της αυξανόμενης συνειδητοποίησης ότι υπάρχουν οι «επιτυχημένοι ψυχοπαθείς».
Η ψυχοπάθεια είναι ένα από τα γνωρίσματα της λεγόμενης «σκοτεινής τριάδας» (μαζί με τον ναρκισσισμό και τον μακιαβελισμό). Χαρακτηρίζεται από επιφανειακή γοητεία, παρορμητικότητα, υπερβολική αυτοπεποίθηση (και χαμηλά επίπεδα άγχους) και ψυχρότητα. Αυτά τα δύο τελευταία χαρακτηριστικά ειδικότερα θα μπορούσαν αναμφίβολα να συμβάλουν στην έλλειψη ντροπής.
Οι επιτυχημένοι ψυχοπαθείς σημειώνουν υψηλή βαθμολογία στην ακραία αυτοπεποίθηση και την ψυχρότητα, αλλά δεν είναι τόσο επιρρεπείς στην παρορμητικότητα και τη βίαιη εγκληματικότητα. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς πώς η απελευθέρωση από την ντροπή θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στην επιτυχία τους, δίνοντάς τους την ικανότητα να αναλαμβάνουν κοινωνικά ρίσκα που μερικές φορές αποδίδουν.
Οι σκεπτόμενοι ψυχολόγοι έχουν ονομάσει αυτή την προσέγγιση της ζωής «στρατηγική του απατεώνα».
Όπως έγραψε η ψυχολόγος Minna Lyons του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ στο Journal of Psychology, «η ψυχοπάθεια έχει προταθεί ως μια εξελικτική, γενετικά επηρεασμένη στρατηγική εξαπάτησης που αποτελείται από έναν αστερισμό δεξιοτήτων και ελλειμμάτων που βοηθούν στην κοινωνική χειραγώγηση».
Τα δικά της ευρήματα έχουν καταδείξει χαμηλή επιρρέπεια στη ντροπή μεταξύ των ατόμων με υψηλή βαθμολογία στην ψυχοπάθεια. Όπως είπε, αυτή η έλλειψη ντροπής (και ενοχής) θα μπορούσε να χορηγήσει «στα άτομα με υψηλή ψυχοπάθεια την ικανότητα να εκμεταλλεύονται τους άλλους χωρίς να νιώθουν τύψεις».
Στη σημερινή εποχή, όπου οι άνθρωποι συχνά υποβάλλονται σε διαδικτυακή διαπόμπευση μπορεί να είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό να συναντά κανείς άτομα που προφανώς δεν συγκινούνται καθόλου από τους κινδύνους και τη δυσφορία αυτής της κατάστασης.
Πράγματι, ο Αμερικανός ερευνητής Jeremy Sherman, συγγραφέας του βιβλίου “What’s Up With A**Holes?” (2021), έχει υποστηρίξει ότι υπάρχει κάτι τέτοιο όπως η meta-shamelessness -όπως αποδεικνύεται από ανθρώπους που όχι μόνο είναι “ξεδιάντροποι”, αλλά και που απολαμβάνουν την συμπεριφορά τους όταν αυτή τους γίνεται αντιληπτή.
Όπως το θέτει, αν η έλλειψη ντροπής είναι μια «απελευθέρωση», η meta-shamelessness είναι «… σαν να παραχωρείς στον εαυτό σου ένα μπαλαντέρ και ένα ατού. Μπορείς να κάνεις τα πάντα και ό,τι κάνεις είναι σωστό και δίκαιο, απρόσβλητο, κάτι για το οποίο πρέπει να είσαι περήφανος και όχι να ντρέπεσαι».
Πηγή: BBC Science
