Προσπάθησε να είσαι ευτυχισμένος. Βάλε τη θετική ενέργεια στη ζωή σου για να μπορέσεις να την αλλάξεις. Στα social media, στον κοινωνικό μας περίγυρο και στις διαφημίσεις οι προτροπές επαναλαμβάνονται συνεχώς αποκτώντας ολοένα και πιο επιτακτική χροιά. Η ευτυχία είναι η μοναδική οδός της πετυχημένης ζωής καθώς πρέπει να δείχνουμε, σε κάθε έκφανση της ζωής μας και κυρίως στην έξωθεν εικόνα μας, ευτυχείς και κάθε παρέκκλιση στοχοποιείται είτε ως εγγενής αρνητισμός είτε ως συνθηκολόγηση με τη μιζέρια ή ακόμη με προδιάθεση καθήλωσης στην αποτυχία.
Η θετική ψυχολογία έκανε την εμφάνισή της στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 υποσχόμενη πως η ευτυχία μπορεί να γίνει ο αποκλειστικός οδοδείκτης της ζωή μας. Μια ολόκληρη βιομηχανία θετικής ενέργειας, η οποία μας καλεί να πιστέψουμε πως η αποτυχία και η επιτυχία, η φτώχεια και ο πλούτος εδράζονται στη δική μας ψυχολογία και ως εκ τούτου είναι στο χέρι μας η διαχείρισή τους. Επί της ουσίας, όπως σημειώνουν οι Έντγκαρ Καμπάνας και Εύα Ιλούζ στο βιβλίο τους «Ευτυχιοκρατία» από τις εκδόσεις Πόλις, η θετική ψυχολογία αποτελεί ένα ατομικιστικό αφήγημα που παραβλέπει τις κοινωνικές συνθήκες και ρίχνει όλο το βάρος σε εμάς για τη μοίρα μας.
Η θετική ψυχολογία μετέθεσε το βάρος της από τη διάγνωση και την ίαση των ψυχολογικών προβλημάτων στην αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου, στην ανακάλυψη των προτερημάτων και των ικανοτήτων του και προς την ευτυχία. Μια ολόκληρη θεραπευτική αγορά αποτελούμενη από coaches, motivational speakers που ακολουθώντας συγκεκριμένες τεχνικές και εμφυσώντας «μαθήματα ζωής» δηλώνουν πως μπορούν να ανακαλύψουν τη θετική ενέργεια μέσα μας για να την μεταφράσουν σε προσωπική επιτυχία και επαγγελματική καταξίωση. Το κυνήγι της ευτυχίας έχει γίνει ο υπέρτατος σκοπός, ένα ατέρμονο life style, διότι ο σύγχρονος πολίτης είναι πεπεισμένος πως η ζωή του είναι συνυφασμένη με την αυτο- βελτίωση μέσω της θετικής ψυχολογίας.
Ο Seligman παρουσίασε το τρίπτυχο της φόρμουλας της ευτυχίας: το 90% της ανθρώπινης ευτυχίας εδράζεται στις ατομικές και ψυχολογικές ικανότητές μας. Η ευτυχία μπορεί να επιτευχθεί από επιλογή και διάθεση για αυτοβελτίωση. Και τρίτον οι εξωγενείς παράγοντες διαδραματίζουν ήσσονα ρόλο για την ευτυχία μας.
Η ανάδυση του νεοφιλελευθερισμού μετέγγισε την ιδέα πως κάθε άνθρωπος είναι ανεξάρτητος και αυτόνομος, κύριος της ψυχολογίας του και από μόνος του μπορεί να εδραιώσει τις συνθήκες της ευτυχίας. Η πολιτική ως συλλογικό σχέδιο θρυμματίστηκε στις προσωπικές επιλογές στον χώρο της δουλειάς, στην υγεία και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Όμως, αυτή η αναζήτηση δεν είναι παρά η μεταφορά της οικονομικής λογικής στην προσωπική και στη συναισθηματική μας ζωή. Όπως μια επιχείρηση οφείλει να αναπτύσσεται συνεχώς προσδοκώντας τα μέγιστα μελλοντικά κέρδη, έτσι η ζωή μας αποκτά τα χαρακτηριστικά μιας συνεχώς ανταγωνιστικής συμπεριφοράς που αναζητά μόνο το ιδιοτελές συμφέρον ως αυτοσκοπό της ύπαρξής μας. Αυτό που γίνεται εμφανές είναι πως ο ατομικισμός συνέτριψε κάθε μορφή συλλογικού σκοπού, που έδινε μια αίσθηση κοινότητας και αλληλεγγύης. Η ηθική και η κουλτούρα, η κοινωνία γενικότερα, απομαγεύτηκαν ως πηγές καθοδήγησης της ανθρώπινης ζωής. Η ευτυχία βασιζόμενη στον ατομικισμό δεν απομακρύνεται από τον εγωισμό και την ιδιοτέλεια ή ακόμη και τον ναρκισσισμό.
Ένα από τα προτάγματα της θετικής ψυχολογίας είναι η αυτοδιαχείριση, δηλαδή ο τρόπος να χειριζόμαστε ορθολογικά τα συναίσθηματα και τις σκέψεις μας σε πείσμα των δυσμενών συνθηκών, αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες επιτυχίας μας. Η πίστη πως όλα βρίσκονται στο χέρι μας εμπεριέχει την αντίρροπη διάσταση πως κάθε αποτυχία δεν έχει άλλο υπεύθυνο από τον εαυτό μας. Μια άλλη συμπληρωματική διάσταση είναι η προτροπή να είμαστε ο εαυτός μας και η έκκληση να αναδεικνύουμε την αυθεντικότητά μας. Το συγκεκριμένο αφήγημα δηλώνει πως η συμπεριφορά μας δε διαπλάθεται από πολιτισμικούς παράγοντες, αλλά από τον τρόπο που τους αντιλαμβανόμαστε. Η πηγή των ψυχολογικών προβλημάτων εδράζεται αποκλειστικά στη δική μας ευθύνη. Αυτό μπορούμε να το δούμε στον στίβο της εργασίας και τη μετάβαση από την εργασιακή σταθερότητα των μεταπολεμικών χρόνων στην πραγματικότητα του ευκάμπτου καπιταλισμού. Ολοένα και περισσότερο καλούμαστε να ζήσουμε και να εργαστούμε σε ένα περιβάλλον αβεβαιότητας και συνεχούς αναπροσαρμογής με νέα δεδομένα. Η θετική ψυχολογία μάς καλεί σε ένα χαοτικό κόσμο όπου κοιτάμε μόνο την αυτοβελτίωσή μας με σκοπό να οδηγηθούμε σε ανταγωνιστική θέση. Άλλωστε ο σκοπός της ευτυχίας είναι η επιτυχία…
Ο αντίλογος στο κυνήγι της θετικής ενέργειας είναι ότι τόσο οι θετικές όσο και οι αρνητικές σκέψεις δεν μπορούν να διαχωριστούν στις περισσότερες των περιπτώσεων. Η θετικότητα δεν είναι άλλωστε πάντα κινητήριος μοχλός της ζωής μας. Πολλές φορές, λοιδωρημένα συναισθήματα όπως η απογοήτευση και ο θυμός, μπορούν να μας κινητοποιήσουν σε μεγαλύτερο βαθμό για την επίτευξη των στόχων και για την αναζήτηση συλλογικών λύσεων για τα προβλήματά μας. Η προσήλωση στη θετική ενέργεια ενέχει άλλωστε το ενδεχόμενο να αισθανθούμε συντετριμμένοι, όταν διαπιστώνουμε πως όσα νομίζαμε ως εφικτά, τελικά δεν είναι.
Η τυραννική διάσταση της ευτυχίας έγκειται στο γεγονός πως μας καλεί να πιστέψουμε πως είμαστε οι αποκλειστικοί συγγραφείς της ενδεχόμενης αποτυχίας μας με αυτό το τρόπο η θετική ψυχολογία καταδικάζει συναισθήματα όπως η συμπόνοια και η ενσυναίσθηση. Η γενικότερη εικόνα που μας προσφέρει είναι πως παρά τις αντίξοες συνθήκες η ζωή μας ειναι πάντα στο χέρι μας και δεν υπάρχει χώρος για παράπονο. Αν ζούμε στις καλύτερες εποχές, όπως διατείνεται η θετική ψυχολογία, πρέπει μονάχα να παραμείνουμε σε αυτές χωρίς να αναρωτιόμαστε αν όντως αυτός ο κόσμος είναι δίκαιος, ούτε αν υπάρχει η δυνατότητα να γίνει καλύτερος.
Η ελπίδα πρέπει, αναμφισβήτητα, να διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στη ζωή. Όχι, όμως, η τυφλή υποταγή σε ένα συγκεκριμένο δόγμα ευτυχίας, όπου υπακούει πειθήνια σε ένα αναγκαστικά φωτεινό μέλλον που μας περιμένει. Ίσως η ελπίδα δεν είναι μόνο μια ατομιστική επιλογή, αλλά προϋποθέτει συγχρόνως τη συλλογική δράση και την κριτική σκέψη για μια τόσο αφηρημένη έννοια όπως η ευτυχία.
