Τον Ιούλιο του 1987 κάποιοι συνεργάτες του -αξεπέραστου λαοπλάνου- Ανδρέα Παπανδρέου, επιχείρησαν να τον επηρεάσουν προτείνοντάς του εν μέσω καλοκαιριού να προχωρήσουν σε ανακοίνωση πρόωρων εκλογών «για  το καλό της πατρίδας». Ωστόσο, ο τότε Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και Πρωθυπουργός της χώρας, τους απάντησε με μια φράση που έμελε να δημιουργήσει το δικό της κεφάλαιο στην πολιτική ιστορία αυτού του τόπου: «Ε, δεν θα χαλάσουμε τα μπάνια του λαού».

Θα μπορούσαμε να πούμε πως «τα μπάνια του λαού» ήταν η viral ατάκα εκείνης της εποχής, ενώ χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα, κυρίως από τον λαό, που θέλει να σχολιάζει ειρωνικά τις πολιτικές αποφάσεις που είτε παίρνονται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις όσοι οι πολίτες κάνουν τις ανέμελες βουτιές τους στα νησιά είτε αναβάλλονται για αργότερα τον χειμώνα όταν πλέον όλοι θα έχουν επιστρέψει στις βάσεις τους. Ενιότε, φυσικά, «τα μπάνια του λαού» εμπλουτίζουν και τις εγχώριες τηλεοπτικές και μη διαμάχες μεταξύ πολιτικών προσώπων – μια στάνταρ ατάκα ειδικά όταν στα πάνελ συμμετέχουν βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και οι αντίπαλοι θέλουν να τους πικάρουν.

Παρ’ όλα αυτά, και τις μυθικές διαστάσεις που έχει πάρει η περιβόητη φράση, μήπως ο Α. Παπανδρέου είχε δίκιο; Ποιος μπορεί αλήθεια να επικοινωνήσει με τον άλλον σε ένα φυσιολογικό πλαίσιο, με επιχειρήματα και λογική για σημαντικά θέματα, όπως αυτά της πολιτικής, όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει κατακόρυφα και ο ιδρώτας στάζει; Και αν τότε, το 1987, δεν είχαμε να διαχειριστούμε την υπερθέρμανση του πλανήτη και τους απανωτούς καύσωνες, τώρα γιατί να είμαστε σε θέση να το κάνουμε;

Είναι κάτι που είχα παρατηρήσει και στο παρελθόν, ολοένα και περισσότερο αυτή η τάση εδραιώνεται και πλέον επιβεβαιώνεται από τους επίστημονες: όσο κάνει ζέστη και ανεβαίνει η θερμοκρασία τόσο χάνουμε τα λόγια μας.

Τα κύματα καύσωνα δε μας κάνουν απλώς να ζεσταινόμαστε και να ζούμε αγκαλιά με το κλιματιστικό, μπορούν επίσης να διαταράξουν και τις γνωστικές μας λειτουργίες. Αν και είναι γνωστό ότι η ζέστη μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερες βαθμολογίες στα διαγωνίσματα -μήπως οι Πανελλήνιες εξετάσεις των μαθητών να πραγματοποιούνται άλλη περίοδο;- και σε αυξημένη επιθετικότητα, μια καινούργια έρευνα δείχνει ότι η ζέστη μπορεί επίσης να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μιλούν.

Η μελέτη που δημοσιεύθηκε στο iScience αποκάλυψε ότι οι πολιτικοί τείνουν να χρησιμοποιούν μικρότερες λέξεις στις ομιλίες τους όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει στους 24-26 βαθμούς Κελσίου ή υψηλότερα. Η έρευνα αυτή, η οποία εξέτασε 7 εκατομμύρια ομιλίες από οκτώ χώρες (Ηνωμένες Πολιτείες, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστρία, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία, Δανία, Ισπανία και Γερμανία), διαπίστωσε μια αξιοσημείωτη συσχέτιση μεταξύ της πολυπλοκότητας της ομιλίας και της θερμοκρασίας που καταγράφηκε εκείνη την ημέρα. Ο κρύος καιρός, αντίθετα, δεν έδειξε να έχει την ίδια επίδραση.

Καθώς ο πλανήτης (υπερ)θερμαίνεται, η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η ζέστη επηρεάζει τις γνωστικές μας ικανότητες γίνεται όλο και πιο σημαντική, λέει ο Risto Conte Keivabu, ερευνητής της κλιματικής αλλαγής στο Ινστιτούτο Δημογραφικών Ερευνών Max Planck στη Γερμανία και συν-συγγραφέας της μελέτης. Όπως αναφέρει το Gizmodo, τις ημέρες με θερμοκρασία μεγαλύτερη από 27 βαθμούς Κελσίου, η γλωσσική απλοποίηση που παρατηρήθηκε στους πολιτικούς ισοδυναμούσε με απώλεια μισού μήνα εκπαίδευσης των παιδιών – όσο πιο απλά τα λόγια τόσο πιο κατανοητά, όταν έχει ζέστη. Στη Γερμανία, ο αντίκτυπος της υψηλής θερμοκρασίας ήταν ακόμη πιο έντονος, που ισοδυναμούσε με μείωση της σχολικής εκπαίδευσης κατά 4 μήνες. Για την αξιολόγηση των ομιλιών χρησιμοποιήθηκαν τα τεστ αναγνωσιμότητας Flesch-Kincaid, τα οποία μετρούν τη δυσκολία του κειμένου με βάση το μήκος των λέξεων και των προτάσεων.

Επιπλέον, μελέτες έχουν δείξει επίσης ότι οι άνθρωποι άνω των 57 ετών επηρεάζονται περισσότερο από τη ζέστη -στη Γερμανία, οι θερμοκρασίες μεταξύ 20-24 βαθμών Κελσίου συνδέονταν με απλούστερα πρότυπα ομιλίας σε αυτή την ηλικιακή ομάδα-, αφού οι ηλικιωμένοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στη ζέστη λόγω της ασθενέστερης κυκλοφορίας του αίματος και των λιγότερο αποτελεσματικών ιδρωτοποιών αδένων.

Υποστηρίζοντας την ιδέα ότι η ζέστη επηρεάζει το λεξιλόγιό μας, άλλες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι ακραίες θερμοκρασίες μπορούν να επιδεινώσουν τη διάθεσή μας, οδηγώντας συχνά σε ρητορική μίσους, όπως είχαμε αναφέρει και παλαιότερα σε κείμενο του Olafaq. Μια μελέτη του 2022 ανέφερε αύξηση κατά 22% των tweets που περιέχουν τέτοια γλώσσα στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια ακραίας ζέστης. Παρόμοιες τάσεις παρατηρήθηκαν στα κινεζικά social media, με αύξηση των εκφράσεων αρνητισμού τις πιο ζεστές ημέρες.

Το εντυπωσιακό στα ευρήματα σχετικά με τις ομιλίες των πολιτικών είναι ότι αυτές συνήθως προετοιμάζονται νωρίτερα, καθιστώντας σχεδόν απροσδόκητη τη στροφή σε μια πιο απλή γλώσσα όταν κάνει ζέστη. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι η ζέστη μπορεί να επηρεάσει τη γνωστική λειτουργία μας, οδηγώντας τους όποιους ομιλητές να απλοποιήσουν τη γλώσσα τους ή να αποκλίνουν από τις προετοιμασμένες σημειώσεις τους.

Ενώ η απλούστερη γλώσσα μπορεί να ενισχύσει την κατανόηση, η μειωμένη γλωσσική πολυπλοκότητα μπορεί να σηματοδοτεί γνωστική επιδείνωση, προειδοποιεί ο Conte Keivabu. «Δεν γνωρίζουμε αν αυτό επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων των πολιτικών ή την αποτελεσματικότητά τους στην επικοινωνία», σημείωσε.

Ωστόσο, η ζέστη δεν είναι ο μόνος περιβαλλοντικός παράγοντας που επηρεάζει την ομιλία μας. Μια μελέτη του 2019 διαπίστωσε ότι η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση μείωσε ομοίως την πολυπλοκότητα των ομιλιών των μελών του καναδικού κοινοβουλίου, γεγονός που ισοδυναμεί με σχεδόν τρεις μήνες χαμένης σχολικής εκπαίδευσης.

Καθώς η κλιματική αλλαγή μας επηρεάζει όλο και περισσότερο, πρέπει να κατανοήσουμε πώς αυτές οι περιβαλλοντικές επιδράσεις επηρεάζουν την επικοινωνία και τις γνωστικές μας ικανότητες. Οπότε, αν πρόκειται οι πολιτικοί της χώρας μας να πάρουν σημαντικές αποφάσεις κατά τη διάρκεια του «πιο ζεστού καλοκαιριού στην ιστορία», καλύτερα να τις αφήσουν από Σεπτέμβρη γιατί «τα μπάνια του λαού» είναι και δικαίωμα. Άλλωστε, με τέτοια ζέστη, είτε θα μας τα πουν λάθος είτε εμείς δε θα τα κατονοήσουμε σωστά.