Μια ξανθιά γυναίκα κάθεται μόνη της στο μπαρ, με δάκρυα στα μάτια και την μάσκαρα τρέχει από τα μάτια της. Προσπαθεί να συνέλθει πίνοντας ένα dry martini. Ίσως ο συνοδός της να την εγκατέλειψε ή να μην εμφανίστηκε ποτέ.

Μια άλλη κοπέλα στέκεται μόνη της μπροστά από τα φώτα ενός αυτοκινήτου μέσα στη νύχτα, περιμένοντας το όχημα διάσωσης που δεν φαίνεται να φτάνει σύντομα. Μια άλλη γονατίζει για να μαζέψει τα ψώνια που χύθηκαν στο πάτωμα, κοιτάζοντας προς τα πάνω κάποιον που προφανώς την κοιτάζει θυμωμένα. Το σακάκι ενός άνδρα κρέμεται απειλητικά από τους ώμους της.

Οι χαρακτήρες και το σενάριο μοιάζουν τόσο οικεία που κάθε φορά νιώθεις ότι έχεις ξαναδεί αυτή την σκηνή στο παρελθόν. Το Deja vu είναι το πρώτο αποτέλεσμα των θρυλικών Untitled Film Stills (1977-80) της Αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Σίντι Σέρμαν, οι οποίες εκτίθενται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Ο βρικόλακας, το θύμα, η φοιτήτρια με την αλογοουρά, η ασπρόμαυρη ηρωίδα που τρομάζει στο τηλέφωνο: Θυμίζουν το έργο του Χίτσκοκ, του Χοκς και του Φελίνι.

Αναγνωρίζεις τον χαρακτήρα, εντοπίζεις την κινηματογραφική αναφορά και στη συνέχεια – και αυτό είναι το σημαντικό – συνειδητοποιείς ότι κάθε σκηνή είναι στην πραγματικότητα μια μυθοπλασία που δεν υφίσταται στη μνήμη. Η Σέρμαν τα έχει επινοήσει όλα αυτά. Η ίδια τα επιμελήθηκε, διαμόρφωσε τα κοστούμια, τα σκηνικά και τον φωτισμό που διαμορφώνουν την ατμόσφαιρα, υποδηλώνουν την παρασκηνιακή ιστορία, την επερχόμενη δράση και όλα αυτά. Κάθε στιγμιότυπο είναι προϊόν της ίδιας της καλλιτέχνιδας.

Αυτό ήταν το μοτίβο της συνολικής καριέρας της, που συμπυκνώνεται σε αυτή τη συναρπαστική επισκόπηση της ζωής της. Η Σέρμαν είναι το αδέξιο αγόρι, η χήρα του Μανχάταν, ο ανόητος κλόουν και η θεά της μεγάλης οθόνης -αυτή είναι το γκομενάκι του εμπορικού κέντρου, η μαμά του ποδοσφαιριστή και το πτώμα. Στην πιο πρόσφατη ακολουθία εδώ, εμφανίζεται τέσσερις φορές με την ίδια εικόνα σε φυσικό μέγεθος μιας ξανθιάς πιτσιρίκας που έχει ντυθεί με αθλητική φόρμα, με ακριβά extensions σιδερωμένα ολόισια. Μοιάζει σαράντα, προσποιούμενη ότι είναι είκοσι. Η ίδια η Σέρμαν είναι τώρα 70 ετών.

Όσο περισσότερο κοιτάς τις οφθαλμαπάτες της που αλλάζουν μορφή, τόσο πιο εντυπωσιακές φαντάζουν. Πώς μπορεί να είναι η Τεξανή καουμπόισσα με το πλατύ χαμόγελο και το μαυρισμένο δέρμα, καθώς και η ηλικιωμένη ντετέκτιβ με το mackintosh και τηρεπούμπλικα. Και πώς μπορεί να είναι η Γαλλίδα σταρ του κινηματογράφου με τα γαλάζια και αμυγδαλωτά μάτια, και παράλληλα το μελαμψό ναπολιτάνικο αγόρι από έναν πίνακα του Καραβάτζιο;

Είναι αλήθεια ότι αυτό το απέραντο εύρος των μεταμορφώσεών της διευκολύνεται, εν μέρει, από την εξαιρετική πλαστικότητα του προσώπου της ίδιας της Σέρμαν, που θα μπορείτε να το παρακολουθήσετε στην παρούσα έκθεση, όπου εμφανίζεται αγέραστη, σχεδόν ανώνυμη, όμορφη σαν το κορίτσι της διπλανής πόρτας. Αλλά ούτε κι αυτό δεν μπορεί να εξηγήσει ούτε την πληθώρα των μεταμορφώσεών της, αυτή την χαμαιλεόντια ικανότητά της να μεταμορφώνεται σε ετερόκλητους χαρακτήρες και συνάμα να εξαφανίζεται.

Οι αυτοπροσωπογραφίες της προσφέρουν έδαφος για κριτική γύρω από το φύλο και την ταυτότητα. Αυτό που έκανε την Σέρμαν διάσημη είναι η χρήση του δικού της σώματος και προσώπου σε ρόλους. Χρησιμοποίει το σώμα της, τον εαυτό της ως μοντέλο με διάφορα κοστούμια και ποζάρει προσφέροντας στον θεατή απεικονίσεις γυναικείων στερεοτύπων που συναντά κανείς στο κινηματογραφικό και τηλεοπτικό στερέωμα και τη διαφήμιση.

Ως φοιτήτρια τη δεκαετία του ’70, η Σέρμαν μεταμορφώθηκε σε όλες τις φιγούρες του Κλούντο, από τον μάγειρα μέχρι τον συνταγματάρχη και την κοκκινομάλλα γοητευτική γυναίκα. Η λευκή μπογιά για παντομίμα που χρησιμοποιούσε μπορεί να ήταν χοντροκομμένη, αλλά και απόλυτα πειστική. Ήταν σχεδόν αδύνατο να αντιληφθεί κανείς ότι τον κάθε ρόλο τον υποδυόταν η ίδια γυναίκα – με εξαίρεση το καλώδιο απελευθέρωσης του κλείστρου, που ήταν ευδιάκριτο, για τη λήψη των αυτοπορτρέτων της.

Τη δεκαετία του ’80, η Σέρμαν στράφηκε στο γκροτέσκο ως αντίδραση στη φήμη των Film Stills της. Πιθανότατα η πιο δυσοίωνη εικόνα της σειράς Fairy Tales δείχνει μια ανδρόγυνη φιγούρα με νυχτικό, χαμένη σε ένα σκοτεινό δάσος, με το φως του φεγγαριού να πέφτει πάνω στο τρομακτικά κενό πρόσωπό της. Σε μια άλλη, μια ανθρώπινη μορφή, έχει μεταμορφωθεί σε ένα καταϊδρωμένο κεφάλι γουρουνιού.

Και παρόλα αυτά, οι συλλέκτες δεν έχασαν ευκαιρία να αρπάξουν τους εν λόγω εφιάλτες για να τους κρεμάσουνστους τοίχους τους. Η Σέρμαν πάντα προσπαθούσε να αποφύγει την προσωπική της επιτυχία. Τα πορτραίτα μεγάλων ζωγράφων που έφτιαξε – τεράστιοι σαν τους μεγάλους πίνακες στις γκαλερί των επάνω ορόφων – έχουν απειλητικές προεκτάσεις. Υπάρχει ένας (σχεδόν) Ραφαήλ, ένας Ρούμπενς και ένας Ίνγκρες, μόνο που οι πινελιές παρωδούνται με εξωφρενική, ακόμη και βίαιηαισθητική. Μια Μαντόνα από την εποχή της Αναγέννησης έχει ένα στήθος που είναι απροσδόκητα χοντροκομμένο: προσθετική που χρησιμοποιείται για να αμφισβητήσει την αισθητική.

Οι τεχνοτροπίες της πολλαπλασιάζονται. Το ύφος των εξώφυλλων των γυναικείων περιοδικών μεταφέρεται με σαρδόνιο πνεύμα στη έργο της – από νοικοκυρά σε πορνοστάρ, και αντιστρόφως, σε ταχεία ακολουθία- η φωτογραφία μόδας είναι αιχμηρά πασπαλισμένη, με τη Σέρμαν σε σικ πόζες ηρωίδας, λευκή σαν σεντόνι με μάτια γεμάτα αίμα.

Το γεγονός ότι όλα αυτά επιτυγχάνονται με μακιγιάζ καθίσταται περισσότερο ή λιγότερο εμφανές. Στις πρόσφατες φωτογραφίες ηλικιωμένων αστέρων του κινηματογράφου -μια σχεδόν Αντζέλικα Χιούστον, μια σχεδόν Μπετ Ντέιβις- τα ειδικά εφέ είναι εκτεθειμένα σε πλήρη θέα. Διαφορετικά στόματα ζωγραφισμένα πάνω στα δικά της βαριά καλυμμένα χείλη- φρύδια σβησμένα και αντικατασταθεί από σαγηνευτικά μισοφέγγαρα ή απότομες διακεκομμένες γραμμές- σκιές ματιών, μολύβια ματιών και φακοί επαφής που κρύβουν το πραγματικό χρώμα των ματιών της.

Πέρα από όλα τα υπόλοιπα, αυτή η παράσταση είναι ένα masterclass στο μακιγιάζ. Μπορείτε να δείτε μερικές από τις μεθόδους της σε ένα πρώιμο αντίστροφο στριπτίζ, όπως θα λέγαμε, στο οποίο η Σέρμαν μεταμορφώνεται από ένα σπασικλάκι με ματομπούκαλα σε ένα γκλαμουράτο μοντέλο – με μία και μοναδική ξεκάθαρη Σίντι, ίσως, ανάμεσα στα διαδοχικά στάδια. Και η σκηνοθεσία είναι, φυσικά, το ζητούμενο. Γιατί παρόλο που όλοι αυτοί οι διαφορετικοί άνθρωποι μοιάζουν με πραγματικούς ανθρώπους που κυκλοφορούν εκεί έξω, είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουμε ότι δεν είναι ούτε πραγματικοί, ούτε ακριβώς ηθοποιοί που παίζουν τον ρόλο, αλλά ένας και μόνο καλλιτέχνης που επινοεί μια απέραντη αλληλουχία εαυτών.

Η Σέρμαν έχει επινοήσει μέχρι στιγμής περισσότερες από 600 προσωπικότητες -κάθε μία από αυτές αποτελεί έναν αναγνωρίσιμο χαρακτήρα, σε κάποιο βαθμό, αλλά παράλληλα και ένα μοναδικό άτομο. Το χάσμα μεταξύ των δύο είναι η πιο συναρπαστική πτυχή της τέχνης της- αποδίδεται ιδιαίτερα στα πορτρέτα γυναικών που δεν είναι πια νέες. Η παρουσιάστρια που πιστεύει ότι μοιάζει λίγο με τη Χίλαρι Κλίντον και έχει πάει τις φωτογραφήσεις της Άνι Λίμποβιτς από τα εξώφυλλα της Vogue σε έναν makeover artist, ο οποίος τελικά αποτυγχάνει. Η κοσμική κυρία της Πέμπτης Λεωφόρου της οποίας το λίφτινγκ έχει ξεφύγει. Η Ρεπουμπλικανή κυρία που εξακολουθεί να προσπαθεί να μοιάζει με κολεγιοκόριτσο.

Το foundation αφήνει το σημάδι του, το concealer αποκαλύπτεται στο φακό του στούντιο. Αυτές οι γυναίκες προσπαθούν ακόμα να διατηρήσουν τα προσχήματα, αλλά οι ρωγμές αρχίζουν να φαίνονται. Και παρατηρώντας προσεκτικά αυτές τις πελώριες λήψεις, υποκατάστατα των παλιών οικογενειακών πορτραίτων πάνω από το τζάκι, παρατηρείς ένα άλλο διαχρονικό χαρακτηριστικό στην τέχνη της Σέρμαν. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι πρόκειται για φωτογραφίες, οι εικόνες της δεν έχουν ποτέ τη φευγαλέα ιδιότητα των στιγμιότυπων. Μοιάζουν να στέκονται ανεξάρτητα από το χρόνο.

Το πιο πρόσφατο έργο της είναι ουσιαστικά ένα διπλό πορτρέτο. Δείχνει έναν χλωμό και ελαφρώς ερπετόμορφο άνδρα, ντυμένο με ακριβά ρούχα και όρθιο σε έναν πολυτελή και περίτεχνα διαμορφωμένο κήπο. Θα μπορούσε να ανήκει στον κόσμο της τέχνης, ίσως ένας επιμελητής ή συλλέκτης. Σίγουρα φοράει ένα παλιό T-shirt της Σίντι Σέρμαν, από το Rear Screen Projections, στο οποίο υποδύεται τον ρόλο μιας ηθοποιού του Χίτσκοκ.

Όλη αυτή η εμμονή με την αυτοαναπαράσταση, τις μεταμφιέσεις και τα αυτοπορτέτα δεν έχει να κάνει με κανενός είδους ναρκισσισμό. Αντιθέτως, θέτει ζητήματα ταυτότητας, αποτελεί αιχμηρό σχόλιο για τη μικροαστική αμερικανική πραγματικότητα, τα κλισέ της επιτυχίας, το ατέρμονο κυνήγι της νεότητας και την «κατασκευασμένη» θηλυκότητα. «Απλώς με αηδιάζουν όσα κάνουν οι άνθρωποι για να δείχνουν όμορφοι», λέει η ίδια.

Η Σέρμαν εξετάζει και παραμορφώνει τη θηλυκότητα ως ένα κοινωνικό κατασκεύασμα: «Μου αρέσει να φτιάχνω εικόνες που από απόσταση φαντάζαν σαγηνευτικές, πολύχρωμες, γευστικές και συναρπαστικές και τότε συνειδητοποιείς ότι αυτό που κοιτάς είναι κάτι τελείως αντίθετο… Μου φαίνεται βαρετό να ακολουθήσω την τυπική ιδέα της ομορφιάς, γιατί αυτός είναι ο ευκολότερος και ο πιο προφανής τρόπος να δειςτον κόσμο».

Η καλλιτέχνις εμφανίζεται σε έναν απόκοσμο βρόχο ανατροφοδότησης του εαυτού της, νέα και ηλικιωμένη, αρσενική και θηλυκή, ποζάρει, εμφανίζεται, δοκιμάζει τον εαυτό της, είναι έξαλλη αλλά και συγκρατημένη. Ανάμεσα στα δύο πρόσωπα υπάρχουν τόσες πολλές αποχρώσεις, της αμφιβολίας, του άγχους, της αθωότητας, της επιφυλακτικότητας, της ειλικρίνειας. Ποια είναι η Σίντι, τι είναι; Είναι σχεδόν αδύνατο να την εντοπίσεις σε αυτή την ρευστή εικόνα. Όπως στη ζωή, έτσι και στην τέχνη: Η Σέρμαν επινοεί τον εαυτό της καθώς προχωρά– και η κάμερά της συλλαμβάνει την αλήθεια, δημιουργώντας μας μια αίσθηση αποξένωσης από τον ίδιο μας τον εαυτό, καλώντας μας σε μια βαθιά αμφισβήτηση όλων όσων γνωρίζουμε. Ή που πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε τελοσπάντων.

ΙΝΦΟ

Εκατό έργα της διάσημης Αμερικανίδας καλλιτέχνιδας Σίντι Σέρμαν θα παρουσιαστούν στην έκθεση με τίτλο “Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμαέργα” που διοργανώνει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης από τις 30 Μαΐου έως τις 4 Νοεμβρίου 2024στο Μέγαρο Σταθάτου. Πρόκειται για την πρώτη μουσειακή έκθεση με φωτογραφικά έργα της Σέρμανστην Ελλάδα, στην οποία θα παρουσιαστούν έργα-ορόσημα από την πρώιμη σειρά φωτογραφιών UntitledFilm Stills (1977-1980), καθώς και από τις σειρές Rear Screen Projections(1980), Centerfolds (1981) και Color Studies (1981-1982).

«Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα»
30 Μαΐου2024 μέχρι 4Νοεμβρίου 2024
Μέγαρο Σταθάτου
Τιμές εισιτηρίων: 16€ & 12€ μειωμένο
Εισιτήριο ξενάγησης: 19€ &15€ μειωμένο
Το εισιτήριο της ξενάγησης είναι διαθέσιμο μόνο ηλεκτρονικά
Link: https://cycladic.gr/ektheseis/cindy-sherman-at-cycladic/

Ξεναγήσεις κοινού:
Aπό13/6 και κάθε Πέμπτη, 13:00 ξενάγηση στα αγγλικά, 18:00 ξενάγηση στα ελληνικά
Έως 20 άτομα ανά ξενάγηση

Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10:00-17:00
Πέμπτη: 10:00-20:00
Κυριακή: 11:00-17:00
Τρίτη: Κλειστά

Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Μέγαρο Σταθάτου/ Βασιλίσσης Σοφίας & Ηροδότου
110674, Αθήνα
Τηλ.: (+30) 2107228321-3
W: www.cycladic.gr
Facebook: @CycladicArtMuseum
Instagram: @cycladic_museumLinkedIn
LinkedIn: The Museum of Cycladic Art

Δείτε επίσης: Nelly’s: Η βασίλισσα της νεοκλασικής φωτογραφίας

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News