Η γεωγραφία είναι μοίρα και ο άνθρωπος είναι πάντα περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, homo geographicus. Η σκέψη αυτή συνοδεύει κάθε σελίδα του βιβλίου “Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας” του Τιμ Μάρσαλ, όπου ο συγγραφέας παρουσιάζει, χώρα προς χώρα, πως τα γεωγραφικά στοιχεία μπορούν να εξηγήσουν τις διεθνείς θέσεις, πως τα απόκρημνα βουνά και τα ποτάμια δεν είναι απλά στοιχεία του ανάγλυφου χάρτη αλλά καθορίζουν το μέλλον ολόκληρων λαών.

Ο Τιμ Μάρσαλ, δημοσιογράφος και αυθεντία στις διεθνείς σχέσεις, καταλήγει πάντα στο ίδιο: Πρέπει να βάλουμε το «γεω» μπροστά από την «πολιτική». Μόνο έτσι θα κατανοήσουμε τα διεθνή δρώμενα. Σε κάθε κεφάλαιο αποδεικνύει έμπρακτα πως δεν αρκείται στη συμβαντολογική απεικόνιση του κόσμου. Υπεισέρχεται στη συγκυριακή και μακροσκοπική οπτική της ιστορίας. 

Θέλετε να κατανοήσετε καλύτερα όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο; Έχετε αναρωτηθεί τους λόγους που ο Βλάντιμιρ Πούτιν δείχνει τέτοια εμμονή με τη Ουκρανία;  Ποια είναι η σχέση της πλανητικής πολιτικής των ΗΠΑ με την τοποθεσία της; Ποια είναι τα γεωγραφικά δεσμά της; Γιατί η Αφρική δεν είναι τόσο τεχνικά ή πολιτικά πετυχημένη όσο η Ευρώπη ή η Αμερική;

Ο Μάρσαλ, ο οποίος έχει καλύψει ως πολεμικός ανταποκριτής συγκρούσεις σε τριάντα χώρες, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, για κάμποσες δεκαετίες, εκτός από τη σημαντικότητα της γεωγραφίας, δηλαδή το πως η τοποθεσία μιας χώρας επιδρά στον πολιτισμό, στην οικονομία της και κατ ΄επέκταση στην ιστορία της, προσπαθεί να διερευνήσει εάν υπάρχει διέξοδος από τα δεσμά της γεωγραφίας, κατά πόσο, δηλαδή, το γεγραφικό περιβάλλον προδιαγράφει όλα όσα συμβαίνουν σε διεθνές επίπεδο.

Ο Καθηγητής Γεωπολιτικής και στρατηγικής Κόλιν Γκέι -τον οποίο επικαλείται ο μεταφραστής του βιβλίου στην εισαγωγή- υποστηρίζει πως το γεωγραφικό επιδρά στην πλοκή και επηρεάζει τον χαρακτήρα των ρόλων αλλά δεν προδιαγράφει το σενάριο. Ο Μάρσαλ σημειώνει πως η τεχνολογία, για παράδειγμα, θα μπορούσε να λυγίσει τα σίδερα της γεωγραφικής φυλακής.

Ενδιαφέρον έχουν οι παρατηρήσεις του Μάρσαλ για τη χώρα μας. Αναφέρει πως η Ελλάδα στηρίζεται στο Αιγαίο για την πρόσβαση στο θαλάσσιο εμπόριο της περιοχής. Μόνο που στην αντίπερα όχθη βρίσκεται ο ιστορικός εχθρός της, η Τουρκία. Ο Μάρσαλ αναλύει τις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας αναφέροντας πως η ηπειρωτική χώρα προστατεύεται από βουνά αλλά υπάρχουν περίπου 1400 νησιά (συμπεριλαμβανομένων των διάσπαρτων βραχονησίδων στο Αιγαίο, κάτι που απαιτεί ένα ισχυρό ναυτικό για να περιπολεί. Αυτό μεταφράζεται σε ένα  τεράστιο κόστος για αμυντικό προϋπολογισμό, που η Ελλάδα δεν διαθέτει. Την ίδια στιγμή  η τοποθεσία της Αθήνας (χτισμένη στην κορυφή μιας χερσονήσου) την αποκόβει από το χερσαίο εμπόριο με την Ευρώπη. Ο συγγραφέας επισημαίνει πως το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής ακτογραμμής αποτελείται από απότομους γκρεμούς και πως δεν υπάρχουν πολλές καλλιεργήσιμες πεδιάδες στα παράλια, τονίζοντας πως όση καλλιεργήσιμη γη υπάρχει είναι υψηλής ποιότητας. Μόνο που δεν είναι αρκετή, υπογραμμίζει, έτσι ώστε η Ελλάδα να καταστεί κύριος εξαγωγέας γεωργικών προϊόντων.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ρωσίας που πρωταγωνιστεί στη διεθνή επικαιρότητα..

Ο Μάρσαλ, σε αυτή την αναθεωρημένη έκδοση, ξεκινά τη μελέτη γεωπολιτικής συμπεριφοράς των σημαντικών κρατών του κόσμο, με τη Ρωσία, μια χώρα τεράστια σε έκταση  με ανεξάντλητες πλουτοπαραγωγικές πηγές, φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Αυτή η αχανής χώρα όμως, που από τη μία συνορεύει με την ανατολική Ευρώπη και από την άλλη με τις ΗΠΑ, δεν διαθέτει ούτε ένα λιμάνι σε θερμά ύδατα, δηλαδή σε νερά που να μην παγώνουν για κάμποσους μήνες τον χρόνο. Εκτός από τη Σεβαστούπολη, η οποία μέχρι πρότινος ανήκε στην Ουκρανία, στην επαρχία της Κριμαίας. Όπως όλοι θα θυμάστε, το 2014, η Δημοκρατία της Κριμαίας έγινε τμήμα της Ρωσίας. Με τη βία. Ενδεχομένως, όμως, να μη θυμάστε πως η Κριμαία ήταν μέρος της Ρωσίας για δυο αιώνες προτού παραδοθεί στη Σοβιετική Δημοκρατία της Ουκρανίας, το 1954. Η προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πούτιν ήταν, συνεπώς,  το αντίτιμο για την προσέλκυση της Ουκρανίας στη δυτική σφαίρα επιρροής. Ιδίως αν λάβουμε πως το 60% του πληθυσμού της Κριμαίας ήταν «εθνικά Ρώσοι» γεγονός που νομιμοποιούσε, πλέον, το Κρεμλίνο να «διαρπάξει» το μοναδικό λιμάνι με θερμά ύδατα στο οποίο είχε πρόσβαση η Ρωσία.

Διατρέχοντας τις σελίδες του βιβλίου, κατανοούμε τους λόγους για τους οποίους η Ευρώπη,  με τις εύφορες πεδιάδες και τα πλωτά ποτάμια, κυριάρχησε στον κόσμο, γιατί οι κρίσεις στη Μέση Ανατολή δεν έπαψαν ποτέ, για ποιο λόγο η Αφρική -με την ατελείωτη ακτογραμμή χωρίς όμως φυσικά λιμάνια και μεγάλα ποτάμια, αλλά όχι πλωτά, βρέθηκε στο περιθώριο.

«Εάν κερδίζατε το λαχείο και ψάχνατε να αγοράσετε μια χώρα, η πρώτη που θα σας έδειχνε ο μεσίτης , θα ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής». Σε αυτή τη φράση που «ανοίγει» το κεφάλαιο για τη Βόρεια Αμερική συνοψίζονται οι λόγοι για τους οποίους οι ΗΠΑ εξελίχθηκαν στη μεγαλύτερη εμπορική, ναυτική και οικονομική δύναμη στον κόσμο. Πίσω από το μυστήριο της πλανητικής υπερδύναμης κρύβεται μια χώρα με μοναδική γεωγραφική θέση, φυσικά λιμάνια και στους δυο μεγαλύτερους ωκεανούς. Τοποθεσία…Τοποθεσία…Τοποθεσία, όπως γράφει ο Μάρσαλ. Για να μη μιλήσουμε για την Ανταρκτική, το νέο hot spot γεωπολιτικών ανταγωνισμών καθώς οι πάγοι λιώνουν και το τοπίο αλλάζει…

Η επιλογή της λέξης «Αιχμάλωτοι» στον τίτλο του βιβλίου, σίγουρα, δεν είναι τυχαία.

 

 

 

 

.