Ο φόβος του θανάτου μπορεί να είναι ο πιο αρχέγονος ανθρώπινος φόβος, τον οποίο όλοι βιώνουμε με διαφορετικό τρόπο. Άτομα μεγαλύτερα σε ηλικία, που βρίσκονται σε δεσμό, είναι σωματικά υγιείς και είναι είτε πολύ θρησκευόμενοι είτε καθόλου, τείνουν να φοβούνται λιγότερο το θάνατο. Όταν ο φόβος του θανάτου γίνεται εξαιρετικά έντονος και διαταράσσει τη ζωή, η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία.

Οι άνθρωποι μπορεί να είναι το μόνο είδος που έχει πλήρη επίγνωση του αναπόφευκτου του θανάτου. Ο Ουίλιαμ Τζέιμς, που θεωρείται από πολλούς ως ο «πατέρας της αμερικανικής ψυχολογίας»,  αποκάλεσε αυτή τη μοιραία γνώση «σκουλήκι στον πυρήνα» της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό το μεταφορικό σκουλήκι αποτελεί σήμερα τη βάση της θεωρίας της διαχείρισης του τρόμου, η οποία προτείνει ότι η επίγνωση της θνητότητάς μας, σε συνδυασμό με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης, παράγει έναν αρχέγονο τρόμο που παλεύουμε συνεχώς να διαχειριστούμε. Για να το πετύχουμε αυτό, συχνά διαμορφώνουμε πεποιθήσεις και κάνουμε πράγματα που παρέχουν νόημα και αξία που ελπίζουμε να διατηρηθούν και μετά τον θάνατό μας, παρέχοντάς μας μια ψευδή αίσθηση αθανασίας. Άλλες φορές, απλώς αντιμετωπίζουμε την κατάσταση μέσω της αποφυγής ή της άρνησης.

Αλλά όπως όλοι μας αντιμετωπίζουμε με διαφορετικό τρόπο την πανταχού παρούσα προαίσθηση της θνητότητας, έτσι και ο φόβος του θανάτου είναι διαφορετικός. Όπως σημείωσε η Κάρα Σάντα Μαρία, που ασχολείται με την επικοινωνία της επιστήμης και κάνει διδακτορικό στην κλινική ψυχολογία με κατεύθυνση στη φροντίδα στο τέλος της ζωής, στο podcast Skeptics’ Guide to the Universe:

«Μερικοί άνθρωποι φοβούνται τη λήθη. Μερικοί άνθρωποι φοβούνται τον θάνατο – τον πόνο, την αναπηρία. Μερικοί άνθρωποι φοβούνται να αφήσουν πίσω τους ανθρώπους. Φοβούνται να αφήσουν πράγματα ημιτελή. Φοβούνται ότι δεν θα έχουν κληρονομιά. Υπάρχουν τόσοι πολλοί διαφορετικοί λόγοι που ο καθένας από εμάς φοβάται τον θάνατο».

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι συνήθεις φόβοι γύρω από τον θάνατο συνδέονται με την προοπτική να αφήσει κανείς πίσω του αγαπημένα πρόσωπα καθώς και την ίδια τη διαδικασία του θανάτου.

Ωστόσο, ορισμένες επιλογές ζωής μπορούν να βελτιώσουν το φόβο του θανάτου. Το να είστε παντρεμένοι ή σε μια δεσμευμένη σχέση αποτελεί σημαντική παρηγοριά. Η καλή σωματική υγεία βοηθά επίσης. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι δημιουργεί μεγαλύτερο νόημα στη ζωή και συνδέεται ευρέως με καλύτερη ψυχική υγεία ή απλώς στο ότι ενισχύει την αντίληψη ότι ο Χάρος είναι πιο μακριά. Όσοι βρίσκονται στα αντίθετα άκρα του φάσματος της θρησκευτικότητας τείνουν επίσης να φοβούνται λιγότερο τον θάνατο. Οι άθεοι τείνουν να είναι πιο χαλαροί και απλά να «ζουν το παρόν», ενώ οι πιστοί παρηγορούνται γνωρίζοντας ότι υπάρχει μεταθανάτια ζωή και ότι η ζωή τους έχει νόημα.

Ίσως το πιο παρήγορο είναι ότι τείνουμε να φοβόμαστε λιγότερο το θάνατο όσο μεγαλώνουμε. Όπως γράφει η Τζέιντ Γου, κλινική ψυχολόγος υγείας στο Πανεπιστήμιο Duke: «Αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στο γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι άνθρωποι έχουν βιώσει περισσότερα από τη ζωή και είναι πιο “γεμάτοι”, οπότε φοβούνται λιγότερο ότι θα χάσουν κάτι. Ή μπορεί να οφείλεται στο ότι έχουν μεγαλύτερη εμπειρία στο να γίνονται μάρτυρες και να διαχειρίζονται τον θάνατο άλλων, καθώς πολλοί συνομήλικοί τους φίλοι και συγγενείς έχουν “φύγει” από τη ζωή».

Για ορισμένους, ωστόσο, ο φόβος του θανάτου μπορεί να είναι δύσκολα διαχειρίσιμος, ή ακόμα και να εξελιχθεί σε αυτό που ονομάζεται θανατοφοβία.

«Είναι υγιές και φυσιολογικό να φοβόμαστε το θάνατο, αλλά όταν φτάνουμε σε αυτούς τους παθολογικούς φόβους, όπου γίνονται ακατάσχετοι και αρχίζουν να παρεμβαίνουν στις δραστηριότητες της καθημερινής μας ζωής, υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε τον φόβο», δήλωσε η Σάντα Μαρία.

Μακράν η πιο αποτελεσματική θεραπεία είναι η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Ένας πιστοποιημένος θεραπευτής θα βοηθήσει έναν πελάτη που φοβάται τον θάνατο να αμφισβητήσει τις αγχωτικές υποθέσεις του σχετικά με τον θάνατο και στη συνέχεια θα τον εκθέσει στον θάνατο με τρόπους που θα ανακουφίσουν τους φόβους του. Μια τέτοια έκθεση μπορεί να περιλαμβάνει την παρακολούθηση ταινιών με σκηνές που απεικονίζουν το τέλος της ζωής, την ανάγνωση υλικού για ξενώνες ή την ανάπτυξη ενός σχεδίου για το δικό του θάνατο.

Το παν είναι να αντιλαμβανόμαστε τον θάνατο ως μέρος του κύκλου της ζωής μας και όχι ως ένα τέρας που παραμονεύει στην άκρη του δρόμου.

Δείτε ακόμα: Επιθανάτιες εμπειρίες: το απόλυτο ψυχεδελικό τριπάρισμα