Μεγαλώνουμε σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που προωθεί διαρκώς τη σκληρή εργασία και την αφοσίωση.

Θεωρείται δεδομένο, ότι αν προσπαθήσεις αρκετά, αν δουλέψεις πολύ, θα πετύχεις. «Κανείς δε χάνεται» συνηθίζαμε να ακούμε από μικρές ηλικίες. «Αν δουλέψεις σκληρά σίγουρα θα ανταμειφθείς».

Μπουρδες! Θα πω. Ζούμε σε μία κοινωνία συστημικών ανισοτήτων.

Και αυτό είναι ορατό σε κάθε στάδιο της ζωής μας. Από το δημοτικό ως το πανεπιστήμιο, και έπειτα στην αγορά εργασίας, δεν πετυχαίνει πάντα όποιος είναι αφοσιωμένος και εργατικός.

Σίγουρα η εργατικότητα βοηθά στην εξέλιξη, αλλά δεν εξασφαλίζει και επιτυχία.

Συχνά πετυχαίνει όποιος είχε σωστό timing, εκείνος που είχε την οικονομική ευχέρεια, ένα οικογενειακό background πιο υποστηρικτικό, τύχη και ευκαιρίες ή ας μη γελιόμαστε, όποιος είχε τον γνωστό, το μέσο, το βύσμα, ή όπως αλλιώς το αποκαλούμε.

Μεγαλώνοντας σε ένα περιβάλλον που μου υπενθύμιζε διαρκώς ότι αν δουλέψω σκληρά θα ανταμειφθώ, ήρθαν πολλές στιγμές της ζωής μου, που σαν χαστούκι μου υπενθύμιζαν ότι μάλλον δεν προσπαθώ αρκετά, ή δεν κάνω καλή δουλειά.

Η αυτοεκτίμησή μου κλονίστηκε αρκετές φορές καθώς προσπαθούσα πάντα να δίνω το 100% μου και όταν τελικά δεν είχα τα αποτελέσματα που προσδοκούσα έπεφτα σε έναν κυκεώνα ματαιότητας και αμφισβήτησης τόσο των ικανοτήτων μου όσο και της σκληρής δουλειάς μου.

Η σκληρή δουλειά όμως δε σημαίνει 100% επιτυχία, και αυτό είναι καλό να το ξέρουμε από μικρή ηλικία. Δεν εννοώ να αποθαρρύνουμε τα παιδιά να εργάζονται και να προσπαθούν.

Απλά να ξέρουν ότι η σκληρή δουλειά βοηθά στην προσωπική εξέλιξη του ανθρώπου αλλά δεν σημαίνει αυτόματα ότι θα καταφέρουν να γίνουν πλούσιοι, να εξασφαλίσουν μία τρομερή δουλειά ή να είναι πάντα στην ελίτ της κοινωνικής διαστρωμάτωσης.

Να γνωρίζουν ότι η προσπάθεια και η αφοσίωση θα δώσει χρήσιμα εργαλεία για την καθημερινότητα, θα ενισχύσει σίγουρα στην εξέλιξή τους σαν προσωπικότητες πρώτα απ’ όλα και θα βοηθήσει να ξεπεράσουν κάποια εμπόδια του σκληρού συστήματος που όλοι αγωνιζόμαστε να επιβιώσουμε.

Γιατί αλλιώς η “αποτυχία” θα γίνει αφορμή για προσωπική ανασφάλεια, ματαιότητα αλλά και ενίσχυση της κοινωνικής ανισότητας και των στερεοτύπων.

Αυτοεκτίμηση και σκληρή δουλειά

Ο καπιταλισμός ως οικονομικό σύστημα εκτιμά το κέρδος πάνω απ’ όλα και από μικρή ηλικία διδάσκει ότι η συνεχής παραγωγικότητα θα μας ανταμείψει με οικονομική επιτυχία.

Αυτή η λογική εντυπώνεται τόσο βαθιά στην καθημερινότητά μας, που συνδέουμε απόλυτα τον εαυτό μας και την αξία του με τα επιτεύγματά μας, τους βαθμούς που παίρνουμε, τα βραβεία που λαμβάνουμε και τις επαγγελματικές επιτυχίες.

Όταν αυτά τα πράγματα δεν επιτυγχάνονται μας εντυπώνεται ότι ακόμη και ο πιο παραγωγικός μας εαυτός δεν είναι αρκετός.

Αισθανόμαστε ουσιαστικά ότι η δική μας ανικανότητα ευθύνεται που δεν καταφέραμε να μπουμε στο πανεπιστήμιο που θέλαμε, να πάρουμε την προαγωγή που επιθυμούσαμε, να διεκδικήσουμε τη ζωή που ονειρευόμασταν.

Χρηματική επιτυχία εις βάρος κοινωνικών αρετών

Σε μία κοινωνία που 2 δεκαετίες τώρα καίει τις παραγωγικές γενιές της στην προβληματική αγορά εργασίας και έχει στείλει στο εξωτερικό τους περισσότερους για μία ζωή πιο αξιοκρατική, η λογική της σκληρής δουλειάς και ατομικής προσπάθειας πυροδοτεί μια ματαιότητα που μόνο επικίνδυνη μπορεί να χαρακτηριστεί.

Μας ωθεί ουσιαστικά να συνδέσουμε την αξία μας με την παραγωγικότητά μας, αντί για την ευτυχία, τις σχέσεις ή την ευημερία μας.

Επιπλέον, ελλοχεύει ο κίνδυνος η αριστεία και η ατομική προσπάθεια να αφήσει πίσω αρετές που δεν μετριόνται σε βαθμούς και παπύρους.

Και απ’ ότι φαίνεται έχει ήδη αρχίσει να το κάνει. Η καλλιτεχνική δεξιότητα έχει υποβιβασθεί. Επιβραβεύουμε ακαδημαϊκούς βαθμούς αλλά όχι την ενσυναίσθηση, την κοινωνική συνείδηση, την ανθρωπιά και την αλληλεγγύη.

Ενίσχυση κοινωνικής ανισότητας

Η ατομοκεντρική θεώρηση του συστήματος, υποστηρίζει ότι το κάθε άτομο είναι υπεύθυνο για την εξέλιξή του.

Η κυρίαρχη ιδεολογία αυτής της θεώρησης, ενισχύει την άποψη ότι μόνο οι ικανοί και οι σκληρά εργατικοί προοδεύουν και ότι τελικά, η εξέλιξη του ατόμου στην κοινωνική διαστρωμάτωση εξαρτάται από την προσωπική του δυνατότητα χωρίς να υπολογίζει όμως τις υποχρεώσεις του κράτους απέναντι στον πολίτη.

Ένα σύστημα που είναι αδιάφορο για την κοινωνική του δομή και την προώθηση του κοινωνικού κράτους, ενισχύει την ατομική ευθύνη και τη χρησιμοποιεί σαν δικαιολογία για να καλύψει τα κενά του.

Αποτελεί στο τέλος της μέρας ένα μοχλό που κρατά υποτελείς τους οικονομικά ασθενέστερους και όσους δεν είχαν τις ίδιες ευκαιρίες.

Διαιώνιση στερεοτύπων

Νέα έρευνα στο Journal of Experimental Social Psychology προτείνει ότι η σύνδεση της σκληρής δουλειάς και της επιτυχίας μπορεί να  διαιωνίσει την ανισότητα στην κοινωνία.

«Πώς όλα αυτά τα μαθήματα σχετικά με τη σκληρή δουλειά μεταφέρονται δυνητικά στις πεποιθήσεις μας για τους άλλους ανθρώπους;» ρωτά η Ashley Whillans, επίκουρη καθηγήτρια στο Harvard Business School, η οποία συνέγραψε τη μελέτη.

«Αν μαθαίνετε ότι η προσπάθεια είναι ο τρόπος για να επιτύχετε και να εξελιχθείτε, υπάρχει περίπτωση όταν βλέπετε ανθρώπους που δεν τα έχουν καταφέρει να υποθέσετε ότι δεν εργάστηκαν αρκετά σκληρά, αγνοώντας το ρόλο των συστημάτων και των θεσμών που γνωρίζουμε ότι μπορούν να σταθούν εμπόδιο».

Η πεποίθηση ότι η προσπάθεια είναι το κλειδί της επιτυχίας θα μπορούσε επίσης να επηρεάσει τις αντιλήψεις των ανθρώπων για τους εργαζόμενους σε διάφορες θέσεις εργασίας, ιδιαίτερα σε θέσεις με χαμηλούς μισθούς, λένε οι ερευνητές.

«Αυτή η υπερβολική έμφαση στην προσπάθεια θα μπορούσε να κάνει τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι οι εργαζόμενοι σε θέσεις εργασίας με χαμηλούς μισθούς δεν αξίζουν αυξημένη αμοιβή ή καλύτερες συνθήκες εργασίας», λέει η Whillans.

«Οι μελέτες μας δείχνουν ότι ο τρόπος που οι γονείς εξηγούν γιατί ορισμένοι άνθρωποι έχουν περισσότερα από άλλους στην κοινωνία μπορεί να αλλάξει θεμελιωδώς αυτό που πιστεύουν τα παιδιά τους και ίσως ακόμη και αυτό που κάνουν τα παιδιά τους για να διορθώσουν την ανισότητα κατά τη διάρκεια της ζωής τους».

Σύμφωνα με την έρευνα τα παιδιά που πιστεύουν ότι η ανισότητα οφείλεται στην έλλειψη προσπάθειας είναι λιγότερο πιθανό να διορθώσουν αυτή την ανισότητα.

«Αυτά τα ευρήματα μπορεί να είναι προβληματικά σε έναν κόσμο στον οποίο τα συστημικά ζητήματα καθιστούν την επιτυχία λιγότερο πιθανή για άτομα με συγκεκριμένο υπόβαθρο ή για εκείνους που γεννιούνται με λιγότερο πλούτο ή προνόμια», λέει η Whillans.
«Θέλουμε τα παιδιά μας να πιστεύουν ότι μπορούν να δουλέψουν σκληρά και να προχωρήσουν σε συνάρτηση με την προσπάθειά τους, αλλά, δυστυχώς, ο κόσμος δεν λειτουργεί πάντα έτσι», λέει.
«Οι άνθρωποι δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα σε όλη τη χώρα και η επιτυχία συχνά καθορίζεται εν μέρει από ανεξέλεγκτους παράγοντες για τους οποίους είναι δύσκολο να μιλήσουν οι γονείς με τα παιδιά τους».

«Είναι σημαντικό τα παιδιά να αναγνωρίσουν ότι η γραμμή εκκίνησης δεν είναι η ίδια για όλους και μπορεί να έχουν ένα προβάδισμα σε σύγκριση με άλλους», λέει η Whillans.

Η κοινωνία χρειάζεται ανθρώπους που δουλεύουν σκληρά, αλλά με ενσυναίσθηση.

Που αντιλαμβάνονται την επιτυχία όχι με οικονομικούς μόνο όρους, αλλά και με κοινωνικούς.

Που υπολογίζουν τον συνάνθρωπο και δεν θεωρούν ότι η ανικανότητά του φταίει για την οικονομική καταστροφή του ή την αδυναμία του να ανελιχθεί στα υψηλότερα οικονομικά στρώματα.

Η σκληρή δουλειά δεν αρκεί σε ένα ανθρωποφαγικό σύστημα. Και καλό είναι να το καταλαβαίνουμε από μικρή ηλικία επιδιώκοντας να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι και όχι γρανάζι μιας ψυχρής μηχανής που σε θεωρεί αναλώσιμο στην παραμικρή σου αποτυχία.