Στο πέρασμα της ιστορίας, οι άνθρωποι έχουν διαθέσει τα πτώματα με πολλούς τρόπους. Τάφοι και ταφικοί τύμβοι που χρονολογούνται από την προϊστορική εποχή έχουν βρεθεί σε ολόκληρο τον κόσμο, και συχνά περιέχουν τόσο σκελετικά υπολείμματα όσο και προσωπικά αντικείμενα των αποθανόντων. Η αποτέφρωση, η διαδικασία της καύσης των πτωμάτων που τα μετατρέπει σε στάχτη και σκόνη, εφαρμόστηκε από την αρχαία Ρώμη μέχρι τα περίχωρα της Ανατολικής Ασίας. Ο ενταφιασμός αφορούσε τις ανώτερες τάξεις, με μερικά από τα πιο εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά έργα που χτίστηκαν ποτέ να χρησιμεύουν αρχικά ως τάφοι για σημαντικά άτομα.

Αν και αυτές οι τρεις μέθοδοι μπορεί να είναι οι πιο συνηθισμένες, δεν είναι οι μόνες που γνωρίζουμε. Στη Βομβάη, οι κοινότητες των Ζωροαστρών συνήθιζαν να τοποθετούν τα πτώματά τους στην κορυφή των πύργων για να ξεραθούν από τα στοιχεία της φύσης και να φαγωθούν από τα όρνεα. Οι Σκανδιναβοί Βίκινγκς πέθαιναν το ίδιο εντυπωσιακό τρόπο που ζούσαν, πλέοντας στους απέραντους ωκεανούς με τελετουργικές θαλάσσιες ταφές. Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, τόσο οι Ναζί όσο και οι Σοβιετικοί έθαβαν τα θύματά τους σε μαζικούς τάφους χωρίς σήμανση.

Πολλοί αντί να προετοιμάζουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα για μια υποθετική μετά θάνατον ζωή, αναρωτήθηκαν πώς οι νεκροί θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν στο εδώ και τώρα. Από την κομποστοποίηση των ανθρώπινων λειψάνων μέχρι την αποστολή των συγγενών τους στο διάστημα, υπάρχουν πολυάριθμοι ανορθόδοξοι αλλά συνάμα ουσιαστικοί τρόποι για να αποχαιρετήσει κανείς ένα πτώμα. 

Ταρίχευση/μουμιοποίηση

Ο Βρετανός ωφελιμιστής φιλόσοφος Τζέρεμι Μπένθαμ, δεν επιθυμούσε να καεί ή να ταφεί το νεκρό σώμα του, όταν αυτό θα μπορούσε φανεί χρήσιμο στους ζωντανούς. Στη διαθήκη και τη μαρτυρία του, την οποία έγραψε μόλις μία εβδομάδα πριν από τον θάνατό του το 1832, ζήτησε από έναν φίλο του να δωρίσει τα όργανά του στην επιστήμη, ώστε να μπορούν να τεμαχιστούν και να μελετηθούν – μια απόφαση που η ιατρική κοινότητα εκτίμησε πολύ, αν αναλογιστεί κανείς πόσο δύσκολο ήταν τότε να έχει πρόσβαση σε φρέσκα πτώματα.

Αλλά ο Μπένθαμ δεν σταμάτησε εκεί. Μετά την αφαίρεση των σπλάχνων του, ζήτησε να ταριχευθεί ώστε να αποφευχθεί η φθορά και να ντυθεί με τα συνηθισμένα του ρούχα και να τοποθετηθεί σε μια θέση που να μοιάζει έτσι όπως τον είχαν γνωρίσει οι άνθρωποι στη ζωή: καθισμένος σε μια καρέκλα, με το ραβδί στο χέρι, σε μια στάση που να υποδηλώνει ότι «ασχολείτο με τη σκέψη». Από σήμερα, η σορός του Μπένθαμ εκτίθεται σε μια γυάλινη βιτρίνα κοντά στην είσοδο του Φοιτητικού Κέντρου του University College του Λονδίνου.

Γράφοντας, ο Μπένθαμ άρχισε να αναφέρεται στην αναζήτηση της διατήρησης των χαρακτηριστικών του ακόμη και στον θάνατο ως «αυτοεικόνα». Από τη μια, το να γίνει ένα αυτό-icon επέτρεψε στον φιλόσοφο να διατηρήσει την υστεροφημία του για πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του. Από την άλλη, ίσως ήθελε να εμπνεύσει τους συγχρόνούς του να δωρίσουν και αυτοί το σώμα τους στην επιστήμη. Στη βαθιά θρησκευόμενη και αργά εξελισσόμενη εποχή που έζησε ο Μπένθαμ, η ασυνήθιστη επιλογή του θεωρήθηκε τόσο ως προσβολή προς τον Θεό όσο αλλά και ως μια προσπάθεια για την υπέρβαση του θανάτου μέσω της χρήσης της επιστημονικής γνώσης.

Οιονεί βιολογικά σώματα

Οι πιθανότητες είναι ότι ο Μπένθαμ θα απογοητευόταν γνωρίζοντας ότι το διατηρημένο σώμα του είναι μόνο εν μέρει αυθεντικό. Υπό τις κατάλληλες συνθήκες, τα ανθρώπινα οστά μπορούν να διατηρηθούν για εκατοντάδες, ακόμη και χιλιάδες χρόνια. Οι μαλακοί ιστοί, από την άλλη πλευρά, αποσυντίθενται μέσα σε λιγότερο από μισό αιώνα. Μετά από μια αποτυχημένη προσπάθεια να μουμιοποιηθεί το κεφάλι του Μπένθαμ, το δέρμα του γρήγορα τεντώθηκε και αποχρωματίστηκε. Μόλις έχασε κάθε ομοιότητα με το αρχικό πρόσωπο, αντικαταστάθηκε με ένα κέρινο αντίγραφο.

Η τέλεια διατήρηση των μαλακών ιστών απαιτεί μια τεχνική την οποία, παρά τη σύγχρονη τεχνολογία μας, δεν έχουμε ακόμη κατακτήσει. Τούτου λεχθέντος, οι Ρώσοι επιστήμονες έφτασαν αρκετά κοντά στην προσπάθειά τους να συντηρήσουν το σώμα του Βλαντιμίρ Λένιν. Στην Κόκκινη Πλατεία της Μόσχας, οι τουρίστες μπορούν να βρουν έναν τάφο που περιέχει το 151 ετών σώμα του διάσημου επαναστάτη. Αφού απεβίωσε σε ηλικία 53 ετών από εγκεφαλική αιμορραγία, τα λείψανα του Λένιν φυλάχθηκαν για να αποτελέσουν έμπνευση για τις μελλοντικές γενιές των Σοβιετικών.

«Οι επιστήμονες έχουν περάσει έναν αιώνα τελειοποιώντας τις τεχνικές συντήρησης που διατηρούν την εμφάνιση, την αίσθηση και την ευελιξία του σώματος του Λένιν», ανέφερε ο Jeremy Hsu στο Scientific American. Σήμερα, μια εξειδικευμένη ομάδα ανατόμων, βιοχημικών και χειρουργών από το Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας και Διδακτικών Μεθόδων στις Βιοχημικές Τεχνολογίες της Μόσχας εστιάζει στη διατήρηση της μορφής του, αλλά όχι του αρχικού βιολογικού υλικού του, δημιουργώντας ένα «οιονεί βιολογικό» σώμα που συνδυάζει τον δερματικό ιστό με πλαστικό υλικό. Η μέθοδος αυτή έχει επίσης χρησιμοποιηθεί για τη διατήρηση των σωμάτων άλλων παγκόσμιων ηγετών, όπως ο Χο Τσι Μινχ.

Αλκαλική υδρόλυση

Αν και τα μέσα με τα οποία οι διάφοροι πολιτισμοί διαθέτουν τα σώματά ποικίλλουν, κεντρικό ρόλο σε όλους σχεδόν τους πολιτισμούς είχε η έννοια της αξιοπρέπειας. Η καταστροφή ή η διατήρηση ενός σώματος με αξιοπρεπή τρόπο δεν ήταν μόνο ένα μέσο για να αποδώσουν οι ζωντανοί το σεβασμό τους στους νεκρούς, αλλά και για να μπορέσουν οι νεκροί να αντιμετωπίσουν τη μετά θάνατον ζωή με ψηλά το κεφάλι. Ωστόσο, καθώς η πίστη στη μεταθανάτια ζωή μειώθηκε, η έμφαση στην αξιοπρέπεια έδωσε σταδιακά τη θέση της σε άλλα πράγματα, όπως η αυξανόμενη ανησυχία για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή.

Εδώ και χρόνια, ακτιβιστές αγωνίζονται για πιο φιλικές προς το περιβάλλον εναλλακτικές λύσεις στην ταφή και την αποτέφρωση. Μια πράσινη εναλλακτική λύση γύρω από την οποία έχουν συσπειρωθεί πολλοί από αυτούς, είναι η αλκαλική υδρόλυση, μια διαδικασία κατά την οποία τα σώματα διαλύονται σε μια ισχυρή χημική βάση. Αν και αυτό μπορεί να θυμίζει κατά συρροή δολοφόνους όπως ο John Haigh, η αλκαλική υδρόλυση παραμένει μια απολύτως νόμιμη αν και όχι και τόσο δημοφιλής πρακτική σε δεκαεννέα πολιτείες των ΗΠΑ. Μέχρι το 2007, περίπου 1.000 άτομα είχαν επιλέξει αυτόν τον τρόπο.

Κομποστοποίηση

Μια ελαφρώς λιγότερο αμφιλεγόμενη αλλά εξίσου πράσινη εναλλακτική λύση υπάρχει με τη μέθοδο της κομποστοποίησης. Μερικές φορές αναφέρεται ως φυσική οργανική μείωση (NOR), η κομποστοποίηση νομιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Ουάσινγκτον το 2019. Μετά τη φυσική αποσύνθεση των ανθρώπινων λειψάνων από μύκητες και βακτήρια, το πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά χώμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τους κήπους των αγαπημένων προσώπων του νεκρού. Δεδομένου ότι η επιστροφή στη γη αποτελεί σημαντική πτυχή της ταφής και της αποτέφρωσης, δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η κομποστοποίηση κερδίζει σιγά-σιγά τη δημοτικότητά της.

Διαστημικές ταφές

Ο πρώτος άνθρωπος που «θάφτηκε» στο διάστημα ήταν ο Eugene Shoemaker, ένας πρωτοπόρος της πλανητικής επιστήμης, τα λείψανα του οποίου μεταφέρθηκαν με το διαστημόπλοιο Lunar Prospector της NASA και διασκορπίστηκαν στην επιφάνεια του φεγγαριού. Με την ταφή του Shoemaker γεννήθηκε μια βιομηχανία που απευθύνεται σε εξερευνητές που επιθυμούν να ακολουθήσουν τα βήματά του. Δύο εταιρείες, η Elysium Space και η Celestis, λειτουργούν εδώ και αρκετά χρόνια και ειδικεύονται στη μεταφορά ανθρώπινων λειψάνων σε προορισμούς σε όλο το ηλιακό σύστημα.

«Αν έχετε χάσει κάποιον που αγαπάτε, μπορείτε να κοιτάζετε κάθε βράδυ τον ουρανό και να αισθάνεστε ότι το αγαπημένο σας εκλιπόν πρόσωπο βρίσκεται εκεί ψηλά». Με αυτή τα λόγια καλωσορίζει τους επισκέπτες του ο ιστότοπος της Celestis. Βέβαια, η διαστημική ταφή δεν είναι ακριβώς για όλους, μιας και δεν είναι καθόλου φθηνή. Ενώ η αποστολή της τέφρας κατά μήκος μιας δίλεπτης τροχιάς κοστίζει όσο μια κανονική κηδεία στη γη, οι κηδείες στο φεγγάρι ή πέρα από αυτό τείνουν να είναι λίγο πιο ακριβές, καθώς τα εισιτήρια για ένα πλήρες διαστημικό ταξίδι μπορεί να φτάσουν και τα 12.500 δολάρια το άτομο.

Το να χρυσοπληρώνετε για να στείλετε ένα πτώμα στο διάστημα μπορεί να ακούγεται λίγο παράλογο, αλλά στην πραγματικότητα έχει νόημα αν το σκεφτείτε. Στη σύγχρονη κοινωνία, το διάστημα εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό που εξυπηρετούσε η μετά θάνατον ζωή στους περασμένους πολιτισμούς. Είναι – κατά μία έννοια – το νέο τελικό σύνορο, η αρχή ενός τρομακτικού αλλά συναρπαστικού ταξιδιού στο άγνωστο, και όσο πιο προσιτή γίνεται η εξερεύνηση του διαστήματος, τόσο πιο συνηθισμένες θα γίνουν στο μέλλον και οι διαστημικές κηδείες.

Από τις στάχτες στα διαμάντια

Όπως αναφέρθηκε, η αποτέφρωση παραμένει μια από τις πιο συνηθισμένες μεθόδους για την αποκομιδή των σωμάτων, και παρόλο που τα μηχανήματα που εμπλέκονται σε αυτή τη διαδικασία συνεχίζουν να εξελίσσονται, η βασική ιδέα παραμένει λίγο πολύ η ίδια – τουλάχιστον, μέχρι τώρα. Αφού έλαβε υποστήριξη από τον Mark Cuban του Shark Tank, μια νεοσύστατη επιχείρηση που παρέχει υπηρεσίες ταφής που ονομάζεται Eterneva άρχισε να προσφέρει υπηρεσίες που μπορούν να μετατρέψουν τις στάχτες των ανθρώπων σε διαμαντένια δαχτυλίδια, αντικαθιστώντας την πανάρχαια τεφροδόχο και επανεφευρίσκοντας τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι μνημονεύουν τους αγαπημένους τους.

Όταν το 2015 η συνιδρύτρια της Eterneva, Adella Archer, έχασε έναν στενό φίλο, βρήκε έναν τρόπο να εξάγει τα μόρια άνθρακα από τα αποτεφρωμένα ανθρώπινα λείψανα και να τα συμπιέζει σε πραγματικά διαμάντια. Το επιχειρηματικό της μοντέλο δεν αποσκοπεί στη δημιουργία ενός μοντέρνου προϊόντος, αλλά στην αποκατάσταση των δεσμών μεταξύ ζώντων και αποθανόντων. Κάθε διαμάντι είναι χειροποίητο και προσαρμοσμένο στον παραλήπτη, διασφαλίζοντας έτσι ότι οι πέτρες είναι τόσο ξεχωριστές και μοναδικές όσο και τα λείψανα από τα οποία δημιουργήθηκαν.

Κατά τη διερεύνηση του συναισθηματικού αντίκτυπου που μπορούν να έχουν τα διαμάντια στην εμπειρία του πένθους, μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Baylor διαπίστωσε ότι η εταιρία  Eterneva θα μπορούσε να βοηθήσει τους ανθρώπους να διαχειριστούν καλύτερα το πένθος. Οι πελάτες, όταν ερωτώνται, εκφράζουν συχνά τη χαρά τους για το γεγονός ότι μπορούν να μεταφέρουν το κατοικίδιο ή το μέλος της οικογένειάς τους παντού καθώς βρίσκεται πάνω τους. Πιστεύουν επίσης ότι τα διαμάντια, καθώς είναι αισθητικά πιο ευχάριστα από τις τεφροδόχους, αντιπροσωπεύουν καλύτερα την ομορφιά που ακτινοβολούσαν τα αγαπημένα τους πρόσωπα όσο βρίσκονταν ακόμη εν ζωή.