Η φιλοσοφία του Ζεν γεννήθηκε στην Ινδία, αναπτύχθηκε στην Κίνα και έφτασε στην Ιαπωνία γύρω στον 11ο αιώνα. Αποτελεί μία από τις σχολές του Βουδισμού, δίνει έμφαση στον διαλογισμό, την ανιδιοτέλεια και την άμεση εμπειρία παρά στη θεωρητική γνώση. Ο Βουδισμός Ζεν είναι ένα μείγμα του Ινδικού Βουδισμού Μαχαγιάνα και του Ταοϊσμού και έγινε πολύ δημοφιλής στη Δύση από τα μέσα του 20ού αιώνα ενώ προσφέρει βαθιές γνώσεις που μπορούν να μεταμορφώσουν την καθημερινή μας ζωή.

Η λέξη “zen” είναι ένας ιαπωνικός τρόπος προφοράς “chan”, που είναι ο κινεζικός τρόπος προφοράς της ινδικής σανσκριτικής “dhyana” ή “sunya”, που σημαίνει κενό ή άδειασμα. Αυτή είναι η βάση του ίδιου του Ζεν – ότι όλη η ζωή και η ύπαρξη βασίζεται σε ένα είδος δυναμικού κενού (μια άποψη που υποστηρίζεται τώρα από τη σύγχρονη επιστήμη, η οποία βλέπει φαινόμενα σε υποατομικό επίπεδο να αναδύονται και να βγαίνουν από την ύπαρξη σε έναν κβαντικόαφρό) .

Από αυτή την άποψη, δεν υπάρχει κανένα υλικό, καμία διαφορά μεταξύ ύλης και ενέργειας. Κοιτάξτε οτιδήποτε αρκετά προσεκτικά – ακόμα και έναν βράχο ή ένα τραπέζι – και θα δείτε ότι είναι ένα γεγονός, όχι ένα πράγμα. Όλα, στην πραγματικότητα, συμβαίνουν. Αυτό, επίσης, συμφωνεί με τη σύγχρονη επιστημονική γνώση. Επιπλέον, δεν υπάρχει πολλαπλότητα γεγονότων. Υπάρχει μόνο ένα γεγονός, με πολλαπλές πτυχές, που εκτυλίσσεται.

Ζεν Βουδισμός
Πηγή: The Buddhist Society

Το Ζεν είναι μια σχολή του Βουδισμού που δίνει έμφαση στην πρακτική του διαλογισμού ως το βασικό συστατικό για την αφύπνιση της εσωτερικής φύσης, της συμπόνιας και της σοφίας. Η πρακτική του διαλογισμού ως μέσο για την επίτευξη της φώτισης εισήχθη από τον ίδιο τον Βούδα. Η σχολή Ζεν προσέγγισε τον Βουδισμό με τον πιο άμεσο, απλό και πρακτικό τρόπο. Κατάλαβε ότι η φώτιση ήταν η πιο θεμελιώδης πτυχή του Βουδισμού και έτσι απέρριψε τις ιερές γραφές, τις τελετουργίες και τα αντικείμενα λατρείας, τα οποία είχαν γίνει όλα μια κύρια πτυχή του Βουδισμού Μαχαγιάνα στην Ινδία.

Σε αυτή τη νέα προσέγγιση η πνευματική αλήθεια δεν έπρεπε να μεταδοθεί με λόγια αλλά με πνευματική φώτιση. Για το σκοπό αυτό οι δάσκαλοι του Ζεν χρησιμοποίησαν (εκτός από διαλογισμό) αινίγματα ερωτήσεων και απαντήσεων γνωστά ως κοάν για να πυροδοτήσουν τη γρήγορη φώτιση στους μαθητές τους, απομακρύνοντάς τους από τους συμβατικούς τρόπους λογικής σκέψης τους.

Η ουσία του Ζεν είναι η προσπάθεια να κατανοήσει κανείς άμεσα το νόημα της ζωής, χωρίς να παραπλανηθεί από τη λογική σκέψη ή τη γλώσσα.

Οι τεχνικές του Ζεν είναι συμβατές με άλλες θρησκείες και χρησιμοποιούνται συχνά, για παράδειγμα, από Χριστιανούς που αναζητούν μια μυστικιστική κατανόηση της πίστης τους.

Μερικές βασικές αρχές της φιλοσοφίας του Ζεν είναι η άρνηση του εγώ, η εστίαση στη διασύνδεση στο σύμπαν, η αναγνώριση της προσκόλλησης ως πηγή πόνου και η συνειδητοποίηση ότι η ανθρώπινη αντίληψη είναι εσφαλμένη. Ενώ αυτές οι αρχές βασίζονται στους κανόνες του Βουδισμού, οι περισσότερες από αυτές σχετίζονται με αξίες της Ανατολικής Ασίας όπως ο Ταοϊσμός και ο Κομφουκιανισμός.

1) Να είστε παρόντες, να ζείτε ενσυνείδητα, να βιώνετε πλήρως την κάθε στιγμή

Η έμφαση στην παρούσα στιγμή είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό χαρακτηριστικό του ζεν. Στη δυτική σχέση μας με τον χρόνο, στην οποία επιλέγουμε καταναγκαστικά το παρελθόν για να μάθουμε διδάγματα από αυτό και μετά προβάλλουμε σε ένα υποθετικό μέλλον στο οποίο μπορούν να εφαρμοστούν αυτά τα μαθήματα, η παρούσα στιγμή έχει συμπιεστεί σε ένα μικροσκοπικό κομμάτι στο ρολόι ανάμεσα σε ένα απέραντο παρελθόν και ένα άπειρο μέλλον. Το Ζεν, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, αφορά την ανάκτηση και την επέκταση της παρούσας στιγμής. Ο Βούδας δήλωσε ότι «μην μένετε στο παρελθόν, μην ονειρεύεστε το μέλλον και επικεντρωθείτε στην παρούσα στιγμή». Ο λόγος που η ενσυνειδητότητα είναι μια σημαντική έννοια ζεν έχει να κάνει με την αντίληψη του χρόνου και τη διασύνδεση. Η ενσυνειδητότητα μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο ισορροπημένη και κεντραρισμένη ζωή. Με την παραμονή στο παρόν, μπορούμε να μειώσουμε το άγχος για το μέλλον και τις μεταμέλειες για το παρελθόν, βελτιώνοντας τη συνολική μας ευεξία και τις σχέσεις μας.

2) Δεν υπάρχει “εαυτός”

Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως ο εαυτός μου ή ο εαυτός σου . Δεν υπάρχει το “εγώ”: είναι απλώς κάτι που υποθέτουμε ότι υπάρχει. Καθώς το σύμπαν βρίσκεται πάντα σε μεταμόρφωση, δεν έχουμε σταθερούς εαυτούς ή εγώ, αλλάζει πάντα και δεν είναι κάτι στερεό που πρέπει να λατρεύουμε ή να δοξάζουμε. Δεν είστε οι σκέψεις σας, δεν είστε οι πόνοι σας, δεν είστε τα συναισθήματά σας. ” Ο διαχωρισμός μεταξύ του εαυτού και των άλλων είναι απλώς μια ψευδαίσθηση που εξαφανίζεται όταν ξυπνάμε.

Η αποδοχή της μη-δυαδικότητας μπορεί να διαλύσει τα εμπόδια μεταξύ του εαυτού μας και των άλλων, προωθώντας την ενότητα και μια βαθύτερη κατανόηση της θέσης μας στο σύμπαν.

«Συναισθηματικά έχουμε πολλά προβλήματα, αλλά αυτά τα προβλήματα δεν είναι πραγματικά προβλήματα· είναι κάτι που δημιουργείται· είναι προβλήματα που επισημαίνονται από τις εγωκεντρικές ιδέες ή απόψεις μας». – Shunryu Suzuki

3) Όλα αλλάζουν συνεχώς, τίποτα δεν είναι μόνιμο

Αυτή η αρχή είναι γνωστή ως “mujo”. Όλα είναι παροδικά, οι σκέψεις σου, οι πόνοι σου, τα βάσανα, το σώμα σου κ.ο.κ. Ό,τι βλέπουμε στο περιβάλλον μας κάποτε ήταν διαφορετικό και θα είναι διαφορετικό. Στο ίδιο πνεύμα, τίποτα δεν είναι τέλειο στο σύμπαν γιατί όλα βρίσκονται σε συνεχή μεταμόρφωση και όλα φθείρονται μετά τη γέννηση. Ακόμα κι αν τα πράγματα φαίνονται τέλεια, κάτω από το μικροσκόπιο έχουν πολλά ελαττώματα και ασυνέπειες. . Η κατανόηση ότι όλα είναι παροδικά μας βοηθά να αφήνουμε τις προσκολλήσεις και να αγκαλιάζουμε την αλλαγή. Η αποδοχή της παροδικότητας μπορεί να μειώσει το φόβο της απώλειας και της αλλαγής, βοηθώντας μας να εκτιμήσουμε τη στιγμή και να ζούμε πιο πλήρως.

“Τίποτα που βλέπουμε ή ακούμε δεν είναι τέλειο. Αλλά ακριβώς εκεί στην ατέλεια είναι η τέλεια πραγματικότητα.” – Shunryu Suzuki

4) Να είστε ελεύθεροι από την απληστία και την επιθυμία

Οι άνθρωποι γενικά είναι δυσαρεστημένοι με την τρέχουσα κατάστασή τους και πάντα αναζητούν κάτι καλύτερο, κάτι μεγαλύτερο, κάτι νέο. Αυτό ονομάζεται στάδιο της σαμσάρα όπου αναζητούμε απολαύσεις και βιώνουμε βάσανα και τελικά πεθαίνουμε για να ξαναγεννηθούμε. Οι ασκούμενοι του Ζεν πιστεύουν ότι τίποτα δεν μπορεί να μας φέρει διαρκή ευτυχία. Η ανθρώπινη ευτυχία εξαρτάται από την επίτευξη μιας υπό όρους μελλοντικής κατάστασης που μπορεί να συμβεί ή να μην συμβεί.

Το να συνδέουμε την ευτυχία μας με μια επιθυμητή μελλοντική κατάσταση όχι μόνο μας εμποδίζει να απολαύσουμε την τρέχουσα κατάστασή μας αλλά αντιμετωπίζουμε και αγωνία επειδή είτε θέλουμε να συνεχιστεί αυτή η μελλοντική κατάσταση είτε να φτάσουμε σε ακόμα καλύτερη κατάσταση.  Το χειρότερο είναι ότι οι περισσότερες αισθητηριακές απολαύσεις είναι εθιστικές, οι οποίες φυσικά προκαλούν περισσότερα προβλήματα αν είμαστε σκλάβοι τους.

Ο Βούδας είπε ότι υπάρχουν τρία δηλητήρια που προκαλούν το ένα το άλλο και την τελική μας αγωνία: η απληστία, το μίσος και η αυταπάτη. Και, για να φροντίσουν τα τρία δηλητήρια, οι ασκούμενοι του ζεν μαθαίνουν να δείχνουν σταδιακή γενναιοδωρία για να δαμάσουν τη φυσική μας απληστία, να έχουν στοργική συμπόνια για το μίσος και να κάνουν διαλογισμό ζαζέν για ενσυνείδητη ενδοσκόπηση.

Το να απελευθερωθούμε από την απληστία και τις επιθυμίες μας είναι ένα από τα αρχικά βήματα της θεραπείας του ζεν. Το να απαλλαγούμε από τις επιθυμίες μας είναι επίσης ένα από τα πιο σημαντικά βήματα για την εξάλειψη των πέντε εμποδίων στην πεποίθηση Ζεν που μας εμποδίζουν να έχουμε ψυχική ηρεμία. Αυτά τα πέντε εμπόδια είναι α) εμπειρίες αισθητηριακών απολαύσεων από τις πέντε αισθήσεις μας β) μνησικακία και φθόνος γ) έλλειψη εστίασης και ενέργειας δ) ανησυχία και θλίψη στ) αμφιβολία και έλλειψη εμπιστοσύνης.

6) Μην είστε επικριτικοί

Είμαστε προγραμματισμένοι να κρίνουμε το περιβάλλον μας είτε αρνητικά είτε θετικά για να βελτιώσουμε την επιβίωσή μας. Όταν υπάρχει πιθανότητα να απειληθούν ή να αμφισβητηθούν τα εγώ μας, προκρίνουμε άλλους ή καταστάσεις. Ωστόσο, η ανθρώπινη κρίση είναι συχνά αρνητική και μετατρέπεται σε ενοχοποίηση. Το να κατηγορούμε τους άλλους μας επιστρέφει ως ευθύνες από τους άλλους και το να κατηγορούμε τον εαυτό μας δημιουργεί άγχος.

“Μην είσαι ο κριτής, μην κάνεις υποθέσεις για τους άλλους. Ένα άτομο καταστρέφεται με την άσκηση κριτικής.” – Βούδας

 

Η διδασκαλία του ζεν διδάσκει: α) δεν είμαστε το κέντρο του σύμπαντος, επομένως δεν πρέπει να πιστεύουμε ότι τα πράγματα που συμβαίνουν γύρω μας συμβαίνουν για εμάς β) τα πράγματα που συμβαίνουν είναι απλά φυσικά φαινόμενα που συμβαίνουν για φυσικούς λόγους και δεν έχουν αρνητικά προθέσεις να μας βλάψουν. Ο διαλογισμός ζεν είναι να έχουμε ένα άδειο μυαλό εστιάζοντας στην εμπειρία της στιγμής που απαγορεύει να κρίνουμε τα πράγματα στο μυαλό μας αρνητικά ή θετικά.

Είμαστε πάντα εγωκεντρικοί, κάτι που δημιουργεί τα περισσότερα άγχη στη ζωή μας. Η υπόκλιση και η υποταγή του εαυτού μας είναι ο καλύτερος τρόπος για να τιθασεύσουμε το εγώ μας, αν και ο Ζεν λέει ότι πρέπει τελικά να απαλλαγούμε από το εγώ μας και να γίνουμε ένα με το σύμπαν. Λόγω της έννοιας του κενού, μπορούμε να υπάρχουμε μόνο αλληλεξαρτώμενα και η ύπαρξή μας εξαρτάται από τους άλλους και τα πάντα στο σύμπαν. Από τη γλώσσα που μιλάμε μέχρι τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή ζωή, όλα φτιάχτηκαν από άλλους και αυτό πρέπει να το εκτιμήσουμε. Πρέπει επίσης να σεβόμαστε τους πάντες και τα πάντα γιατί συχνά αδυνατούμε να αντιληφθούμε την αληθινή φύση των πραγμάτων με γυμνό μάτι.

Καθώς τα πάντα στο σύμπαν είναι μια οντότητα και όλα βασίζονται το ένα στο άλλο, όλα αξίζουν σεβασμό.

➥ Διαβάστε επίσης: Ζωή στον αυτόματο πιλότο, χωρίς να τη βιώνουμε