Ένας νέος κύκλος εκθέσεων ξεκινάει στο ΕΜΣΤ υπό τον τίτλο “Και αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;“, ένα ερώτημα που μένει ανοιχτό για να απαντηθεί από το κοινό. Το πρόγραμμα, σύμφωνα με την καλλιτεχνική διευθύντρια του μουσείου Κατερίνα Γρέγου, κάνει μία πολύ ξεκάθαρη δήλωση, «όχι μόνο όσον αφορά το φύλο αλλά και μία κοινωνική και πολιτική δήλωση». Πρόκειται για την πρώτη παρουσίαση επιλεγμένων έργων από τη Δωρεά Συλλογής Δημήτρη Δασκαλόπουλου και με μια σειρά από δεκατέσσερεις ατομικές εκθέσεις Ελληνίδων και διεθνών καλλιτέχνιδων διαφορετικών γενεών.

«Το μουσείο θα καταληφθεί τους επόμενους μήνες από το έργο γυναικών δημιουργών ή ατόμων που αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες», σημειώνει η κ. Γρέγου. Η ιστορία της τέχνης επαγεγγράφεται στον ανανεωμένο χώρο του ΕΜΣΤ και για τους επόμενους μήνες θα συνεχίσει να ανανεώνεται, ενώ μέχρι το τέλος τους προγράμματος θα έχουν πραγματοποιηθεί 15 εκθέσεις με το γυναικείο στοιχείο να βρίσκεται στο προσκήνιο.

Τα έργα δεν αποτελούν μόνο πολλαπλές χρονικότητες αλλά και ένα κάλεσμα διαλόγου με τον φεμινισμό στο εδώ και τώρα, έτσι όπως αυτό έχει διαμορφωθεί μέχρι και σήμερα. «Μπορεί τα πράγματα να είναι σήμερα καλύτερα απ’ ό,τι είκοσι χρόνια πριν, αλλά επίσης κάνουμε και βήματα προς τα πίσω», επισήμανε η Κατερίνα Γρέγου και έφερε ως παράδειγμα την ανατροπή της απόφασης ορόσημο του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ Roe vs. Wade, το 1973, που προστάτευε το δίκαιωμα της γυναίκας στην άμβλωση.

Σε μία εποχή που τα παραδείγματα ολοένα και πληθαίνουν αντί να μειώνονται, οι νέες εκθέσεις στο ΕΜΣΤ συγκροτούν πλέγματα κοινωνικοπολιτικών σημασίων τα οποία συνθέτουν με έναν ουσιαστικό τρόπο την έννοια του “μαζί” από 4ο όροφο μέχρι και το -1.

ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί

Στον 3ο όροφο του Μουσείου παρουσιάζεται η έκθεση “Γυναίκες, μαζί”, φωτίζοντας τις έμφυλες όψεις που έχουν μείνει στη σκιά. «Οι “Γυναίκες, μαζί” είναι μία πολύ συγκεκριμένη πολιτική κίνηση και πηγάζει από το ζήτημα της υποεκπροσώπησης των γυναικών από τα μουσεία σύγχρονης τέχνης διεθνώς», υπογραμμίζει η καλλιτεχνική διευθύντρια κατά την ξενάγησή μας.

Στην έκθεση παρουσιάζονται συνολικά 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, δέκα από τις οποίες είναι Ελληνίδες. Οι 12 από αυτές προέρχονται από τη Δωρεά της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου και οι 13 από την υπάρχουσα συλλογή του ΕΜΣΤ, ενώ επτά από τα έργα είναι νέα αποκτήματα του Μουσείου. Αντικείμενα και υλικά από το οικιακό/ καθημερινό περιβάλλον δημιουργούν νέες αναγνωστικές διαδρομές μέσα στον χώρο και αναδύεται ο προβληματισμός σχετικά με την
εντροπία, την κατάρρευση, τη φθορά και την ευθραυστότητα, αντανακλώντας την τρέχουσα κατάσταση πολιτισμικής αβεβαιότητας.

Αν και δεν υπάρχει ενιαία θεματολογία, ανάμεσα στα έργα αναπτύσσεται μία διαλογικότητα με κοινό παρονομαστή «το σώμα, οι έμφυλες ταυτότητες και το περιβαλλόν», γεγονός που τα μετατρέπει τελικά σε ένα «οργανικό σύνολο». Το σώμα εξετάζεται ως διαφιλονικούμενο πεδίο και διερευνώνται οι πολλαπλές σημασίες του στην οικογενειακή ζωή, την εργασία, τη σεξουαλικότητα και την αυτοαναπαράστασή του.

Χρύσα Ρωμανού: Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται

Πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες καλλιτέχνιδες της γενιάς της που συμμετείχε ενεργά στη διαμόρφωση διεθνών ρευμάτων από το 1960 και μετά, αν και «ποτέ δεν αναγνωρίστηκε το έργο και η σημασία του έργου της, όσο θα έπρεπε», επισημαίνει η Κατερίνα Γώγου και συνεχίζει για την Ρωμανού ότι «ήταν σε μία χώρα που οι γυναίκες ήταν παντελώς αφανείς, παρόλο που η ίδια σίγουρα δεν ήταν αφανής προσωπικότητα». Μερικά από τα κεντρικά χαρακτηριστικά του έργου της είναι οι ανοιχτές αφηγηματικές δομές, η μηχανική αναπαραγωγή, το τυχαίο, η διαφάνεια και το παιχνίδι.

Η περιήγηση ξεκινά με τους Μύθους, τα ζωγραφικά έργα της περιόδου που έφυγε για το Παρίσι, όπου κατά την 20ετή παραμονή της, διαμορφώθηκε η καλλιτεχνική της ταυτότητα, ενώ παράλληλα αναπτυσσόταν το κοινωνικοπολιτικό της ενδιαφέρον. Η έκθεση συνεχίζει με τα ιστορικά κολάζ του 1965 (τα οποία είναι προγενέστερα των διάσημων πολιτικών κολάζ της Martha Rosler), καθώς και τις μεγάλες γλυπτικές κατασκευές Meccano που ήταν εμπνευσμένες από το ομώνυμο παιχνίδι κατασκευών το οποίο απευθυνόταν στερεοτυπικά στα αγόρια. Η Ρωμανού άλλαξε κλίμακα στο παιχνίδι και δημιουργούσε έργα που «δεν έχουν αρχή και τέλος, αλλά θα μπορούσαν να συνεχίζονται», όπως ανέφερε η Ελένη Κούκου που συνεπιμελείται την «μίνι αναδρομική» έκθεση με τον Δημήτρη Τσουμπλέκα. Σε αυτή συμπεριλαμβάνονται επίσης, οι μεταξοτυπίες, αλλά και οι Χάρτες-Λαβύρινθοι με την χαρακτηριστική τεχνική του ντεκολάζ σε πλέξιγκλας.

Η έκθεση, ολοκληρώνεται με ένα βίντεο βασισμένο στο πλούσιο φωτογραφικό αρχείο της Χρύσας Ρωμανού και του συζύγου της, Νίκου Κεσσανλή, τονίζοντας την άρρηκτη και αμφίδρομη σχέση τέχνης και ζωής. Το βίντεο έχει εμπλουτιστεί με επιπλέον οπτικοακουστικό υλικό, με τη δημιουργική συνεργασία των καλλιτεχνών Δημήτρη Τσουμπλέκα και Γιώργου Σαλαμέ και της συγγραφέα Αμάντας Μιχαλοπούλου.

Δανάη Ανεσιάδου: D Possessions

Στον 4ο όροφο του ΕΜΣΤ παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα η ατομική έκθεση της ελληνικής καταγωγής καλλιτέχνιδας, γεννημένη στη Γερμανία και εγκατεστημένη από νεαρή ηλικία στις Βρυξέλλες, Δανάης Ανεσιάδου. Πλησιάζοντας προς τον χώρο φιλοξενίας των έργων της, η μουσική και ο πορτοκαλί χρωματισμός του δαπέδου δημιουργούν το πλαίσιο ενός ποπ, οικείου και ζεστού περιβάλλοντος, το οποίο τελικά τελικά έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την ψυχρότητα που εκπέμπουν η μορφή και το υλικό των αντικειμένων. Η έκθεση της Δανάης Ανεσιάδου αποτελείται από έργα που περιλαμβάνουν αντικείμενα από τα υπάρχοντα της καλλιτέχνιδας, πολλά από τα οποία είναι χυτά σε ρητίνη. Πολλά αντικείμενα, μετά από αυτή την διαδικασία, μεταπλάστηκαν σε οργονίτες που, σύμφωνα με τον Βίλχελμ Ράιχ είναι αγωγοί θετικής ενέργειας.

Λειτουργώντας σαν μια εξορκίστρια της εποχής μας, η καλλιτέχνης επιχειρεί να εξαγνίσει και να μεταμορφώσει όχι μόνο τα υλικά της υπάρχοντα, αλλά και τις ενέργειες που αυτά φέρουν. «Τα αντικείμενα δημιουργούν ένα αλληγορικό περιβάλλον», αναφέρει η Ιόλη Τζανετάκη, επιμελήτρια της έκθεσης, ένα αλλόκοτο σαλόνι, το οποίο δημιουργεί μία απόκοσμη αίσθηση, που αγκαλιάζεται από τη ζεστή ενέργεια ενός σπιτιού. Ισορροπώντας ανάμεσα οικείο και το ανοίκειο, το έργο της Ανεσιάδου «κρύβει πολλές αναφορές»: fake news και τις θεωρίες συνωμοσίας, το βιομηχανικό σύμπλεγμα ψυχαγωγίας του Χόλιγουντ και του αμερικανικού Πενταγώνου, τα τηλεοπτικά ριάλιτι και τη βιομηχανία της μόδας, μαζί με αναφορές στην αρχαιοελληνική γλυπτική, τον σουρεαλισμό και τις B-movies. Η καλειδοσκοπική έκθεση που αφηγείται τη σύγχρονη πραγματικότητα, έγινε σε συμπαραγωγή με το WIELS των Βρυξελλών.

Λήδα Παπακωνσταντίνου: Χρόνος στα χέρια μου

Στο -1 του κτιρίου οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να δουν την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση της σπουδαίας εικαστικού και περφόρμερ, Λήδας Παπακωνσταντίνου. «Από πολύ νωρίς, με μία απίστευτη τόλμη, με ένα ρηξικέλευθο και ριζοσπαστικό χαρακτήρα έθεσε μέσω της τέχνης της μία σειρά από πολύ σημαντικά ζητήματα που έχουν να κάνουν με το φύλο, τη γυναικεία εργασία, με τη σωματικότητα, με τη δυνατότητα της τέχνης να επιτελέσει μία συλλογική πράξη και τις δυνατότητες της performance να παράξει έναν συλλογικό χώρο», σημείωσε η Τίνα Πανδή, επιμελήτρια της έκθεσης. Το έργο της αποτελεί τομή για το πεδίο της τέχνης στην Ελλάδα και είναι σημείο αναφοράς και έμπνευσης για τις νεότερες γενιές καλλιτεχνών.

Η έκθεση θα συγκεντρώσει για πρώτη φορά έναν μεγάλο αριθμό εγκαταστάσεων, ζωγραφικών, γλυπτικών, και οπτικοακουστικών έργων, καθώς και σπάνιων και ανέκδοτων φωτογραφικών και κειμενικών αρχειακών τεκμηρίων/ιχνών των περφόρμανς. «Το βίντεο “Μπουμπουλίνα” που έκανε 1982 σε συνεργασία με την Ελβετίδα κινηματογραφίστρια, Carole Roussopoulos, είναι από τα πρώτα δείγματα ακτιβιστικού βιντεοντοκιμαντέρ στην Ελλάδα», επισήμανε η Τίνα Πανδή και συνέχισε λέγοντας για την έκθεση ότι ήταν η πρώτη φορά που «επιχειρήσαμε μια πιο συστηματική διερεύνηση, μια ανάδειξη της καλλιτεχνικής της διαδρομής που καλύπτει χρονολογικά από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 μέχρι και σήμερα, ενώ υπάρχουν και έργα που είναι σε εξέλιξη».

Ο τίτλος της Χρόνος στα χέρια μου προέρχεται από την ομότιτλη in situ εγκατάσταση που δημιούργησε η καλλιτέχνιδα το 2010 για το σταθμό του μετρό στο Μοναστηράκι, που βασιζόταν σε φωτογραφία της προβολής του βίντεο με τίτλο Τα βέλη είναι του έρωτα, πάνω σε τοίχο των οθωμανικών Λουτρών Μπέη Χαμάμ στη Θεσσαλονίκη. «Υπάρχουν ουσιαστικές, αληθινές, πραγματικές αναφορές, αλλά μέσα σε ένα νέο πλαίσιο γιατί όλη η δουλειά του καλλιτέχνη ζει μέσα στον χρόνο και σαν performer που είμαι, έχω μεγάλη και τελεσίδικη σχέση με τον χρόνο, αυτό πάει να πει ότι έχω γνώση της γέννησης και του τέλους», ανέφερε σε σχέση με τον χρόνο, η Λήδα Παπακωνσταντίνου που παρεβρέθηκε στη συνέντευξη Τύπου.

Alexis Blake: Allegory of the Painted Woman

Με φόντο την Ακρόπολη, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα στην ταράτσα του ΕΜΣΤ η δουλειά της –βραβευμένης με το Prix de Rome καλλιτέχνιδας– Alexis Blake. Μόνο κατά τη διάρκεια της εβδομάδας των εγκαινίων, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν το έργο της: “Allegory of the Painted Woman”. Μία performance με επίκεντρο τα κλασικά μοτίβα που έχουν ζωγραφιστεί και σμιλευτεί σε όλη την ιστορία της τέχνης από άνδρα και το βλέμμα του.

Οι χειρονομίες σταθεροποιήθηκαν στο πέρασμα του χρόνου, με το γυναικείο σώμα να έχει γίνει σημείο αντικειμενοποίησης. Η Blake δημιούργησε μία χορογραφία και παράσταση που εξερευνά την αναπαράσταση του φύλου μέσω της επανάληψης και του ήχου. Κάθε όνομα είναι και μία διαταγή που επιτελείται σιωπηλά αρχικά από τη μία χορεύτρια και στη συνέχεια και από τη δεύτερη. Οι τέσσερις μουσικοί δίνουν τον ρυθμό και “ζωή” στο κάθε γυναικείο όνομα που ακούγεται. Χρησιμοποιώντας το ατελείωτο απόθεμα αρχετυπικών, πατριαρχικών απεικονίσεων των γυναικών στην ιστορία της τέχνης, η Alexis Blake θέλει να αναδείξει και να ανατρέψει αυτή την επαναλαμβανόμενη τυποποίηση και αντικειμενοποίηση του γυναικείου φύλου.