Το ταμπεραμέντο είναι μία λέξη που χρησιμοποιείται ευρέως, συνήθως για να δώσει μία πρόχειρη και επιφανειακή συνήθως εξήγηση σε κάποια συμπεριφορά.  «Έχει έντονο ταμπεραμέντο, γι’ αυτό τσακώνεται συχνά», «Δε φταίω εγώ, το ταμπεραμέντο μου».

Τι είναι στην πραγματικότητα το ταμπεραμέντο που όλοι γνωρίζουμε, αλλά συχνά δεν είμαστε σε θέση να εξηγήσουμε πως διαμορφώνεται;

Τα παιδιά δεν γεννιούνται σαν λευκή σελίδα. Έρχονται στον κόσμο με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά συμπεριφορών τα οποία όλα μαζί απαρτίζουν το ταμπεραμέντο του.  Το ταμπεραμέντο είναι ένα σύνολο γενετήσιων χαρακτηριστικών που οργανώνουν τον τρόπο που προσεγγίζει και αντιλαμβάνεται ένας άνθρωπος τον κόσμο. 

Για παράδειγμα, κάποια νεογέννητα μωρά είναι πιο ευαίσθητα στο φως και στους ήχους από κάποια άλλα. Κάποια αντιδρούν πολύ γρήγορα και έντονα όταν νιώθουν δυσφορία, κάποια είναι πιο ανήσυχα και άλλα είναι ήρεμα, και άλλα έχουν πολλή ενέργεια και δύναμη. 

Αυτά τα χαρακτηριστικά φαίνονται να παραμένουν σταθερά και διαρκή στο χρόνο αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι ποτέ “καλά” ή “κακά”.

Το ταμπεραμέντο, που στην επιστήμη της ψυχολογίας ονομάζεται ιδιοσυγκρασία, είναι το θεμέλιο της προσωπικότητάς μας. 

Στην ψυχολογία, η ιδιοσυγκρασία αναφέρεται γενικά σε σταθερές ατομικές διαφορές συμπεριφοράς που βασίζονται βιολογικά και είναι σχετικά ανεξάρτητες από τη μάθηση, το σύστημα αξιών και στάσεων.

Ταμπεραμέντο και Προσωπικότητα

Αν και και οι δύο όροι είναι παρόμοιοι και συχνά χρησιμοποιούνται εναλλακτικά, είναι διακριτοί μεταξύ τους. Το ταμπεραμέντο δεν είναι ίδιο με την προσωπικότητά σας.

Η προσωπικότητα είναι ένας ευρύς όρος που χρησιμοποιείται για να αναφέρεται σε ένα μοναδικό σύνολο στάσεων, χαρακτηριστικών και συναισθημάτων που συνήθως καθορίζουν τη συμπεριφορά σας. 

Το ταμπεραμέντο αποτελεί μόνο μέρος της προσωπικότητάς σας και περιλαμβάνει τα έμφυτα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς και της προσωπικότητάς. Είναι η φυσική μας τάση και συχνά θα επικρατεί στις καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις. Καθορίζει ακόμη και τον τρόπο που λειτουργεί το μυαλό σας.

Τα δύο πρώτα χρόνια ζωής, το άτομο μαθαίνει και αφομοιώνει ιδέες και αρχίζει να αντιλαμβάνεται ποια είναι η αναμενόμενη συμπεριφορά σύμφωνα με τους κοινωνικούς κανόνες, τα πρότυπα και τις αξίες.

Η προσωπικότητα του παιδιού θα αρχίσει να διαμορφώνεται από την αλληλεπίδραση των χαρακτηριστικών του ταμπεραμέντου με το περιβάλλον. Το ταμπεραμέντο του, το πως θα αντιμετωπιστεί από το περιβάλλον του, θα καθορίσουν το πώς το παιδί βλέπει τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του απορρίπτοντας ή υιοθετώντας πρότυπα και κανόνες.

Η προσωπικότητά σας είναι επίσης πιο πιθανό να αλλάξει από το ταμπεραμέντο σας καθώς μεγαλώνετε και ζείτε μέσα από νέες εμπειρίες ζωής. Δεν είναι ασυνήθιστο για ένα εσωστρεφές παιδί να γίνει εξωστρεφής ενήλικας. Στην πραγματικότητα, η έρευνα έχει παρατηρήσει αλλαγές στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Για παράδειγμα, στις Η.Π.Α., ο νευρωτισμός και η εξωστρέφεια μειώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, η ευχαρίστηση αυξάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής και η ευσυνειδησία αυξάνεται μέχρι τη μέση ηλικία πριν πέσει στα τέλη της ζωής

Πώς διαμορφώνεται το ταμπεραμέντο;

Το ταμπεραμέντο πιστεύεται ότι είναι έμφυτο, επηρεασμένο κυρίως από τη γενετική. Δεν είναι ασυνήθιστο για κάποιον να έχει παρόμοια ιδιοσυγκρασία με έναν γονέα ή τον παππού και τη γιαγιά.

 Έρευνες δείχνουν ότι το 20 με 60% της ιδιοσυγκρασίας σας καθορίζεται από τη γενετική.

Ωστόσο, δεν έχει ένα σαφές πρότυπο κληρονομικότητας και δεν υπάρχουν συγκεκριμένα γονίδια που προσδίδουν συγκεκριμένα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά. Αντίθετα, πολλές (ίσως χιλιάδες) κοινές παραλλαγές γονιδίων (πολυμορφισμοί) συνδυάζονται για να επηρεάσουν τα μεμονωμένα χαρακτηριστικά της ιδιοσυγκρασίας. Άλλες τροποποιήσεις του DNA που δεν αλλάζουν τις αλληλουχίες του (επιγενετικές αλλαγές) είναι επίσης πιθανό να συμβάλλουν στην ιδιοσυγκρασία.

Με τα χρόνια, οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει τέσσερις τύπου ταμπεραμέντου που μπορεί να ανήκει κάποιος. Δεν υπάρχει ακριβής διαχωρισμός καθώς μερικοί άνθρωποι ταυτίζονται με περισσότερους από έναν τύπους ιδιοσυγκρασίας. 

Η θεωρία των τεσσάρων πρωταρχικών ιδιοσυγκρασιών μπορεί να εντοπιστεί εκατοντάδες χρόνια πίσω.  Ο Ιπποκράτης έκανε ένα διαχωρισμό σε τέσσερις τύπους σημαντικών όψεων της ιδιοσυγκρασίας του ανθρώπου.

Η κατανομή των τύπων ιδιοσυγκρασίας σε μια κοινότητα εξαρτάται από παράγοντες όπως η κουλτούρα, η ηλικία και το φύλο. 

Αισιόδοξος

Οι άνθρωποι που ορίζονται ως αισιόδοξοι είναι συνήθως εξωστρεφείς και κοινωνικοί. Είναι άνθρωποι που βλέπουν ένα ποτήρι μισογεμάτο αντί μισοάδειο. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις τους γίνονται με ευκολία και μπορεί να είναι ομιλητικοί και ενεργητικοί.

Ενώ οι αισιόδοξοι άνθρωποι φαίνεται να έχουν θετικά γνωρίσματα, τα ίδια χαρακτηριστικά προσωπικότητας που τους κάνουν ευχάριστους θα μπορούσαν επίσης να τους κάνουν παρορμητικούς και αναποφάσιστους. Η παρορμητικότητά τους μπορεί μερικές φορές να εκδηλωθεί ως αναζήτηση συμπεριφορών που αναζητούν συγκίνηση, οι οποίες σε ακραίες περιπτώσεις θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τη χρήση ναρκωτικών.

Χολερικός

Τα καθοριστικά χαρακτηριστικά των χολερικών ατόμων είναι κυρίαρχα και διεκδικητικά. Οι άνθρωποι που ανήκουν σε αυτόν τον τύπο ιδιοσυγκρασίας είναι ιδιαίτερα στοχοπροσηλωμένοι. Έχουν υψηλές επιδόσεις στη δουλειά, στο σχολείο ή ακόμα και στο παιχνίδι και συχνά επιλέγονται ως αρχηγοί ομάδων.

Σε αντίθεση με τους αισιόδοξους, οι χολερικοί είναι αποφασιστικοί αλλά μπορεί να είναι ανυπόμονοι και πεισματάρηδες. Θα μπορούσαν να δώσουν προτεραιότητα στην επίτευξη καθορισμένων στόχων παρά στην ενθάρρυνση κρίσιμων κοινωνικών συνδέσεων και σχέσεων.

Φλεγματικός

Η χαλαρότητα είναι η λέξη που είναι πιθανό να σας έλθει στο μυαλό όταν συναντήσετε ένα φλεγματικό άτομο. Είναι ήρεμοι που τείνουν να είναι πολύ συμπονετικοί όταν σχετίζονται με τους άλλους. Είναι αξιόπιστοι και υπομονετικοί που βρίσκουν άνεση στα εγκόσμια και τη ρουτίνα.

Οι φλεμαγικοί άνθρωποι δείχνουν ελάχιστα συναισθήματα, τα οποία μπορεί να εμφανιστούν ως παθητικά ή χωρίς νεύρο κατά τη διάρκεια των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Η ανάγκη τους να αποφύγουν τη σύγκρουση με κάθε κόστος μπορεί να είναι μειονεκτική, με αποτέλεσμα να χάνουν ευκαιρίες όταν αποτυγχάνουν να επιβληθούν.

Μελαγχολικός

Οι άνθρωποι συχνά συγχέουν το μελαγχολικό με το χωρίς χαρά ή τη λύπη, αλλά υπάρχουν πολλά περισσότερα σε άτομα με αυτό το ταμπεραμέντο. Αν και συγκρατημένοι, οι μελαγχολικοί άνθρωποι είναι επίσης στοχαστικοί και ευαίσθητοι. Μπορούν επίσης να είναι αναλυτικοί και μεθοδικοί, ειδικά στην εργασία, καθιστώντας τους πολύτιμους σε κάθε χώρο εργασίας.

Ωστόσο, προτιμούν να εργάζονται μόνοι τους και μπορεί να μην είναι τα πιο δραστήρια άτομα σε επίπεδο ομάδας. Γίνονται κυκλοθυμικοί και ανήσυχοι όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως πρέπει.

Τα ανθρώπινα όντα είναι διαφορετικά και πολύπλοκα. Κανένα άτομο δεν ταιριάζει απόλυτα σε έναν συγκεκριμένο τύπο.

Η ιδιοσυγκρασία σας καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο κινείστε στη ζωή και αλληλεπιδράτε με ανθρώπους και καταστάσεις. Το να μάθετε περισσότερα για το στυλ της ιδιοσυγκρασίας σας αυξάνει την αυτογνωσία σας και δίνει κάποια εικόνα για το γιατί παίρνετε συγκεκριμένες αποφάσεις ή επιδεικνύετε συγκεκριμένες συμπεριφορές.

Ωστόσο, είναι πιθανό να επιδείξετε συμπεριφορές που σχετίζονται κυρίως με ένα στυλ και αυτό θα μπορούσε να αναφέρεται ως η κυρίαρχη ιδιοσυγκρασία σας. Μπορεί επίσης να έχετε λιγότερο διαδεδομένες συμπεριφορές που ανήκουν σε άλλους τύπους ιδιοσυγκρασίας.

Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να παρουσιάσει συμπεριφορές που εμφανίζονται ως κυκλοθυμικές, στωικές και συγκρατημένες, οι οποίες είναι χαρακτηριστικά μελαγχολικές αλλά μπορεί επίσης να είναι κυρίαρχες και διεκδικητικές, οι οποίες είναι χαρακτηριστικά χολερικές.

Μπορεί να αλλάξει η ιδιοσυγκρασία;

Οι θεωρίες στις οποίες βασίζονται τα στυλ ιδιοσυγκρασίας υποδηλώνουν ότι είναι κάτι έμφυτο. Ωστόσο, δεν είναι ασυνήθιστο να επιθυμείτε να αλλάξετε ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας του εαυτού σας που μπορεί να σχετίζονται με συγκεκριμένες ιδιοσυγκρασίες.

Μπορεί να είναι λίγο δύσκολο, αλλά είναι δυνατό να αλλάξετε το στυλ της ιδιοσυγκρασίας σας, ειδικά με τη βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας. Μπορεί να είστε ένα τυπικά χαλαρό άτομο που θέλει να είναι πιο κυρίαρχο ή ένα συγκρατημένο άτομο που επιδιώκει να γίνει πιο εξωστρεφές.

Εξωτερικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως οι αρνητικές και θετικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας μπορούν επίσης να διαμορφώσουν το ταμπεραμέντο. Για παράδειγμα, ένα άτομο που μεγάλωσε σε μια κακοποιητική οικογένεια θα μπορούσε να γίνει μελαγχολικό.

Ορισμένες ιδιοσυγκρασίες κινδυνεύουν περισσότερο να αναπτύξουν επιβλαβείς συνήθειες που πρέπει να μάθουν να διαχειρίζονται. Τα χολερικά άτομα μπορεί να θυμώνουν γρήγορα. Όποια και αν είναι η περίπτωση, η θεραπεία και οι σκόπιμες αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν να βοηθήσουν.

➪ Με πληροφορίες από: The Very Well Mind, PsychCentral