Τι συμβαίνει με τις υιοθεσίες στη χώρα μας; Τι έχουν απογίνει τα 4000 παιδιά που στάλθηκαν από την Ελλάδα στις ΗΠΑ; Γιατί δεν έχουν πρόσβαση στους φακέλους τους;  Κατά πόσο η προσφορά και ζήτηση παιδιών καθορίζει τη βιομηχανία των υιοθεσιών στον κόσμο;

Η Gonda Van Steen, η οποία ερευνά το φαινόμενο της νόμιμης διακίνησης παιδιών, εδώ και δέκα χρόνια, μιλά στο olafaq.gr για τις σκοτεινές ιστορίες των περίπου 4000 υιοθετημένων παιδιών από την Ελλάδα που στάλθηκαν στις ΗΠΑ μεταξύ 1949 και 1962, για τις διακρατικές υιοθεσίες και τις συνέπειες τους και για το καθεστώς των υιοθεσιών σήμερα στη χώρα μας.

Πριν από ένα χρόνο η έρευνα της Βελγίδας ελληνίστριας, κατόχου της Έδρας Κοραή στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του King’s College London κυκλοφόρησε και στα ελληνικά από τις εκδόσεις  Ποταμός με τίτλο «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου». Τι απέγιναν αυτά τα παιδιά; Έχουν καταφέρει να εντοπίσουν τις ρίζες τους; Έχουν κατορθώσει να αποκτήσουν την ελληνική υπηκοότητα;

Συνομιλήσαμε με την Gonda Van Steen μέσω βιντεοκλήσης γιατί βρισκόταν στη Σουηδία. Τα άπταιστα ελληνικά της με ένα αξάν που σε ταξιδεύει από τους ποταμούς της Φλάνδρας μέχρι το Δούναβη και το πάθος της για την Ελλάδα και την ιστορία της με έκαναν αμέσως να νιώθω πως η συζήτηση γινόταν δια ζώσης. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου με την οργάνωση Κιβωτός του Κόσμου. Ήταν όμως η αφορμή για να ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση για τις πορείες που διανύουν οι υιοθετημένοι κατά τη διάρκεια της ζωής τους, για το κατά πόσο καλούνται να διαγράψουν ή όχι το παρελθόν τους και με ποιον τρόπο μπορούν να γνωρίσουν τον τόπο προέλευσης τους. Οι άνθρωποι γερνούν- μας λέει- αναζητώντας την βιολογική τους οικογένεια, τις ρίζες τους, την κουλτούρα τους.

«Γιατί ζούμε ακόμα στην εποχή των ιδρυμάτων ;Το ίδρυμα είναι ένα εύθραυστο σχήμα. Προσέρχονται άνθρωποι που ψάχνουν πρόσβαση στα παιδιά. Θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος. Το να είσαι παπάς δεν σε κάνει επαγγελματία τον 21ο αιώνα. Τον 21 αιώνα δεν μπορείς να μεγαλώνεις παιδιά σαν να βρισκόμαστε σε νουβέλα του Ντίκενς. Δεν μπορείς να αφήσεις σε καμία οργάνωση να τρέχει επί χρόνια υιοθεσίες. Δεν μπορούσε κανένας να αγγίξει την Κιβωτό γιατί ήταν ‘’έργο του θεού’’. Υπάρχουν ανθρωπιστικές οργανώσεις σήμερα που αναλαμβάνουν τα φτωχά παιδιά που δεν έχουν μέλλον στην Ελλάδα και που λαμβάνουν δωρεές χωρίς να τους ελέγχουν γιατί υπηρετούν το “ έργο του θεού”.

Έτσι και τότε κανένας δεν ήλεγχε πραγματικά τις οικογένειες, οι οποίες αναλάμβαναν τα παιδιά. Ήταν για το καλό των παιδιών ; Όχι, ήταν για το καλό των θετών γονιών».

Τα «παιδιά της καρδιάς» αναζητούν τις ρίζες τους σε ένα κράτος που δεν τους δίνει πρόσβαση στους φακέλους, ενώ παράλληλα τα κυκλώματα παράνομων υιοθεσιών που δρουν στη χώρα μας από το 1980 και προωθούν μωρά από τα Βαλκάνια  με τιμές που κυμαίνονται από είκοσι μέχρι σαράντα χιλιάδες ευρώ. Από αυτά τα ποσά οι βιολογικές μητέρες δεν λαμβάνουν παρά ένα ελάχιστο τμήμα.

Τι συμβαίνει σήμερα στη χώρα μας και κατά πόσο η προσφορά και ζήτηση παιδιών καθορίζει τη βιομηχανία των υιοθεσιών στον κόσμο

« Η Ελλάδα δεν διαθέτει ακόμα και σήμερα το κατάλληλο σύστημα για να αναγνωρίσει τα παιδιά που έδωσε κάποτε για υιοθεσία. Υπάρχουν οι φάκελοι υιοθεσίας στους οποίους οι υιοθετημένοι δεν έχουν εύκολη πρόσβαση. Το κράτος φοβάται το θέμα της υπηκοότητας( που θέλουν οι υιοθετημένοι) δηλαδή μήπως πάρει υπηκοότητα κάποιος που δεν είναι υιοθετημένος από την Ελλάδα. Έτσι αδικούν εκατοντάδες άτομα. Τα βιβλία ιστορίας μιλούν για παιδομάζωμα αλλά όχι για υιοθεσίες προς την Αμερική. Η Ελλάδα φοβάται να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας γιατί  γνωρίζει πως μια χώρα οφείλει να φροντίσει τα παιδιά της. Το τρομερό είναι πως τα παιδιά της Ελλάδας δεν δόθηκαν στην κατοχή ή στον εμφύλιο που η κατάσταση ήταν δύσκολη αλλά τα περισσότερα δόθηκαν από το 1955 και μετά ενώ η Ελλάδα βρισκόταν σε καλύτερη κατάσταση. Η Ελλάδα μέχρι σήμερα παίζει το ίδιο παιχνίδι. Αναγνωρίζει πως τα παιδιά στα βρεφοκομεία είναι Έλληνες πολίτες αλλά μετά την υιοθεσία, αφότου τα παιδιά παίρνουν την αμερικανική υπηκοότητα, η  Ελλάδα  παύει να τα αναγνωρίζει λέγοντας: χρειαζόμαστε ληξιαρχική πράξη – οικογενειακή κατάσταση, οικογενειακή μερίδα».

Παράλληλά η χώρα μας πρωταγωνιστεί σήμερα στις διακρατικές υιοθεσίες με τον αντίστροφο τρόπο. «Η Ελλάδα σήμερα παίρνει παιδιά από την Αιθιοπία και την Ουγκάνα με τον ίδιο τρόπο που έδινε τα δικά της παιδιά. Η υιοθεσία είναι ένα εμπόριο. Αν υπάρχει τεράστια ζήτηση για παιδιά θα βρεθούν με κάποιον τρόπο τα παιδιά. Αυτό συμβαίνει τώρα στην Αιθιοπία και στην Ουγκάντα. Εξαπατούν βιολογικές μητέρες. Δεν ψάχνουν οικογένειες για φτωχά παιδιά. Ψάχνουν φτωχά παιδιά για οικογένειες που αναζητούν παιδιά. Γεμίζουν ορφανοτροφεία για να συμπληρωθεί η ζήτηση. Πρόκειται για νομιμοποιημένη διακίνηση παιδιών. Αυτό γινόταν και στην Ελλάδα. Έλεγαν στις μητέρες πως θα προσφέρουν στα παιδιά τους ένα καλύτερο μέλλον  και πως τα παιδιά θα τους επιστραφούν. Ψέματα.»  καταλήγει η Gonda Van Steen.

Πως μαθαίνουν τα υιοθετημένα παιδιά την αλήθεια; «Συνήθως τους τη λένε οι θετοί τους γονείς. Πολλά παιδιά ήταν μοναχοπαίδια και μετά το θάνατο των γονιών βρίσκουν στα συρτάρια το φάκελο υιοθεσίας. Το μυστικό δεν μπορεί να σβηστεί . Άλλοι  ανακαλύπτουν πως είναι υιοθετημένοι όταν κάνουν ένα τεστ DNA. To σοκ είναι μεγάλο. Η ανάγκη να βρουν τις ρίζες, την ταυτότητα, την κουλτούρα τους, το ιατρικό ιστορικό τους είναι τεράστια. Και έχουν δικαίωμα να ξέρουν. Σε άλλες χώρες, όπως η Σουηδία, το Βέλγιο, η Νορβηγία, οι φάκελοι έχουν ανοίξει από καιρό. Ακόμα και στην Ιρλανδία που έχει το ένοχο παρελθόν με την καθολική εκκλησία, άνοιξαν τους φακέλους»

Τι είχε συμβεί στο παρελθόν; «Κατά τη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών μετά το πόλεμο πραγματοποιήθηκαν εκατοντάδες υιοθεσίες εκ των οποίων ελάχιστες ήταν παράνομες, όπως αναφέρει η Gonda Van Steen. Μόνο που οι περισσότερες υιοθεσίες δεν έπρεπε να γίνουν με τον τρόπο που έγιναν. Αφορούσαν κυρίως παιδιά που είχαν γεννηθεί εκτός γάμου με αποτέλεσμα η ανύπαντρη μητέρα να αναγκαζόταν από απελπισία να υπογράψει το χαρτί υιοθεσίας καθώς  εκείνη την εποχή η οικογένεια δεν ήθελε να αναλάβει τη ντροπή.  Και αυτό ήταν νόμιμο. Τότε 3.500 παιδιά ταξίδεψαν για την Αμερική, 500 παιδιά για την Ολλανδία, 50 για τη Σουηδία και τα υπόλοιπα σε άλλες χώρες», βάσει των στοιχείων που μας παραχωρεί.

«Οι Έλληνες γονείς που ήθελαν να υιοθετήσουν δεν είχαν καμία ελπίδα να πάρουν ένα παιδί γιατί τα “αγόραζαν” οι Αμερικάνοι με τα δολάρια τους. Τα θετά ζευγάρια πλήρωνα 500 δολάρια μέχρι το 1955. Από το 1959 η υιοθεσία κόστιζε 3000 δολάρια. Αυτό σημαίνει 2.500 καθαρό κέρδος. Τα χρήματα τα έπαιρναν οι μεσάζοντες, οι οποίοι λειτουργούσαν όπως οι οργανώσεις του σήμερα. Τα περισσότερα βρεφοκομεία έκαναν καθαρό εμπόριο, πρωτίστως το βρεφοκομείο Πάτρας και δευτερευόντως το βρεφοκομείο Καλαμάτας και το βρεφοκομείο Θεσσαλονίκης Άγιος Στυλιανός. Τις μεγαλύτερες αντιστάσεις είχε το βρεφοκομείο Αθηνών. Οι περισσότερες υιοθεσίες πραγματοποιήθηκαν από το πρωτοδικείο Αθηνών, Hρακλείου Κρήτης και Θεσσαλονίκη. Οι μεσάζοντες ήταν Ελληνοαμερικανοί δικηγόροι που τους έβρισκαν ζευγάρια, που έψαχναν παιδιά από τα βρεφοκομεία. Χρειαζόντουσαν δικηγόροι για να καταλάβουν πως λειτουργεί ο νόμος στην Ελλάδα και πως λειτουργεί η διαδικασία μετανάστευσης στην Αμερική. Το μόνο κριτήριο τότε ήταν το ζευγάρι να είναι παντρεμένο και να έχει καλή οικονομική κατάσταση. Μέχρι το 1966 οι Έλληνες μπορούσαν να υιοθετήσουν μόνο εάν ένας από τους δυο ήταν άνω των 50 ετών Αυτό δεν ίσχυε για τους ξένους. Η νοοτροπία των υιοθεσιών στην Ελλάδα ήταν να βρεις ένα παιδί για να σε βοηθήσει στα γεράματα σου. Η νοοτροπία των υιοθεσιών στην Αμερική ήταν να προλάβεις να βρεις μια οικογένεια στο παιδί. Εκτός από την Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Ιταλία έδωσαν λευκά παιδιά στην Αμερική. Όταν τελείωσαν τα λευκά παιδιά η Αμερική στράφηκε προς την Κορέα. Υπήρχε τεράστια ζήτηση για λευκά παιδιά στα χρόνια του ψυχρού πολέμου στην Αμερική» .

Η  GondaVan Steen ξεκίνησε την ενασχόληση της με το θέμα, σχεδόν τυχαία, όταν ο απόγονος της οικογένειας Αργυριάδη της έστειλε ένα μήνυμα αναζητώντας πληροφορίες για την καταγωγή της μητέρας του, Ιωάννας Αργυριάδη καθώς δεν μπορούσε να βρει στοιχεία ούτε σε αρχεία ούτε σε βιβλία. Τότε η Βελγίδα ελληνίστρια ήταν Πρόεδρος του modern Greek Studies Association και ενσάρκωνε μια ελπίδα για τους όσους έψαχναν στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού τις ρίζες τους .

Έκτοτε η Gonda συναντήθηκε με εκατοντάδες παιδιά που έψαχναν τις ρίζες τους  και συγκέντρωσε τις ιστορίες τους σε ένα βιβλίο «Adoption, Memory, and Cold War Greece: Kid pro quo?».   Η έρευνα της άνοιξε μια πόρτα στις διακρατικές υιοθεσίες εκείνης της περιόδου , ένα ζήτημα που παραμένει ακόμα και σήμερα ταμπού. Ίσως γιατί πολλά από τα «παιδιά της ντροπής»- όπως τα αποκαλούν-  δεν έχασαν την ιθαγένεια τους με τη βούληση τους και επιπροσθέτως μετά τη «νόμιμη διακίνηση τους» από την Ελλάδα στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες κακοποιήθηκαν σε διάφορα επίπεδα. Οι πορείες τους συνθέτουν ένα άγνωστο κεφάλαιο στην ιστορία της Ελλάδας και των Ηνωμένων Πολιτειών κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

«Πολλά από τα υιοθετημένα παιδιά πέρασαν άσχημα γιατί βρέθηκαν σε μη κατάλληλες οικογένειες.  Διότι στην Αμερική πολλοί θετοί γονείς είχαν απορριφθεί από το σύστημα μετά από home study. Δεν ήταν κατάλληλες οικογένειες

Υπάρχουν παιδιά που έχουν υποστεί ακόμα και σεξουαλική κακοποίηση εκτός από σωματική ή λεκτική. Υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών που η θετή οικογένεια τα εγκατέλειψε σε ιδρύματα στην Αμερική». 

Πως θα μπορούσαν να βοηθηθούν τα παιδιά της καρδιάς που αναζητούν και ποια είναι τα εμπόδια;

 «Υπάρχουν πολλοί υιοθετημένοι που ψάχνουν και παράλληλα υπάρχουν πολλές οργανώσεις που δέχονται δωρεές για να ασχοληθούν με το πρόβλημα τους. Αυτό είναι ένα άλλο εμπόριο που αναπτύσσεται και εκμεταλλεύεται τις ελπίδες των υιοθετημένων. Πρέπει να γίνει δομική αλλαγή: να ανοίξουν τους φακέλους, να κάνουν σωστή έρευνα, να αποκατασταθεί η ιθαγένεια. Έχω στείλει την πρόταση μου στην Κατερίνα Σακελλαροπούλου, στο Υπουργείο Κοινωνικών Υποθέσεων, στον Έλληνα Πρωθυπουργό. Όλοι ξέρουν πως οι υιοθετημένοι εκείνης της περιόδου διεκδικούν τα χαρτιά τους γιατί θέλουν να πάρουν την ιθαγένεια τους πίσω. Θέλουν την ελληνική υπηκοότητα. Ο νόμος λέει πως πρέπει να δίνεις στον ενήλικα υιοθετημένο όλα τα έγγραφα που διαθέτεις. Η Ελλάδα έχει τους φακέλους και τα υιοθετημένα παιδιά τους έχουν ανάγκη. Υπάρχει, πλέον, ένα δραστήριο κίνημα παιδιών που αναζητούν τις ρίζες τους. Μου έχουν πει “Μια ζωή σκεφτόμουν πως ήμουν  μόνος/μόνη και τώρα αντιλαμβάνομαι πως ανήκω σε μια ιστορία, σε ένα κίνημα ανήκω σε κάτι που ξέρουμε ποιοι το έκαναν, τι χρήματα δόθηκαν”».

Η Gonda Van Steen δηλώνει πως δεν είναι υπέρ της διακρατικής υιοθεσίας γιατί τα παιδιά υφίστανται ρατσισμό. «Όταν χάνεις την οικογένεια δεν πρέπει να χάσεις και τις ρίζες σου. Διότι πολλαπλασιάζεται το χάσιμο με την αποκοπή από την κουλτούρα και τη γλώσσα τους».  Μας μιλά για το πρόσφατο σκάνδαλο που έχει ξεσπάσει στη Σουηδία, χώρα όπου διαμένει προσωρινά. «Ο Πρωθυπουργός της Σουηδίας πίεζε επί χρόνια την Κίνα για να συνεχίζουν να στέλνουν παιδιά για υιοθεσίες.

«Δεν μπορείς να ξεκινήσεις μια σχέση αγάπης αγοράζοντας ένα παιδί. Δεν μπορείς να ξεκινήσεις μια σχέση αγάπης με ένα ψέμα». Με αυτές τις λέξεις κλείνουμε τη βιντεοκλήση. Για την ώρα. Η οθόνη του υπολογιστή μαυρίζει.