Καθώς τα ρολόγια προχωρούν μία ώρα μπροστά στο βόρειο ημισφαίριο, πολλοί ανυπομονούν για πιο μακριά και ηλιόλουστα απογεύματα—μερικά πρωινά με μία ώρα λιγότερο ύπνο είναι ένα τίμημα που πιθανόν είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν. Ολοένα αυξανόμενες επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι θα έπρεπε να είμαστε πιο προσεκτικοί. Η έλευση της θερινής ώρας (Daylight Saving Time – DST) φαίνεται να έχει μακροχρόνιες αρνητικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία.
Το εσωτερικό ρολόι του ανθρώπινου σώματος, γνωστό ως κιρκαδικός ρυθμός βρίσκεται σε μια περιοχή του υποθαλάμου του εγκεφάλου, γνωστή ως υπερχιασματικός πυρήνας (SCN) που λαμβάνει πληροφορίες από τα μάτια (φως). Αυτό το “ρολόι” ρυθμίζει το αν νιώθεις ξύπνιος ή νυσταγμένος, ελέγχοντας την παραγωγή μελατονίνης (η ορμόνη του ύπνου) και κορτιζόλης (η ορμόνη του στρες που προάγει την εγρήγορση). Παίζει επίσης βασικό ρόλο στον συγχρονισμό διαφόρων λειτουργιών του σώματος, όπως η έκφραση γονιδίων, ο μεταβολισμός και η διάθεση.
Το ρολόι αυτό ρυθμίζεται κυρίως από την έκθεση στο φως, ειδικά στο μπλε φάσμα του φωτός που είναι πιο έντονο το πρωί. Εξειδικευμένα κύτταρα στον αμφιβληστροειδή στέλνουν σήματα στον SCN κι όταν το φως ενεργοποιεί σωστά το εσωτερικό ρολόι το πρωί, οι ορμόνες του ύπνου εκκρίνονται την κατάλληλη ώρα το βράδυ και το άτομο ξυπνά φυσικά την επόμενη μέρα.
Η κανονική ώρα (δηλαδή η ώρα του χειμώνα) ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τον φυσικό κύκλο φωτός και σκοταδιού. Στην “κανονική ώρα” οι άνθρωποι εκτίθενται σε περισσότερο μπλε φως το πρωί, πράγμα που ρυθμίζει σωστά το εσωτερικό τους ρολόι. Αντίθετα, κατά τη θερινή ώρα όχι μόνο μειώνεται αυτή η πρωινή έκθεση στο φως, αλλά η επιπλέον ώρα φωτός το βράδυ επιδεινώνει την κατάσταση, εμποδίζοντας την παραγωγή μελατονίνης—και έτσι καθυστερεί την έναρξη του ύπνου. Αυτό οδηγεί σε απορρύθμιση των κύκλων ύπνου και αφύπνισης και μπερδεύει επίσης την απελευθέρωση άλλων ορμονών, όπως της κορτιζόλης, της γκρελίνης, γνωστή κι ως λενομορελίνη (ορμόνη της πείνας) και της λεπτίνης (ορμόνη κορεσμού).
Μια μελέτη στο Journal of Health Economics το 2019 εξέτασε ανθρώπους που ζούσαν σε διαφορετικές πλευρές μιας χρονικής ζώνης στις ΗΠΑ. Όσοι ζούσαν στη “δυτική” πλευρά (ουσιαστικά μία ώρα πίσω) είχαν την ευκαιρία να κοιμηθούν κατά μέσο όρο 19 λεπτά λιγότερο κάθε μέρα κατά τη θερινή ώρα, είχαν 11% μεγαλύτερη πιθανότητα να είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι και οι μισθοί τους ήταν κατά 3% χαμηλότεροι. Άλλες μελέτες δείχνουν ότι οι χρόνιες επιπτώσεις είναι εντονότερες στους εφήβους που έτσι κι αλλιώς τείνουν βιολογικά να μένουν ξύπνιοι αργά το βράδυ. Αυτοί χάνουν περίπου 32 λεπτά ύπνου τη νύχτα.
Η ξαφνική αλλαγή της ώρας στη θερινή ώρα επιφέρει επίσης βραχυπρόθεσμους κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια. Δεδομένα έδειξαν πως το πρωί μετά την αλλαγή της ώρας οι συμμετέχοντες είχαν χάσει κατά μέσο όρο 40 λεπτά ύπνου. Άλλα προβλήματα περιλαμβάνουν αύξηση των εγκεφαλικών επεισοδίων (8%), των εμφραγμάτων (24%), των αυτοκτονιών (6%), καθώς και μια μικρή αύξηση στα θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα. Επιπλέον έχει παρατηρηθεί επίδραση σε επεισόδια κατάθλιψης και μελέτες σε ποντίκια έχουν συνδέσει τη θερινή ώρα με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου.
Υπάρχουν τρόποι να μειωθούν ορισμένα από αυτά τα προβλήματα. Η Eva Winnebeck, χρονοβιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Surrey προτείνει την πρωινή παραμονή έξω (χωρίς γυαλιά ηλίου) για να επαναρυθμιστεί το βιολογικό ρολόι. Επίσης, η αποφυγή φωτεινών οθονών αργά το βράδυ βοηθά, όπως και η χρήση πιο “ζεστού” φωτισμού στο σπίτι το βράδυ, ώστε να μην καταστέλλεται η παραγωγή μελατονίνης. Δεν υπάρχει λόγος να μη χαρείτε τα μεγάλα απογεύματα – σχεδόν για όλα υπάρχει λύση, ώστε να υπάρξει η επιθυμητή ισορροπία. Ίσως όμως να φορέσετε ένα ζευγάρι πορτοκαλί γυαλιά που φιλτράρουν το μπλε φως. Μπορεί να δείχνετε λίγο περίεργοι, αλλά τελικά υπάρχει άραγε κόστος όταν μιλάμε για έναν ποιοτικό ύπνο;
*Με στοιχεία από τον Economist.
