Ο Αλμπέρ Καμύ ήταν ένας Γαλλοαλγερινός συγγραφέας που προτιμούσε να μην αποκαλείται φιλόσοφος. Συχνά συνδέεται με την υπαρξιστική σχολή σκέψης, αν και ο ίδιος προτιμούσε να διαχωρίζεται από αυτήν. Η ζωή του και ο τρόπος σκέψης του είναι μάλλον διαφέρουν από τους περισσότερους φιλοσόφους, ακόμη και από τους υπαρξιστές με τους οποίους θα μπορούσε να κατηγοριοποιηθεί.
Οι ιδέες του για το πώς πρέπει να ζούμε τη ζωή μας και να αντιμετωπίζουμε την ύπαρξη είναι τολμηρές και συχνά όχι και τόσο ανακουφιστικές. Παρ’ όλα αυτά, μπορεί να μας δώσει ιδέες για το πώς να αντιμετωπίσουμε τον υπαρξιακό μας φόβο και μας προσφέρει κάποιες προτάσεις για το πώς να ζήσουμε την ανούσια κατά τ’άλλα ζωή μας.
Για την αυτοκτονία
«Υπάρχει μόνο ένα πραγματικά σοβαρό φιλοσοφικό πρόβλημα, και αυτό είναι η αυτοκτονία», υποστηρίζει ο Καμύ στο δοκίμιό του Ο μύθος του Σίσυφου. Ξεκινώντας με το ερώτημα αν αξίζει να ζει κανείς, ο Καμύ τοποθετεί το πρόβλημα του πώς πρέπει να ζούμε τη ζωή μας ακριβώς στο επίκεντρο της σκέψης του.
Για πολλούς ανθρώπους, μια ζωή χωρίς νόημα δεν είναι μια ζωή που αξίζει να ζει κανείς. Ο Καμύ το καταλαβαίνει αυτό και αντιμετωπίζει το πρόβλημα κατάματα. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αυτοκτονία δεν μας ωφελεί καθόλου, καθώς δεν μπορεί να υπάρχει περισσότερο νόημα στον θάνατο από ό,τι στη ζωή, και στρέφεται στα ερωτήματα για το τι κάνει τη ζωή να αξίζει να τη ζει κανείς. Όσον αφορά το τι νόημα θα μπορούσαμε να βρούμε, ωστόσο, δεν μας βοηθάει ιδιαίτερα.
Το νόημα της ζωής
Ο Καμύ διατυπώνει έναν μάλλον τολμηρό ισχυρισμό σχετικά με το νόημα της ζωής: δεν υπάρχει και ούτε μπορούμε να το δημιουργήσουμε. Υποστηρίζει ότι είναι αδύνατον να βρούμε μια ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα για το νόημα της ζωής και ότι κάθε προσπάθεια να επιβάλουμε ένα νόημα στο σύμπαν θα καταλήξει σε καταστροφή, καθώς όποιο νόημα κι αν διαλέξουμε, θα το αναθεωρήσουμε στο μέλλον. Αρνείται επίσης ότι η επιστήμη, η φιλοσοφία, η κοινωνία ή η θρησκεία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα νόημα της ζωής που θα ήταν απρόσβλητο από το ζήτημα του παραλογισμού.
Το παράλογο
Ολόκληρη η φιλοσοφία του Καμύ βασίζεται στην ιδέα του παραλόγου. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να βρίσκουν νόημα στα πράγματα και όπου αυτό δεν υπάρχει συνήθως προσπαθούμε να το δημιουργήσουμε. Ωστόσο, καθώς το σύμπαν είναι ψυχρό και αδιάφορο σε αυτή την αναζήτηση νοήματος, θα βρισκόμαστε πάντα αντιμέτωποι με παράλογες καταστάσεις όπου οι προσπάθειές μας να βρούμε νόημα αποτυγχάνουν. Οι ζωές μας είναι χωρίς νόημα και έτσι θα παραμείνουν.
Ωστόσο, ο Καμύ δεν βλέπει αυτή την ανούσια ζωή ως κάτι κακό. Εξηγεί ότι το να κατανοήσουμε ότι η ζωή είναι παράλογη είναι το πρώτο βήμα για να είμαστε πλήρως ζωντανοί. Αν και το πρόβλημα του να ζεις σε έναν κόσμο χωρίς νόημα είναι μεγάλο, είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να λυθεί όπως κάθε άλλο.
Τι κάνει λοιπόν τη ζωή να αξίζει να ζει κανείς;
Σε όλο το έργο του, υμνεί τον ήλιο, τις γυναίκες, την παραλία, τα φιλιά, τον χορό και το καλό φαγητό. Αγαπούσε τα σπορ και ο ίδιος ήταν πρωταθλητής ποδοσφαίρου στα νιάτα του. Απολάμβανε πολύ τα μικρά πράγματα και μας ενθαρρύνει να το κάνουμε κι εμείς. Επειδή η ζωή δεν έχει νόημα, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να είναι ευχάριστη! Πράγματι, η ανούσια ζωή είναι απλώς ένα γεγονός στο παρασκήνιο, όπως η βαρύτητα, που πρέπει να υπολογίζεται.
Ο παράλογος ήρωας
Ο Καμύ ασκεί κριτική σε όσους προσπαθούν να υπομείνουν την ανούσια ζωή επιβάλλοντάς της κάποιο νόημα. Ενώ αυτό μπορεί να μας προσφέρει παρηγοριά, αυτά τα νοήματα είναι, τα ίδια, καταδικασμένα σε αποτυχία μακροπρόθεσμα. Το σύμπαν παραμένει αδιάφορο απέναντί μας, και καθώς συμβαίνουν τυχαία γεγονότα, αργά ή γρήγορα θα βρεθούμε και πάλι αντιμέτωποι με την έλλειψη νοήματος.
Επισημαίνει ότι ο Κίρκεγκωρ, για παράδειγμα, κατάλαβε ότι η ζωή ήταν παράλογη, αλλά κατέφυγε προς τον Θεό αντί να αγκαλιάσει το γεγονός. Οι Γάλλοι υπαρξιστές το έκαναν αυτό επίσης με εκκοσμικευμένο τρόπο, γι’ αυτό και ο Καμύ δεν ταυτίστηκε μαζί τους.
Ο Καμύ μας λέει ότι η απάντηση είναι να αγκαλιάσουμε το ανούσιο. Το άτομο που μπορεί πραγματικά να γνωρίζει ότι η ζωή είναι παράλογη και να την ξεπερνάει με χαμόγελο είναι ένας παράλογος ήρωας. Ο Καμύ μέσα από το έργο του μας προτρέπει να στραφούμε στα λογοτεχνικά παραδείγματα του Δον Ζουάν και του Σίσυφου. «Πρέπει να φανταστούμε τον Σίσυφο ευτυχισμένο», μας λέει, γιατί ο παράλογος ήρωας είναι σε θέση να φέρει εις πέρας μια ζωή τόσο ανούσια για να σπρώχνει αιώνια έναν βράχο σε έναν λόφο, βρίσκοντας σε αυτό την απόλαυση.
Μας ενθαρρύνει επίσης να απορρίψουμε την ιδέα της μεταθανάτιας ζωής, επειδή όχι μόνο είναι ανέφικτη, αλλά και επειδή η προσπάθεια να ζεις με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίσεις μια θέση στην επόμενη ζωή, σε αποσυνδέει από την παρούσα ζωή. Το να προσπαθείς να δικαιολογήσεις αυτή τη ζωή επιδιώκοντας την επόμενη, είναι απλώς ένας άλλος τρόπος για να αρνηθείς το ανούσιο της ζωής, όπως κι αν το διατυπώσεις.
Λοιπόν, τι πρέπει να κάνω σήμερα;
Ο Καμύ συνιστά: να βγείτε έξω, να απολαύσετε τον ήλιο, να πάτε μια βόλτα στην παραλία, να παίξετε ποδόσφαιρο, να γευματίσετε σε μια καφετέρια με έναν φίλο, να αρνηθείτε να ενδώσετε στην απελπισία και να αγκαλιάσετε το ανούσιο της ύπαρξης επιλέγοντας να συνεχίσετε αυτό που σας αρέσει να κάνετε, παρά την έλλειψη νοήματος στις πράξεις σας.
Μπορούμε να βρούμε ένα νόημα της ζωής που να μπορεί να ικανοποιήσει την ανάγκη μας για ένα τέτοιο νόημα; Ο Καμύ λέει όχι, αλλά ότι αυτό δεν χρειάζεται να αποτελεί πρόβλημα. Ζούμε ακόμα εδώ και έχουμε κάθε δυνατότητα να διασκεδάσουμε. Η ζωή αξίζει να ζούμε και πρέπει να την αγκαλιάζουμε όπως είναι. Αν και είναι δύσκολο να αντιμετωπίσουμε την έλλειψη νοήματος χωρίς να αποσυρθούμε στη στοργική αγκαλιά της θρησκείας, της επιστήμης, της κοινωνίας ή ακόμη και να παράγουμε εμείς οι ίδιοι νόημα, ο Καμύ μας ενθαρρύνει να αντιμετωπίσουμε με θάρρος το παράλογο με ένα χαμόγελο στο πρόσωπό μας.
