Υπάρχουν ερωτήματα που μοιάζουν απλά, μα κρύβουν από κάτω τους μια ολόκληρη ήπειρο αντιφάσεων. Ένα τέτοιο είναι κι αυτό: σκοτώνει άραγε η εργασία από το σπίτι την εταιρική κουλτούρα; Σαν να ρωτάς αν ο άνεμος σκοτώνει το δέντρο ή αν απλώς το αναγκάζει να γείρει, να σκεφτεί αλλιώς τις ρίζες του. 

Στους διαδρόμους των πολυεθνικών οι διευθύνοντες σύμβουλοι μιλούν συχνά για την κουλτούρα σαν να είναι κάτι απτό, σαν τοίχος ή θεμέλιο. Ο Ντάρα Κοσροουσάχι της Uber το είπε ξεκάθαρα: «Δεν πρόκειται απλώς για δείκτες παραγωγικότητας, αλλά για τη δημιουργία της κουλτούρας που θα μας οδηγήσει στο μέλλον» και κάλεσε τους εργαζομένους πίσω στο γραφείο τουλάχιστον τρεις μέρες την εβδομάδα. Στην Amazon ο Άντι Τζάσι έβαλε τον πήχη ψηλότερα: πέντε μέρες φυσική παρουσία. «Οι άνθρωποι εμπνέονται περισσότερο όταν βρίσκονται μαζί», είπε. 

Αυτές οι δηλώσεις κρύβουν έναν φόβο: ότι η κουλτούρα, αυτό το άυλο νήμα που ενώνει τους ανθρώπους μιας εταιρείας διαλύεται αν δεν μοιράζονται τον ίδιο χώρο. Μα η κουλτούρα δεν είναι ποτέ απλή υπόθεση. Είναι οι αξίες, οι κανόνες, οι σιωπές και τα αστεία στο διάλειμμα. Είναι ο τρόπος που ένας νέος εργαζόμενος μαθαίνει τα άγραφα, όχι μόνο τα καταγεγραμμένα. 

Η κουλτούρα δεν είναι πολυτέλεια: επηρεάζει την καινοτομία, την κερδοφορία, ακόμη και την αξία μιας εταιρείας στο χρηματιστήριο. Η τηλεργασία φέρνει κινδύνους. Μια μελέτη της Microsoft σε 61.000 υπαλλήλους έδειξε ότι η απομακρυσμένη εργασία κάνει την οργάνωση πιο “κατακερματισμένη” και λιγότερο “δυναμική”. Οι αυθόρμητες συναντήσεις στον διάδρομο, εκεί όπου γεννιούνται οι πιο τολμηρές ιδέες, χάνονται. Η ένταξη των νέων μελών δυσκολεύει. 

Σχεδόν όλοι οι εργαζόμενοι όμως δηλώνουν ότι προτιμούν να δουλεύουν τουλάχιστον εν μέρει από το σπίτι. Όπου επιβλήθηκε πλήρης επιστροφή στο γραφείο, η ικανοποίηση από την εργασία έπεσε και οι παραιτήσεις αυξήθηκαν. Χωρίς όμως καμία βελτίωση στην απόδοση της εταιρείας. 

Τι σημαίνουν όλα αυτά; Ότι η κουλτούρα δεν είναι ένας τοίχος που χτίζεται με τούβλα παρουσίας, αλλά ένας ζωντανός οργανισμός που αναπνέει από τον τρόπο που σχετιζόμαστε. Μπορεί να τραφεί από την απόσταση ή να μαραθεί στη φυσική παρουσία ανάλογα με το πως ορίζεται. 

Για να μετρήσουν αυτές τις αντιθέσεις, οι ερευνητές της CultureX συνδύασαν χιλιάδες φωνές εργαζομένων από το Glassdoor με το Flex Index της Work Forward που καταγράφει πολιτικές τηλεργασίας. Το συμπέρασμα ήταν παράδοξο: οι εταιρείες που απαιτούν πέντε μέρες στο γραφείο βαθμολογήθηκαν καλύτερα σε “ευελιξία”, δηλαδή την ικανότητα να αντιδρούν γρήγορα στις αλλαγές. «Στο γραφείο οι πληροφορίες ταξιδεύουν πιο άμεσα». 

Αλλά σε άλλα πεδία οι ίδιες αυτές εταιρείες βγήκαν χαμένες. Χειρότερες βαθμολογίες σε υποστηρικτικότητα, ηγεσία, τοξικότητα, ειλικρίνεια, ισορροπία ζωής και εργασίας. Οι εργαζόμενοι ένιωθαν ότι οι προϊστάμενοι δεν νοιάζονταν, ότι η κουλτούρα γινόταν πιο σκληρή. 

Ίσως λοιπόν η αλήθεια να βρίσκεται σε μία άγραφη συμφωνία: εταιρείες όπως η Nvidia, η SpaceX ή η Tesla ζητούν απόλυτη αφοσίωση και δίνουν σε αντάλλαγμα υψηλούς μισθούς, ευκαιρίες καριέρας, προνόμια. Το αντάλλαγμα είναι η ζωή έξω από το γραφείο που συρρικνώνεται. Ένα παζάρι ανάμεσα στο όνειρο της καινοτομίας και στην καθημερινότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. 

Πέντε χρόνια μετά την πανδημία η ζυγαριά ακόμη ταλαντεύεται. Οι αγορές εργασίας κρυώνουν, η δύναμη μετατοπίζεται από τους εργαζόμενους προς τους εργοδότες και οι δεύτεροι ξαναζητούν περισσότερες ώρες στο γραφείο. Μιλούν για κουλτούρα, μα εννοούν έλεγχο, συνοχή, προβλεψιμότητα. Για τις εταιρείες που δίνουν προτεραιότητα στην “ευελιξία”, ίσως αυτό να βγάζει νόημα. Μα τα δεδομένα δείχνουν ότι υπάρχει κόστος: το ανθρώπινο πρόσωπο της κουλτούρας τραυματίζεται. 

Τι είναι τελικά η κουλτούρα; Δεν είναι οι κανόνες στον κανονισμό ούτε οι δεοντολογικές αρχές στο power point. Είναι η στιγμή που ένας προϊστάμενος ακούει πραγματικά τον υφιστάμενό του. Είναι η κατανόηση ότι η σιωπή σε μια σύσκεψη μπορεί να σημαίνει φόβο ή διαφωνία. Είναι η φροντίδα που δεν μετριέται σε excel, αλλά φτιάχνει το κλίμα μιας ομάδας. 

Αν η εργασία από το σπίτι σκοτώνει κάτι, δεν είναι η κουλτούρα αλλά οι βολικές αυταπάτες. Μας αναγκάζει να δούμε την ουσία: κουλτούρα σημαίνει σχέση, όχι τοίχοι κι αν μια εταιρεία δεν μπορεί να φτιάξει σχέσεις χωρίς φυσική παρουσία, τότε ίσως η κουλτούρα της να ήταν εύθραυστη εξαρχής. 

Ίσως λοιπόν η απάντηση να είναι πως η εργασία από το σπίτι δεν σκοτώνει την κουλτούρα, μάλλον την ξεσκεπάζει. Δείχνει ποιοι οργανισμοί στηρίζονται σε ζωντανές αξίες και ποιοι σε έπιπλα και ελεγχόμενες ώρες. Όσοι αντέξουν θα είναι εκείνοι που μπορούν να κρατήσουν την εμπιστοσύνη ζωντανή είτε μέσα σε ουρανοξύστες είτε μέσα από μια οθόνη υπολογιστή, γιατί στο τέλος η κουλτούρα δεν χτίζεται με κάρτες εισόδου ούτε με zoom calls. Χτίζεται με το πως γινόμαστε άνθρωποι μέσα στην εργασία μας και αυτό είτε στο σπίτι είτε στο γραφείο παραμένει η μεγαλύτερη πρόκληση. 

*Mε στοιχεία από το Economist. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.