Εντάξει, ας το παραδεχτούμε: ζούμε στην εποχή της απόλυτης πληροφορίας. Εκατομμύρια ειδήσεις, άρθρα, ποστ και “σοκαριστικά” βίντεο πλημμυρίζουν καθημερινά την οθόνη σου. Κάθε φορά που ανοίγεις το κινητό σου, είναι σαν να βουτάς σε μια θάλασσα πληροφοριών, κι εκεί είναι που το πράγμα γίνεται (λίγο) επικίνδυνο. Γιατί μέσα σε αυτόν τον απέραντο ωκεανό πληροφορίας, το ψάρι που θα πιάσεις μπορεί να είναι νοστιμότατο… ή να βρωμάει παραπληροφόρηση από χιλιόμετρα μακριά.

Η παραπληροφόρηση δεν είναι απλώς ψέματα ή ανακρίβειες. Είναι μια στρατηγική, ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για να επηρεάσει τις απόψεις, τις πεποιθήσεις και τις αποφάσεις μας. Από πολιτικά ζητήματα μέχρι υγειονομικές κρίσεις, η παραπληροφόρηση μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες. Θυμήσου την πανδημία: πόσα ψευδή στοιχεία κυκλοφορούσαν για τα εμβόλια; Πόσοι άνθρωποι επηρεάστηκαν από αυτές τις πληροφορίες;

Γιατί συμβαίνει; Διότι, η παραπληροφόρηση ανθεί σε ένα περιβάλλον όπου οι άνθρωποι προτιμούν την εύκολη αλήθεια από την δύσκολη πραγματικότητα. Όλοι μας έχουμε πέσει στην παγίδα του clickbait, διαβάζοντας τίτλους που μας προκαλούν περιέργεια ή φόβο. Και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης; Αυτές κι αν είναι οι πιο γόνιμες εκτάσεις όπου η παραπληροφόρηση φυτρώνει και ανθίζει. Ωστόσο, Η παραπληροφόρηση δεν είναι απλώς ένα αθώο παιχνίδι. Μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικές αναταραχές, πολιτικές κρίσεις και ακόμη και σε βία. Όταν οι άνθρωποι πιστεύουν σε ψευδείς πληροφορίες, οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές.

Αν θέλουμε να πολεμήσουμε την παραπληροφόρηση, πρέπει να γίνουμε πιο κριτικοί αναγνώστες και καταναλωτές πληροφορίας. Η εκπαίδευση είναι το κλειδί και πρέπει να μάθουμε πώς να αναγνωρίζουμε τις ψευδείς ειδήσεις από τις πραγματικές, αλλά και να ενθαρρύνουμε τους γύρω μας να κάνουν το ίδιο.

Το κόλπο της υπερβολής και της συναισθηματικής επίθεσης

Πρώτο και βασικό: Αν δεις κάτι που σου προκαλεί έντονα συναισθήματα – θυμό, φόβο, πανικό – πάρε μια ανάσα. Η παραπληροφόρηση βασίζεται στο να σε κάνει να αντιδράσεις πριν σκεφτείς. Αν βλέπεις τίτλους που λένε «ΣΟΚ!» ή «ΔΕΙΤΕ ΠΡΙΝ ΚΑΤΕΒΑΣΟΥΝ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ!», μάλλον σου πουλάνε ψεύτικο δράμα. Είναι το κλασικό κόλπο του παραμυθά που θέλει να αρπάξει την προσοχή σου με κάθε τρόπο.

Ο φίλος σου το fact-checking

Μην πέφτεις θύμα του κάθε τυχαίου “ειδικού”. Αν μια είδηση ακούγεται παράξενη, δες αν έχει γραφτεί από αξιόπιστες πηγές και τσέκαρε αν οι πηγές αυτές είναι έγκυρες. Πήγαινε σε σελίδες που κάνουν έλεγχο στοιχείων (fact-checking). Υπάρχουν δεκάδες εργαλεία εκεί έξω, όπως το Snopes ή το FactCheck.org, που θα σου πουν αν η είδηση είναι μούφα ή πραγματική.

Η πηγή είναι το παν

Ποιος το έγραψε; Πού το διάβασες; Το site που μοιράστηκε την πληροφορία είναι γνωστό ή μοιάζει με κάποια ύποπτη σελίδα που ξεφύτρωσε από το πουθενά; Επίσης, αν δεν μπορείς να βρεις την ταυτότητα του συγγραφέα ή η πηγή του άρθρου δεν αναφέρεται πουθενά, μάλλον κάτι βρωμάει. Μια αξιόπιστη πηγή θα έχει διαφάνεια, δεν θα κρύβεται πίσω από αμφίβολες ταυτότητες.

Και αν είναι αλήθεια, τι έγινε;

Ακόμα κι αν μια είδηση μοιάζει να είναι αληθινή, το επόμενο βήμα είναι να σκεφτείς: «Πώς το παρουσιάζουν;». Η παραπληροφόρηση δεν χρειάζεται να είναι ξεκάθαρο ψέμα. Μπορεί να είναι κομμάτια αλήθειας στριμωγμένα με τέτοιο τρόπο που να κατευθύνουν τη γνώμη σου προς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Αυτό είναι το επικίνδυνο κομμάτι: η παραμόρφωση των γεγονότων. Δες την είδηση με κριτικό μάτι και προσπάθησε να βρεις τις επιπτώσεις της.

Είσαι μέρος της λύσης ή του προβλήματος;

Μην είσαι εσύ αυτός που διασπείρει παραπληροφόρηση. Αν δεν είσαι σίγουρος για κάτι, μην το μοιράζεσαι. Καλύτερα να το ελέγξεις πρώτα. Η παραπληροφόρηση εξαπλώνεται σαν ιός, και εσύ έχεις τη δύναμη να σταματήσεις τη διάδοσή της. Δεν χρειάζεται να είσαι επιστήμονας ή δημοσιογράφος για να το κάνεις – απλώς να είσαι λίγο πιο υποψιασμένος.

Το ηθικό δίδαγμα

Η παραπληροφόρηση είναι παντού, και το παιχνίδι γίνεται όλο και πιο περίπλοκο. Στη σημερινή εποχή, το να καταφέρεις να διακρίνεις την αλήθεια από την υπερβολή ή το ψέμα είναι μια σούπερ δύναμη που όλοι μας χρειαζόμαστε. Μείνε ψύχραιμος, μην πέφτεις στην παγίδα των συναισθημάτων και κυρίως, μη διστάσεις να το ψάξεις λίγο παραπάνω πριν πατήσεις το κουμπί «μοιράσε το».

Η πραγματικότητα των fake news δυστυχώς γίνεται πιο προφανής μέσα από διάσημα παραδείγματα παραπληροφόρησης που επηρέασαν τον κόσμο. Σκεφτείτε την περίφημη περίπτωση του “Pizzagate“ το 2016, όπου μια θεωρία συνωμοσίας που ξεκίνησε από αναρτήσεις στο διαδίκτυο οδήγησε έναν ένοπλο να εισβάλει σε πιτσαρία στην Ουάσιγκτον, πιστεύοντας πως εκεί διεξαγόταν ένα παιδοφιλικό κύκλωμα. Επίσης, η διάδοση των ψευδών ειδήσεων για τα εμβόλια και το 5G κατά την πανδημία του COVID-19 δημιούργησε κύματα φόβου, οδηγώντας κάποιους ακόμη και στο να κάψουν κεραίες τηλεπικοινωνιών. Αυτές οι ιστορίες δεν είναι απλώς άβολες ειδήσεις. Επηρεάζουν πραγματικές ζωές, από επιθέσεις μέχρι εκστρατείες παραπληροφόρησης που επηρεάζουν εκλογές και δημόσια υγεία. Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν πως το να μπορούμε να ξεχωρίζουμε την αλήθεια από το ψέμα δεν είναι μόνο θέμα πληροφορίας αλλά και ζήτημα προσωπικής ευθύνης.

Η μάχη κατά της παραπληροφόρησης είναι διαρκής και απαιτεί συνεχή εγρήγορση. Όπως έδειξαν τα παραδείγματα, η δύναμη της παραπληροφόρησης είναι ικανή να διαστρεβλώνει την πραγματικότητα και να προκαλεί καταστροφικά γεγονότα. Γι΄ αυτό, στον ψηφιακό κόσμο που ζούμε, είναι ευθύνη όλων μας να μην παίζουμε τους παθητικούς δέκτες, αλλά να γινόμαστε συνειδητοί καταναλωτές πληροφοριών.