Συχνά γίνεται λόγος για μια σιωπή που δεν κάνει θόρυβο. Δεν είναι η σιωπή της μοναξιάς, ούτε της απόσυρσης. Είναι η σιωπή της αδυναμίας να βάλεις σε λέξεις αυτό που νιώθεις. Να το αρθρώσεις, να το υπερασπιστείς, να το μοιραστείς. Αυτή η σιωπή διατρέχει σήμερα τη νεότερη γενιά: ποτέ άλλοτε οι νέοι δεν ήταν τόσο διασυνδεδεμένοι και ποτέ άλλοτε τόσο αδύναμοι στην ουσιαστική επικοινωνία. 

Οι νέοι μιλούν συνεχώς, αλλά σπάνια συνομιλούν. Γράφουν ασταμάτητα, αλλά δυσκολεύονται να αφηγηθούν. Εκφράζονται με emojis, memes και reactions, όμως παγώνουν όταν πρέπει να εξηγήσουν μια σκέψη χωρίς φίλτρα και συντομεύσεις. Δεν πρόκειται για έλλειψη ευφυΐας ή ευαισθησίας, αλλά για έλλειψη χώρου και χρόνου για να καλλιεργηθεί ο λόγος. 

Η επικοινωνία δεν είναι έμφυτο ταλέντο, είναι δεξιότητα που χτίζεται μέσα από τριβή, αμηχανία, λάθη και σιωπές πρόσωπο με πρόσωπο. Η αυλή, η παρέα χωρίς οθόνες, το οικογενειακό τραπέζι, η αργή συζήτηση. Όλα έχουν αντικατασταθεί από πλατφόρμες που επιβραβεύουν τη γρήγορη αντίδραση, όχι τη σκέψη. Τα social media δεν μαθαίνουν στους νέους να μιλούν, τους μαθαίνουν να αποδίδουν. Να λένε κάτι αρκετά σύντομα για να χωρέσει σε ένα πλαίσιο. Να είναι αρεστοί. Η γλώσσα γίνεται εργαλείο επιβίωσης σε έναν αλγόριθμο και όχι μέσο σύνδεσης με τον άλλον. Όταν η επικοινωνία μετατρέπεται σε performance, η ειλικρίνεια γίνεται ρίσκο. 

Η πανδημία επιτάχυνε αυτή την αποδόμηση. Για μήνες οι νέοι έμαθαν να επικοινωνούν χωρίς σώμα, χωρίς βλέμμα, δίχως εκείνες τις λεπτές αποχρώσεις που δίνουν νόημα στις λέξεις. Το αποτέλεσμα δεν ήταν απλώς κοινωνική απόσταση, αλλά συναισθηματική απορρύθμιση. Όταν επιστρέφεις στην κανονικότητα, δεν ξέρεις πια πως να σταθείς μέσα σε μια συζήτηση χωρίς την ασφάλεια της οθόνης. 

Σε όλα αυτά προστίθεται η τεχνητή νοημοσύνη. Όταν μια μηχανή μπορεί να γράψει για εσένα, να απαντήσει για εσένα, να σκεφτεί για εσένα, η δική σου φωνή ατονεί. Δεν μαθαίνεις να δομείς σκέψη, μαθαίνεις να διαλέγεις αποτέλεσμα. Η επικοινωνία όμως είναι διαδικασία που απαιτεί να ακούς, να επεξεργάζεσαι, να σκύβεις στο πρόβλημα του άλλου. 

Οι νέοι δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν γιατί δεν έχουν μάθει να αντέχουν τη δυσκολία της σκέψης, την αβεβαιότητα μιας κουβέντας που δεν ξέρεις που θα καταλήξει. Την έκθεση, τον φόβο να πεις κάτι λάθος. Το σχολείο, αντί να λειτουργεί ως αντίβαρο συχνά ενισχύει το πρόβλημα. Εξετάσεις, σωστές απαντήσεις, προκαθορισμένα πλαίσια. Λίγος προφορικός λόγος, ελάχιστη επιχειρηματολογία, σχεδόν καμία αφήγηση. Οι νέοι μαθαίνουν να περνούν τεστ. Να παραδίδουν εργασίες, όχι να υπερασπίζονται ιδέες. Η επικοινωνία γίνεται παράπλευρη απώλεια ενός συστήματος που μετράει τα πάντα εκτός από το νόημα. 

Το αποτέλεσμα είναι μια γενιά που νιώθει πολλά, σκέφτεται έντονα, αλλά δυσκολεύεται να μεταφράσει τον εσωτερικό της κόσμο σε λόγο κι όταν δεν μπορείς να επικοινωνήσεις, απομονώνεσαι. Η λύση δεν είναι να δαιμονοποιήσουμε την τεχνολογία. Είναι να ξαναδώσουμε αξία στη ζωντανή επικοινωνία. Να δημιουργήσουμε χώρους όπου ο λόγος δεν βαθμολογείται, αλλά καλλιεργείται.  

Αν οι νέοι δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν, δεν είναι επειδή δεν θέλουν, αλλά επειδή μεγαλώνουν σε έναν κόσμο που τους μαθαίνει να απαντούν, όχι να συνομιλούν κι αν θέλουμε κάτι να αλλάξει, πρέπει πρώτα να θυμηθούμε ότι η επικοινωνία απαιτεί παρουσία με ό,τι αυτό συνεπάγεται. 

*Με στοιχεία από το TIME 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.