Τους δύο τελευταίους αιώνες, η πρόοδος υπήρξε ο λόγος ύπαρξής μας, η πρόοδος μάς προσέφερε έναν καλύτερο τρόπο ζωής. Η πρόοδος, ωστόσο, μας έδωσε και την ναπάλμ, τα φυτοφάρμακα, τα πυρηνικά απόβλητα και το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Και η πρόοδος άλλαξε σημαντικά τον πλανήτη μακροπρόθεσμα. Φαίνεται στην ατμόσφαιρα, στους πάγους και στο υπέδαφος. Αν και έχουν υπάρξει στην ιστορία της γης γεγονότα μαζικής εξαφάνισης ειδών και οικολογικής καταστροφής, ωστόσο, μέχρι τώρα όλα αυτά προκλήθηκαν από φυσικά αίτια, όπως αστεροειδείς και ηφαιστειακές εκρήξεις. Αυτή είναι η πρώτη φορά που ένα μόνο είδος, ο άνθρωπος, προκάλεσε τέτοιες καταστροφικές συνέπειες στον φυσικό κόσμο και ταυτόχρονα είχε επίγνωση του γεγονότος αυτού.
Ζούμε σε μια εποχή που πολλοί άνθρωποι αναφέρουν ως Ανθρωπόκαινο. Ο άνθρωπος έχει γίνει το μοναδικό είδος με τη μεγαλύτερη επιρροή στον πλανήτη, προκαλώντας την υπερθέρμανση του πλανήτη και άλλες αλλαγές στη γη, το περιβάλλον, το νερό, τους οργανισμούς και την ατμόσφαιρα.Αν και έχουν υπάρξει στην ιστορία της γης γεγονότα μαζικής εξαφάνισης ειδών και οικολογικής καταστροφής. Ωστόσο, μέχρι τώρα όλα αυτά προκλήθηκαν από φυσικά αίτια, όπως αστεροειδείς και ηφαιστειακές εκρήξεις. Αυτή είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που ένα μόνο είδος, ο άνθρωπος, προκάλεσε τέτοιες καταστροφικές συνέπειες στον φυσικό κόσμο και ταυτόχρονα είχε επίγνωση του γεγονότος αυτού.
Η λέξη ανθρωπόκαινος προέρχεται από το συνδυασμό της λέξης άνθρωπος και της λέξης καινός, που σημαίνει νέος ή πρόσφατος, αλλά ο ορισμός της είναι αμφιλεγόμενος. Επινοήθηκε τη δεκαετία του 1980 και στη συνέχεια διαδόθηκε το 2000 από τον ατμοσφαιρικό χημικό Paul J Crutzen και τον βιολόγο Eugene F Stoermer. Το δίδυμο πρότεινε ότι ζούμε σε μια νέα γεωλογική εποχή.
Είναι ευρέως αποδεκτό ότι το είδος μας, ο Homo sapiens, έχει επηρεάσει τόσο σημαντικά τη γη και τα πλάσματα που την κατοικούν, ώστε θα έχουμε μια διαρκή -και ενδεχομένως μη αναστρέψιμη- επίδραση στα συστήματα, το περιβάλλον, τις διαδικασίες και τη βιοποικιλότητα της.
Η γη έχει ηλικία 4,5 δισεκατομμυρίων ετών και οι σύγχρονοι άνθρωποι υπάρχουν εδώ και περίπου 200.000 χρόνια. Ωστόσο, σε αυτό το διάστημα έχουμε αλλάξει ριζικά τα φυσικά, χημικά και βιολογικά συστήματα του πλανήτη από τα οποία εξαρτόμαστε εμείς και όλοι οι υπόλοιποι οργανισμοί.
Ειδικά τα τελευταία 60 χρόνια, αυτές οι ανθρώπινες επιδράσεις εκτυλίχθηκαν με πρωτοφανή ρυθμό και κλίμακα. Αυτή η περίοδος είναι μερικές φορές γνωστή ως η Μεγάλη Επιτάχυνση. Αυτή η χρονική περίοδος συμπίπτει με την έναρξη της Μεγάλης Επιτάχυνσης, μια χρονική περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατά τη διάρκεια της οποίας οι κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις επιταχύνονται με δραματικό ρυθμό, και της Ατομικής Εποχής. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, η υπερθέρμανση του πλανήτη, η οξίνιση των ωκεανών, η καταστροφή και υποβάθμιση των οικοτόπων, η εξαφάνιση και η ευρείας κλίμακας εξόρυξη φυσικών πόρων, αποτελούν ενδείξεις ότι έχουμε αλλάξει σημαντικά τον πλανήτη μας.
Δεν συμφωνούν όλοι ότι οι αλλαγές αυτές αποτελούν επαρκείς ενδείξεις για να ανακηρυχθεί μια νέα επίσημη γεωλογική εποχή, η Ανθρωπόκαινος. Οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο εξακολουθούν να το συζητούν.
Παρόλο που το κλίμα της γης ήταν σχετικά σταθερό για χιλιάδες χρόνια, η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει επιπτώσεις στις πολικές περιοχές, όπως αυτή στο Σβάλμπαρντ. Αυτό αποτελεί σημάδι ότι μπορεί να ζούμε σε μια νέα εποχή – την Ανθρωπόκαινο.
Η εποχή του Ολόκαινου και η εποχή των παγετώνων
Ας ρίξουμε μια ματιά στη γεωλογική σημασία της λέξης Ανθρωπόκαινος. Η ιστορία του πλανήτη γη είναι μεγάλη: περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Οι επιστήμονες διαιρούν αυτή την τεράστια ιστορία χρησιμοποιώντας γεωλογικές εποχές, αιώνες, περιόδους και χρόνια για να δημιουργήσουν ένα χρονολόγιο.
Οι εποχές μπορεί να διαρκέσουν εκατομμύρια χρόνια και ορίζονται από σημαντικές αλλαγές στα στρώματα των πετρωμάτων, όπως η σύσταση των ορυκτών και η εμφάνιση χαρακτηριστικών απολιθωμάτων. Κάθε μεταβολή αντανακλά μια σημαντική κλιματική αλλαγή.
Τα τελευταία 11.500 χρόνια, η γη βρίσκεται στην Ολόκαινο Εποχή. Ξεκίνησε στο τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων, όταν εξαφανίστηκαν οι παγετώνες που είχαν προηγουμένως καλύψει τη γη.
Πώς έχει αλλάξει η γη κατά τη διάρκεια της τρέχουσας εποχής μας;
Κατά την Ολόκαινο εποχή σημειώθηκαν σημαντικές αλλαγές στον πλανήτη μας, όπως η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού των ειδών μας και η ανάπτυξη των σύγχρονων πολιτισμών. Τα τελευταία 11.500 χρόνια, οι άνθρωποι έχτισαν πόλεις και πέτυχαν κολοσσιαίες τεχνολογικές εξελίξεις.
Από την τελευταία εποχή των παγετώνων, το κλίμα της γης ήταν σχετικά θερμό και σταθερό.
Σημάδια της Ανθρωπόκαινου
Είναι σαφές ότι το κλίμα μας δεν είναι πλέον σταθερό και έχει αρχίσει να θερμαίνεται με ταχείς ρυθμούς. Οι επιστήμονες συμφωνούν πλέον ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα, και όχι οποιαδήποτε φυσική εξέλιξη, είναι η κύρια αιτία της επιταχυνόμενης υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η γεωργία, η αστικοποίηση, η αποψίλωση των δασών και η ρύπανση έχουν προκαλέσει εξαιρετικές αλλαγές στη γη.
Οι γεωλόγοι διαφωνούν σχετικά με το αν ο άνθρωπος θα έχει μόνιμο και ουσιαστικό αντίκτυπο στη χημική σύνθεση των πετρωμάτων και των απολιθωμάτων που βρίσκονται κάτω από τα πόδια μας. Αυτό είναι που θα πρέπει να αποδειχθεί για να κηρυχθεί μια νέα εποχή. Οι άνθρωποι υπάρχουν ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα σε σχέση με την ιστορία της γης, οπότε είναι ίσως είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν ο αντίκτυπός μας θα είναι ορατός στα απολιθώματα που θα βρεθούν εκατομμύρια χρόνια από τώρα.
Η Διεθνής Επιτροπή Στρωματογραφίας – ο φορέας που επιβλέπει τον τρόπο με τον οποίο μιλάμε για την ιστορία της γης – έχει την εξουσία να αποφασίζει και να ονομάζει γεωλογικές εποχές. Ακόμα συζητούν την τεκμηρίωση της Ανθρωπόκαινου εποχής και αναζητούν αυτό που είναι γνωστό ως «χρυσή τομή» – ένα σημάδι στο αρχείο απολιθωμάτων που θα μπορούσε να οριοθετήσει την Ολόκαινο από την Ανθρωπόκαινο.
Αυτός ο δείκτης θα πρέπει να είναι τόσο σημαντικός ώστε να είναι ανιχνεύσιμος σε στρώματα πετρωμάτων χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ετών στο μέλλον.
Ανθρωπόκαινος και Βιομηχανική Επανάσταση
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η Ανθρωπόκαινος ξεκίνησε με την έναρξη της Βιομηχανικής Επανάστασης της Βρετανίας τον δέκατο όγδοο αιώνα, η οποία δημιούργησε την πρώτη οικονομία ορυκτών καυσίμων στον κόσμο.
Η καύση του οργανικού άνθρακα, των ορυκτών καυσίμων, επέτρεψε την παραγωγή μεγάλης κλίμακας και οδήγησε στην ανάπτυξη των ορυχείων, των εργοστασίων και των μύλων. Έκτοτε, άλλες χώρες ακολούθησαν το παράδειγμά της Βρετανίας. Η ζήτηση για άνθρακα αυξήθηκε, μαζί με τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, σε βάρος του περιβάλλοντος.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι η Ανθρωπόκαινος ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, όταν οι άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν. Άλλοι ωστόσο υποστηρίζουν ότι ξεκίνησε το 1950, όταν τα πυρηνικά όπλα εκτόξευσαν ραδιενεργά στοιχεία σε όλη την υδρόγειο. Τα ραδιενεργά συντρίμμια από τις πυρηνικές βόμβες διείσδυσαν στους βράχους, τα δέντρα και την ατμόσφαιρα – αποτελώντας ίσως αυτή τη χρυσή τομή που αναζητούν οι επιστήμονες. Προς το παρόν δεν υπάρχει σαφής συναίνεση μεταξύ των επιστημόνων.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ορισμένες χώρες, περιοχές, κοινότητες και βιομηχανίες έχουν συμβάλει στη ρύπανση του πλανήτη και στην κλιματική αλλαγή περισσότερο από άλλες. Οι βιομηχανικές και μεταβιομηχανικές κοινωνίες έχουν παράγει αναλογικά περισσότερες εκπομπές και χρησιμοποιούν περισσότερους πόρους από ό,τι οι αναπτυσσόμενες χώρες.
Ανθρωπόκαινος και πλαστική ρύπανση
Το πλαστικό θα μπορούσε επίσης να γίνει βασικός δείκτης της Ανθρωπόκαινου. Η γη κατακλύζεται πλέον από πλαστικό – εκατομμύρια τόνοι παράγονται κάθε χρόνο. Επειδή το πλαστικό δεν βιοδιασπάται, καταλήγει να ρυπαίνει τα εδάφη, καθώς και τους πυθμένες των ωκεανών.
Υπάρχουν ήδη κάποιες ενδείξεις ότι το πλαστικό εναποτίθεται στο αρχείο των απολιθωμάτων. Μια μελέτη του 2019 σε απολιθωμένα ιζήματα στα ανοικτά των ακτών της Καλιφόρνιας διαπίστωσε ότι οι αποθέσεις πλαστικού αυξάνονται από τη δεκαετία του 1940.
Η πλαστική ρύπανση είναι ένας άλλος δείκτης που οι επιστήμονες μελετούν για να διαπιστώσουν αν θα μπορούσε να είναι η χρυσή τομή, το σήμα κατατεθέν της Ανθρωπόκαινου.
Η κλίμακα της ανθρώπινης επίδρασης στη γη
Για να γίνουν τα πράγματα ακόμα πιο περίπλοκα, η λέξη Ανθρωπόκαινος χρησιμοποιείται σε διάφορα πολιτιστικά και επιστημονικά πλαίσια. Ερευνητές, συντηρητές, ποιητές, φιλόσοφοι, πολιτικοί και ακτιβιστές τη χρησιμοποιούν, και συχνά εννοούν εντελώς διαφορετικά πράγματα μεταξύ τους.
Η Ανθρωπόκαινος χρησιμοποιείται μερικές φορές για να περιγράψει απλώς το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο άνθρωπος είχε σημαντικό αντίκτυπο στον πλανήτη μας. Είτε βρισκόμαστε σε μια νέα γεωλογική εποχή είτε όχι, είμαστε μέρος ενός πολύπλοκου, παγκόσμιου συστήματος και οι αποδείξεις της επίδρασής μας σε αυτό έχουν γίνει σαφείς.
Ορισμένοι άνθρωποι σκέφτονται αυτή την ανθρώπινη επίδραση κυρίως σε σχέση με την κλιματική αλλαγή – την αύξηση της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας, του αέρα και των ωκεανών μας που προκαλείται από τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Όμως η εποχή των ανθρώπων αφορά περισσότερα από την κλιματική αλλαγή.
Η συνειδητοποίηση τόσο της τρέχουσας κατάστασης του πλανήτη όσο και των επιπτώσεων των πράξεών μας αποτελεί βασικό παράγοντα της Ανθρωπόκαινου.
Ανθρωπόκαινος και εξαφάνιση
Αν και έχουν υπάρξει στην ιστορία της γης γεγονότα μαζικής εξαφάνισης, όπου εξαφανίστηκαν πάρα πολλά είδη. Ωστόσο, μέχρι τώρα όλα αυτά προκλήθηκαν από φυσικά αίτια, όπως αστεροειδείς και ηφαιστειακές εκρήξεις. Αυτή είναι η πρώτη φορά που ένα μόνο είδος προκάλεσε τέτοιες καταστροφικές συνέπειες στον φυσικό κόσμο και ταυτόχρονα είχε επίγνωση του γεγονότος αυτού.
Επιπλέον, αυτή η μαζική εξαφάνιση συμβαίνει τρομακτικά γρήγορα: τα είδη εξαφανίζονται με πολύ ταχύτερο ρυθμό από ό,τι συνέβαινε για εκατομμύρια χρόνια πριν.
Υπάρχει ελπίδα για το μέλλον του πλανήτη μας;
Από την αρχή της ανθρωπότητας, η παγκόσμια οικολογία του πλανήτη μας δεν έχει βρεθεί ποτέ σε τόσο κρίσιμη κατάσταση όσο σήμερα. Αλλά ποτέ δεν είχαμε επίσης καλύτερα εργαλεία για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει και τι πρέπει να γίνει.
