Ο όρος gaslighting έχει εισχωρήσει τα τελευταία χρόνια στο λεξιλόγιό μας, αποκαλύπτοντας ότι το φαινόμενο είναι πολύ πιο διαδεδομένο στην καθημερινότητά μας από ό,τι είχαμε συνειδητοποιήσει. Μπορεί ακόμη και να έχετε βιώσει το gaslighting από πρώτο χέρι χωρίς καν να το γνωρίζετε. Από τους συντρόφους σας, το αφεντικό σας, ή τους φίλους σας. Εξάλλου, το gaslighting μπορεί να είναι ύπουλο, διακριτικό και μερικές φορές να συμβαίνει ακόμα και ασυνείδητα, ή μπορεί ακόμη και να συμβαίνει επί τούτου με απόλυτη σκοπιμότητα.
Αν δεν είστε σίγουροι για το τι είναι, με απλά λόγια, το gaslighting είναι μια μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης κατά την οποία κάποιος κάνει ένα άλλο άτομο να αμφιβάλλει για τις αντιλήψεις, τις εμπειρίες, τις αναμνήσεις ή την κατανόηση των γεγονότων. Συμβαίνει όταν κάποιος χρησιμοποιεί τεχνικές χειραγώγησης και αντιπερισπασμούς για να διαστρεβλώσει την αλήθεια και να σας κάνει να αμφισβητήσετε τη δική σας πραγματικότητα. Το gaslighting μπορεί πραγματικά να διαταράξει το μυαλό ενός ατόμου και είναι ιδιαίτερα επιβλαβές όταν προέρχεται από την ίδια σας την οικογένεια – πόσω μάλλον από τους ίδιους σας τους γονείς.
Εάν ένας γονιός αρνείται ή αμφισβητεί επανειλημμένα τις εμπειρίες σας ή τα συναισθήματά σας σχετικά με αυτές, σας κάνει να αμφιβάλλετε ή να αισθάνεστε άσχημα για τον εαυτό σας ή προσπαθεί να αποποιηθεί την ευθύνη για κάτι που έκανε κατηγορώντας σας – όλα αυτά είναι σημάδια gaslighting. Το να σας λέει πώς είστε («αντιδράς υπερβολικά επειδή δεν μπορείς να δεχτείς την κριτική») ή να κάνει γενικόλογες δηλώσεις για τον χαρακτήρα σας («είσαι εγωιστής»), μετρά επίσης για gaslighting.
Οι ψυχολόγοι κάνουν λόγο και για μία ακόμη μορφή gaslighting που απορρέει από την οικογένεια όταν το περιβάλλον είναι προφανώς νοσηρό. Σε περίπτωση που δεν θυμάστε καλά τι ακριβώς είναι, ο όρος προέρχεται από μία θεατρική παράσταση και την επακόλουθη ταινία του 1944, “Gaslight”, στην οποία ένας σύζυγος προσπαθεί να πείσει τη γυναίκα του ότι είναι τρελή. Μια μέθοδος που χρησιμοποιεί είναι η εξασθένιση του φωτός στο σπίτι χαμηλώνοντας τις λάμπες αερίου και επιμένοντας ότι είναι ακόμα το ίδιο φωτεινά με πριν.
Gaslighting is a form of emotional abuse where someone causes another person to doubt or question their reality and can be very harmful.
–
Image via @jade_larivee pic.twitter.com/QL5dTaUG9e— NAMI (@NAMICommunicate) December 18, 2020
Ας το αναλύσουμε
Πώς είναι να σου κάνουν gaslighting οι γονείς σου;
Το Gaslighting παίζει με τις σχέσεις εξουσίας, οπότε σε μια οικογένεια, είναι πιθανό να γίνεται μεταξύ γονέα και παιδιού ή μεταξύ μεγαλύτερων και μικρότερων αδερφιών. Όταν γίνεται, ας πούμε, από μια μητέρα σε μια κόρη, «μπορεί να υπονομεύσει την αίσθηση της πραγματικότητάς της ή να την κάνει ευάλωτη κι αδύναμη καθώς συνεχώς αμφισβητεί τον εαυτό της», λέει η Δρ. Robin Stern, συνιδρύτρια και αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Συναισθηματικής Νοημοσύνης του Πανεπιστημίου του Yale και συγγραφέας του βιβλίου The Gaslight Effect: How to Spot and Survive the Hidden Manipulation Others Use to Control Your Life.
Παράδειγμα γονεϊκoύ Gaslighting
Το Gaslighting μπορεί να βλάψει τη σχέση γονέα-παιδιού. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα gaslighting συμπεριφορών.
Ένας γονιός μπορεί να πει στο παιδί: «Δεν πεινάς πραγματικά, είσαι κουρασμένος», όταν αυτό παρακαλάει για μια σοκολάτα στο σούπερ μάρκετ. Ή, ο γονιός μπορεί να πει, «είσαι υπερβολικά ευαίσθητος» όταν ένα παιδί παραπονιέται ότι ένα αδελφάκι του πλήγωσε τα συναισθήματά του.
Το gaslighting μπορεί να συμβεί όταν ένας γονέας επικρίνει ένα παιδί, αλλά το παρουσιάζει ως έκφραση φροντίδας ή συναισθηματικής υποστήριξης, αφήνοντας το παιδί να αμφισβητήσει την αντίδρασή του. Μπορεί επίσης να συμβεί όταν ένας γονιός επιμένει ότι η ανάμνηση ενός παιδιού για ένα συγκεκριμένο γεγονός δεν είναι σωστή, αλλά είναι διεστραβλωμένη.
Όταν γίνεται από έναν γονιό, το gaslighting μπορεί να είναι ιδιαίτερα βλαβερό επειδή «συχνά κάνει το παιδί να αμφισβητεί τα συναισθήματα ή την πραγματικότητά του», εξηγεί ο Stern. «Δημιουργείται μια αδυναμία και μια τάση στο να μην εμπιστεύεσαι τα συναισθήματά σου ή να αφήνεις κάποιον άλλον να τα καθορίζει. Αν δεν τεθεί υπό αμφισβήτηση το gaslighting, μπορεί να μεγαλώσεις πιστεύοντας ότι κάτι δεν πάει καλά με σένα».
Πώς είναι το γονεϊκό gaslighting;
Όταν το gaslighting ενός γονιού γίνεται ασυνείδητα, μπορεί να σχετίζεται με μια διαταραχή προσωπικότητας ή μια άλλη μορφή ψυχικής ασθένειας που ο γονιός δεν θέλει να αναγνωρίσει, σύμφωνα με τον Δρ. Craig Malkin, κλινικό ψυχολόγο και λέκτορα στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και συγγραφέα του βιβλίου Rethinking Narcissism. Υπό αυτές τις συνθήκες, όταν ο γονιός αρχίζει να καταρρέει από το στρες, η σκέψη, η κρίση ή η συμπεριφορά του μπορεί να επηρεαστεί.
Για να διατηρήσει τα προσχήματα, ο γονιός που υπονομεύει το gaslighting μπορεί να επιχειρήσει να κάνει το παιδί να πιστέψει ότι αυτό που είπε ή έκανε ήταν παράξενο, ενώ στην πραγματικότητα ο γονιός ήταν αυτός που ήταν υπερβολικά αντιδραστικός ή παρανοϊκός, λέει ο Malkin. «Έχουν ανάγκη να διατηρήσουν την αίσθηση ότι είναι σίγουροι για τον εαυτό τους».
Αντίθετα, το συνειδητό ή σκόπιμο gaslighting μπορεί να αντανακλά έναν γονιό που κάνει ή λέει πράγματα για να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη που έχει ένα παιδί στην κρίση του, ώστε ο γονιός να καταφέρει να ξεφύγει από κάτι, προσθέτει.
Τύποι οικογενειακού gaslighting
Στο οικογενειακό περιβάλλον, υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι gaslighting, σύμφωνα με τον Malkin:
Το αφηγηματικό gaslighting, κατά το οποίο ένα παιδί μπορεί να θυμάται πράγματα και καταστάσεις με έναν συγκεκριμένο τρόπο και ο γονιός αλλάζει την ιστορία του προσπαθώντας να πείσει το παιδί ότι τα πράγματα συνέβησαν διαφορετικά.
Το συναισθηματικό gaslighting, κατά το οποίο ο γονιός αντιδρά απέναντι στο παιδί υποδεικνύοντας ότι τα συναισθήματά του είναι λανθασμένα, υπερβολικά ή δεν βγάζουν νόημα, ενώ στην πραγματικότητα βγάζουν – κάτι που είναι προβληματικό επειδή «τα συναισθήματά μας είναι πολύ κοντά στην αίσθηση του εαυτού μας», τονίζει ο Malkin.
Το προσωπικό gaslighting, κατά το οποίο ένας γονιός υπονομεύει την αίσθηση του παιδιού για τις ικανότητές του ή την πίστη του στον εαυτό του. «Αυτή είναι συχνά η πιο ύπουλη μορφή, επειδή σε χειραγωγεί ώστε να πιστεύεις ότι αυτά που ξέρεις για τον εαυτό σου δεν είναι αληθινά», λέει ο Malkin. «Υπονομεύει επίσης την αυτοεκτίμησή και την αυτοπεποίθησή σου».
Έχετε υπόψη σας: «Οι gaslighters δεν γεννιούνται – κάπου το μαθαίνουν», λέει ο Stern. Έτσι, ένας γονιός που κάνει gaslighting στα παιδιά του μπορεί να το έχει αντιμετωπίσει ή να το έχει βιώσει στη δική του ζωή.
Πώς μπορείτε να θεραπευτείτε από το Gaslighting;
Δεν είναι εύκολο. Χρειάζεται χρόνος και συνειδητή προσπάθεια, για να θεραπευτείς από το gaslighting, ιδίως εάν προέρχεται από έναν γονιό. «Είναι πολύ δύσκολο όταν πρόκειται για μέλος της οικογένειας, επειδή τις περισσότερες φορές δεν θέλεις να τερματίσεις τη σχέση, ακόμη και όταν βλέπεις το gaslighting σε πλήρη εξέλιξη», λέει ο Stern. Αυτό που μπορείτε να κάνεις είναι να περιορίσεις τις αλληλεπιδράσεις σας με τον γονιό που σου κάνει gaslighting ή να αποφύγεις να συζητάς ορισμένα θέματα.
Αν ένα μέλος της οικογένειας αμφισβητεί τη μνήμη σας σχετικά με ένα γεγονός -ή επιμένει ότι κάνετε λάθος για το πώς συνέβησαν τα πράγματα- αντιδράστε με ψύχραιμο τρόπο λέγοντας κάτι όπως «πρέπει να συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε γι’ αυτό το θέμα». Αυτός είναι ένας υγιής τρόπος να θέσετε συναισθηματικά όρια, καθώς και να προστατεύσετε την ψυχική σας υγεία.
Είναι επίσης σημαντικό να αναγνωρίσετε ότι είναι απίθανο να κάνετε τον πατέρα ή τη μητέρα σας να παραδεχτεί ότι σας χειραγωγεί. «Αυτό που πρέπει να κάνετε είναι να εγκαταλείψετε την ανάγκη σας να αναγνωρίσει ο γονέας σας ότι έχετε δίκιο ή να πάρετε την έγκριση του εκείνη τη στιγμή», λέει ο Stern.
Αντ’ αυτού, κάντε μια προσπάθεια να επικεντρωθείτε στο να μάθετε να εμπιστεύεστε τις αντιλήψεις και την εσωτερική σας φωνή. Κατά τη διάρκεια αγχωτικών συναντήσεων ή συγκρούσεων, «αφήστε στην άκρη το αρχικό σας ένστικτο να αμφισβητήσετε τον εαυτό σας και συντονιστείτε με ένα άμεσο συναίσθημα σχετικά με ένα γεγονός και δείτε τι θα βγει στην επιφάνεια», συμβουλεύει ο Malkin. Επιπλέον, το να γράφετε σε ένα ημερολόγιο και να μιλάτε σε έμπιστους φίλους για τις αντιλήψεις σας, ώστε να σας βοηθήσουν να κάνετε έναν έλεγχο της πραγματικότητας, μπορεί να βοηθήσει στο να βγάλετε από το μυαλό σας τη φωνή του γονέα που σας κάνει με gaslighting.
Ομοίως, η επιλογή να περιβάλλεστε από ανθρώπους που αναγνωρίζουν και υποστηρίζουν τις ικανότητές σας, μπορεί να συμβάλει στη διαδικασία επούλωσης, λέει ο Stern, όπως επίσης και η συμπόνια για τον εαυτό σας.
«Αντιμετωπίστε τον εαυτό σας με την ίδια συμπόνια που θα δείχνατε σε οποιονδήποτε από τους φίλους ή τους αγαπημένους σας και κάντε μια προσπάθεια να αισθανθείτε αγάπη και εκτίμηση για τον εαυτό σας, ακόμη και όταν προσπαθείτε να κατανοήσετε περισσότερα για τις εμπειρίες σας από το gaslighting», συμβουλεύει ο Stern. «Μερικές φορές, το να είμαστε συμπονετικοί προς τον εαυτό μας είναι το πιο δύσκολο πράγμα απ’ όλα. Όμως, σύμφωνα με την εμπειρία μου, τότε είναι που ξεκινάει συνήθως η πραγματικά η αλλαγή».
