Αν ο Δαρβίνος ζούσε σήμερα, ίσως να είχε ξαναγράψει το “Η Καταγωγή των Ειδών” και αντί για πιθήκους και φυσική επιλογή, θα μας παρουσίαζε τον “homo scrollaris”, το νέο εξελικτικό στάδιο του ανθρώπινου είδους. Που μόνο εξέλιξη δεν το λες, αλλά ας μην αρχίσουμε από τώρα να λιθοβολούμε εμάς και τους γύρω μας. Όταν αναφερόμαστε σε αυτόν το νέο όρο, πρόκειται για το πλάσμα που δεν έχει διαβάσει βιβλίο από τότε που στο σχολείο τον ανάγκασαν να ξεφυλλίσει τον “Τα ψηλά βουνά”, αλλά μπορεί να σου απαγγείλει από μνήμης 14 ατάκες από TikTok trends και αλλά τόσα memes που είδε στο instagram.
Ο homo scrollaris είναι αυτός που «δεν προλαβαίνει» να ανοίξει και να διαβάσει ένα άρθρο μεγαλύτερο από τρεις παραγράφους και χωρίς εικόνες, αλλά έχει χρόνο να δει 45 λεπτά βίντεο με γάτες που παίζουν πιάνο. Η δικαιολογία του; «Δεν έχω χρόνο για διάβασμα, η μέρα μου είναι γεμάτη». Γεμάτη από τι, αγαπητέ μου; Από ατελείωτο σκρολάρισμα στις 2 τα ξημερώματα, τρώγοντας πατατάκια και υποσχόμενος στον εαυτό σου ότι «μετά από αυτό το τελευταίο reel, κοιμάμαι».
Ο πρόγονός του, ο homo sapiens, διάβαζε βιβλία, άρθρα, εφημερίδες, και αντί για memes ήξερε απ’ έξω στίχους του Ελύτη. Ο homo scrollaris διαβάζει μόνο captions τύπου «OMG». Αν παλιότερα το βιβλιοπωλείο ήταν τόπος πολιτισμού, τώρα το feed είναι το καινούριο «σαλόνι ιδεών», μόνο που οι ιδέες είναι συνήθως «10 τρόποι να χάσεις 5 κιλά σε 5 μέρες» ή «Απίστευτο hack με αλουμινόχαρτο που θα σου αλλάξει τη ζωή».
Η ιεροτελεστία του scroll
Το ξυπνητήρι χτυπάει και ο homo scrollaris πιάνει το κινητό. «Μόνο πέντε λεπτά να δω τι έγινε». Ξαφνικά είναι 08:45, έχει αργήσει στη δουλειά, και γνωρίζει τα πάντα για τη γάτα που σώθηκε από ένα δέντρο στην Αυστραλία, αλλά τίποτα για το meeting που έχει στις 09:00. Το σκρολάρισμα δεν είναι πια συνήθεια, είναι τελετουργία – ή αρρώστια, ανάλογα από ποια πλευρά είσαι και πόσο αντικειμενική είναι η οπτική σου. Σαν τον καφέ το πρωί, μόνο που ο καφές τελειώνει σε πέντε λεπτά, ενώ το feed ποτέ.
Όταν τον ρωτάς γιατί δε διαβάζει, έχει πάντα ένα έτοιμο οπλοστάσιο από ατάκες του τύπου: «Η προσοχή μου είναι πολύτιμη, δεν τη σπαταλάω σε μεγάλα κείμενα». «Τα βιβλία είναι βαρετά, το TikTok έχει πιο γρήγορο μοντάζ». «Διαβάζω! Υπότιτλους στο Netflix».
Πίσω από το τραγικό αυτό χιούμορ κρύβεται μια αλήθεια, ότι η προσοχή μας έχει γίνει το πιο ακριβό εμπόρευμα. Οι πλατφόρμες ξέρουν πώς να μας κρατούν κολλημένους στις γρήγορες εικόνες, τα έντονα χρώματα με μικρές δόσεις ντοπαμίνης. Το βιβλίο, με την αργή του ροή και τις απαιτήσεις συγκέντρωσης, μοιάζει ξαφνικά σαν να ζητάει υπερπροσπάθεια που στην εποχή αυτή κανένας δεν είναι διατεθειμένος να δώσει.
Η κοινωνική ζωή του homo scrollaris
Ο homo scrollaris μπορεί να μη θυμάται την τελευταία φορά που διάβασε εφημερίδα, αλλά έχει άποψη για τα πάντα. Έχει ήδη δει δέκα memes και τρία βίντεο 30 δευτερολέπτων, με τα τελευταία γεγονότα άρα θεωρεί ότι κατέχει το θέμα. Στις παρέες μιλάει με αυτοπεποίθηση για την κβαντική φυσική, παρόλο που η πηγή του ήταν ένας influencer που χόρευε ενώ εξηγούσε τη θεωρία χορδών, τι πιο έγκυρο άραγε.
Στα ραντεβού του, η κουβέντα συχνά σταματάει για scroll break. «Συγγνώμη, πρέπει να τσεκάρω κάτι». Στην πραγματικότητα τσεκάρει αν ανέβηκε νέο meme με το σκυλάκι Shiba. Αν κάποτε οι διανοούμενοι αντάλλασσαν επιστολές, τώρα οι homo scrollaris ανταλλάσσουν emojis και GIFs και ατελείωτα reels στα DM τους.
Κάπου βαθιά μέσα του, ξέρει ότι κάτι χάνει. Όταν βλέπει κάποιον στο μετρό να διαβάζει ένα βιβλίο, νιώθει μια ελαφριά ενοχή. Αλλά την πνίγει γρήγορα με άλλο ένα reel. Το διάβασμα μοιάζει πλέον σαν μαραθώνιος, ενώ το scrolling σαν fast food είναι εύκολο, γρήγορο, αλλά χωρίς θρεπτική αξία. Όπως είναι η διατροφή για το σώμα, το ίδιο ακριβώς είναι και το διάβασμα για το μυαλό. Αν του δίνεις μόνο fast food από τα social τότε κάποια στιγμή θα « σαπίσει».
Το μέλλον του είδους
Οι επιστήμονες (ή μάλλον οι μιμίδιολόγοι των κοινωνίκων δυκτίων) προειδοποιούν ότι ο homo scrollaris εξελίσσεται σε homo “double-tapensis”, που δεν θα διαβάζει καν captions, μόνο θα πατάει καρδούλες. Στα επόμενα στάδια, ίσως να επικοινωνούμε αποκλειστικά με reaction emojis. Τα πανεπιστήμια θα αντικαταστήσουν τις βιβλιοθήκες με scrolling lounges και τα βιογραφικά θα έχουν ενότητα “Ειδικές Δεξιότητες: Εξπέρ στο doomscrolling”.
Ίσως, αν ο homo scrollaris καταλάβει ότι η συγκέντρωση είναι μυς που χρειάζεται εξάσκηση, μπορεί να κάνει μικρά βήματα και να ξεκινήσει να διαβάζει ένα άρθρο μεγαλύτερο από την έκταση ενός tweet, να πιάσει ένα μικρό βιβλίο, να αντέξει μια σελίδα χωρίς να κοιτάξει ειδοποιήσεις ή εικόνες. Ίσως, ακόμα και να ανακαλύψει ότι η πραγματική απόλαυση δεν είναι το ασταμάτητο feed, αλλά το βύθισμα σε μια ιστορία που απαιτεί χρόνο και μία λειτουργική φαντασία. Ή, πιο ρεαλιστικά, θα συνεχίσει να υπόσχεται «αύριο θα διαβάσω» ενώ παίζει άλλο ένα reel από εκείνα τα «ενημέρωσης». Και κάπως έτσι, η ανθρωπότητα θα προχωρήσει στην ιστορία όχι σαν homo sapiens που αναζητά γνώση, αλλά σαν homo scrollaris που αναζητά το επόμενο αστείο TikTok.
Εν κατάκλειδι
Ο homo scrollaris δεν είναι κακός άνθρωπος ή τεμπέλης, είναι απλώς προϊόν της εποχής του. Αλλά αν δεν προσπαθήσουμε λίγο να ξαναγίνουμε sapiens, κινδυνεύουμε να χάσουμε τη χαρά της βαθύτερης σκέψης και της δημιουργικής φαντασίας ίσως και της ανθρώπινης υπόστασής μας. Μέχρι τότε, ας συνεχίσουμε να σκρολάρουμε. Τουλάχιστον μέχρι να βρούμε ένα meme που να μας κάνει να νιώσουμε μορφωμένοι. Η ας το πάρουμε απόφαση και κάθε βράδυ αντί για Netflix and chill θα διαβάζουμε 5- 10 σελίδες από το βιβλίο που πιάνει σκόνη στο κομοδίνο.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Αν ο Δαρβίνος ζούσε σήμερα, ίσως να είχε ξαναγράψει το “Η Καταγωγή των Ειδών” και αντί για πιθήκους και φυσική επιλογή, θα μας παρουσίαζε τον “homo scrollaris”, το νέο εξελικτικό στάδιο του ανθρώπινου είδους. Που μόνο εξέλιξη δεν το λες, αλλά ας μην αρχίσουμε από τώρα να λιθοβολούμε εμάς και τους γύρω μας. Όταν αναφερόμαστε σε αυτόν το νέο όρο, πρόκειται για το πλάσμα που δεν έχει διαβάσει βιβλίο από τότε που στο σχολείο τον ανάγκασαν να ξεφυλλίσει τον “Τα ψηλά βουνά”, αλλά μπορεί να σου απαγγείλει από μνήμης 14 ατάκες από TikTok trends και αλλά τόσα memes που είδε στο instagram.
Ο homo scrollaris είναι αυτός που «δεν προλαβαίνει» να ανοίξει και να διαβάσει ένα άρθρο μεγαλύτερο από τρεις παραγράφους και χωρίς εικόνες, αλλά έχει χρόνο να δει 45 λεπτά βίντεο με γάτες που παίζουν πιάνο. Η δικαιολογία του; «Δεν έχω χρόνο για διάβασμα, η μέρα μου είναι γεμάτη». Γεμάτη από τι, αγαπητέ μου; Από ατελείωτο σκρολάρισμα στις 2 τα ξημερώματα, τρώγοντας πατατάκια και υποσχόμενος στον εαυτό σου ότι «μετά από αυτό το τελευταίο reel, κοιμάμαι».
Ο πρόγονός του, ο homo sapiens, διάβαζε βιβλία, άρθρα, εφημερίδες, και αντί για memes ήξερε απ’ έξω στίχους του Ελύτη. Ο homo scrollaris διαβάζει μόνο captions τύπου «OMG». Αν παλιότερα το βιβλιοπωλείο ήταν τόπος πολιτισμού, τώρα το feed είναι το καινούριο «σαλόνι ιδεών», μόνο που οι ιδέες είναι συνήθως «10 τρόποι να χάσεις 5 κιλά σε 5 μέρες» ή «Απίστευτο hack με αλουμινόχαρτο που θα σου αλλάξει τη ζωή».
Η ιεροτελεστία του scroll
Το ξυπνητήρι χτυπάει και ο homo scrollaris πιάνει το κινητό. «Μόνο πέντε λεπτά να δω τι έγινε». Ξαφνικά είναι 08:45, έχει αργήσει στη δουλειά, και γνωρίζει τα πάντα για τη γάτα που σώθηκε από ένα δέντρο στην Αυστραλία, αλλά τίποτα για το meeting που έχει στις 09:00. Το σκρολάρισμα δεν είναι πια συνήθεια, είναι τελετουργία – ή αρρώστια, ανάλογα από ποια πλευρά είσαι και πόσο αντικειμενική είναι η οπτική σου. Σαν τον καφέ το πρωί, μόνο που ο καφές τελειώνει σε πέντε λεπτά, ενώ το feed ποτέ.
Όταν τον ρωτάς γιατί δε διαβάζει, έχει πάντα ένα έτοιμο οπλοστάσιο από ατάκες του τύπου: «Η προσοχή μου είναι πολύτιμη, δεν τη σπαταλάω σε μεγάλα κείμενα». «Τα βιβλία είναι βαρετά, το TikTok έχει πιο γρήγορο μοντάζ». «Διαβάζω! Υπότιτλους στο Netflix».
Πίσω από το τραγικό αυτό χιούμορ κρύβεται μια αλήθεια, ότι η προσοχή μας έχει γίνει το πιο ακριβό εμπόρευμα. Οι πλατφόρμες ξέρουν πώς να μας κρατούν κολλημένους στις γρήγορες εικόνες, τα έντονα χρώματα με μικρές δόσεις ντοπαμίνης. Το βιβλίο, με την αργή του ροή και τις απαιτήσεις συγκέντρωσης, μοιάζει ξαφνικά σαν να ζητάει υπερπροσπάθεια που στην εποχή αυτή κανένας δεν είναι διατεθειμένος να δώσει.
Η κοινωνική ζωή του homo scrollaris
Ο homo scrollaris μπορεί να μη θυμάται την τελευταία φορά που διάβασε εφημερίδα, αλλά έχει άποψη για τα πάντα. Έχει ήδη δει δέκα memes και τρία βίντεο 30 δευτερολέπτων, με τα τελευταία γεγονότα άρα θεωρεί ότι κατέχει το θέμα. Στις παρέες μιλάει με αυτοπεποίθηση για την κβαντική φυσική, παρόλο που η πηγή του ήταν ένας influencer που χόρευε ενώ εξηγούσε τη θεωρία χορδών, τι πιο έγκυρο άραγε.
Στα ραντεβού του, η κουβέντα συχνά σταματάει για scroll break. «Συγγνώμη, πρέπει να τσεκάρω κάτι». Στην πραγματικότητα τσεκάρει αν ανέβηκε νέο meme με το σκυλάκι Shiba. Αν κάποτε οι διανοούμενοι αντάλλασσαν επιστολές, τώρα οι homo scrollaris ανταλλάσσουν emojis και GIFs και ατελείωτα reels στα DM τους.
Κάπου βαθιά μέσα του, ξέρει ότι κάτι χάνει. Όταν βλέπει κάποιον στο μετρό να διαβάζει ένα βιβλίο, νιώθει μια ελαφριά ενοχή. Αλλά την πνίγει γρήγορα με άλλο ένα reel. Το διάβασμα μοιάζει πλέον σαν μαραθώνιος, ενώ το scrolling σαν fast food είναι εύκολο, γρήγορο, αλλά χωρίς θρεπτική αξία. Όπως είναι η διατροφή για το σώμα, το ίδιο ακριβώς είναι και το διάβασμα για το μυαλό. Αν του δίνεις μόνο fast food από τα social τότε κάποια στιγμή θα « σαπίσει».
Το μέλλον του είδους
Οι επιστήμονες (ή μάλλον οι μιμίδιολόγοι των κοινωνίκων δυκτίων) προειδοποιούν ότι ο homo scrollaris εξελίσσεται σε homo “double-tapensis”, που δεν θα διαβάζει καν captions, μόνο θα πατάει καρδούλες. Στα επόμενα στάδια, ίσως να επικοινωνούμε αποκλειστικά με reaction emojis. Τα πανεπιστήμια θα αντικαταστήσουν τις βιβλιοθήκες με scrolling lounges και τα βιογραφικά θα έχουν ενότητα “Ειδικές Δεξιότητες: Εξπέρ στο doomscrolling”.
Ίσως, αν ο homo scrollaris καταλάβει ότι η συγκέντρωση είναι μυς που χρειάζεται εξάσκηση, μπορεί να κάνει μικρά βήματα και να ξεκινήσει να διαβάζει ένα άρθρο μεγαλύτερο από την έκταση ενός tweet, να πιάσει ένα μικρό βιβλίο, να αντέξει μια σελίδα χωρίς να κοιτάξει ειδοποιήσεις ή εικόνες. Ίσως, ακόμα και να ανακαλύψει ότι η πραγματική απόλαυση δεν είναι το ασταμάτητο feed, αλλά το βύθισμα σε μια ιστορία που απαιτεί χρόνο και μία λειτουργική φαντασία. Ή, πιο ρεαλιστικά, θα συνεχίσει να υπόσχεται «αύριο θα διαβάσω» ενώ παίζει άλλο ένα reel από εκείνα τα «ενημέρωσης». Και κάπως έτσι, η ανθρωπότητα θα προχωρήσει στην ιστορία όχι σαν homo sapiens που αναζητά γνώση, αλλά σαν homo scrollaris που αναζητά το επόμενο αστείο TikTok.
Εν κατάκλειδι
Ο homo scrollaris δεν είναι κακός άνθρωπος ή τεμπέλης, είναι απλώς προϊόν της εποχής του. Αλλά αν δεν προσπαθήσουμε λίγο να ξαναγίνουμε sapiens, κινδυνεύουμε να χάσουμε τη χαρά της βαθύτερης σκέψης και της δημιουργικής φαντασίας ίσως και της ανθρώπινης υπόστασής μας. Μέχρι τότε, ας συνεχίσουμε να σκρολάρουμε. Τουλάχιστον μέχρι να βρούμε ένα meme που να μας κάνει να νιώσουμε μορφωμένοι. Η ας το πάρουμε απόφαση και κάθε βράδυ αντί για Netflix and chill θα διαβάζουμε 5- 10 σελίδες από το βιβλίο που πιάνει σκόνη στο κομοδίνο.
