Έχεις ακούσει κι εσύ αυτή την παλιά φράση: «Όσο πιο καλός είσαι, τόσο περισσότερο σε πατάνε» κι όσο κι αν δεν θέλεις να το παραδεχτείς, κάτι μέσα σου ξέρει πως ισχύει. Στη δουλειά ειδικά, ο πιο εργατικός, ο πιο πιστός, αυτός που δεν λέει ποτέ «όχι», καταλήγει να κουβαλάει το μεγαλύτερο βάρος και το παράδοξο είναι πως αυτή η αφοσίωση που θα ’πρεπε να σε κάνει πολύτιμο, συχνά σε μετατρέπει σε εύκολο θύμα εκμετάλλευσης. 

Σκέψου τον εαυτό σου ή κάποιον συνάδελφο. Είναι πάντα εκεί στην ώρα του, πιάνει δουλειά πριν καν χτυπήσει το ρολόι, δεν αφήνει εκκρεμότητες. Όταν κάτι πάει στραβά, όλοι ξέρουν σε ποιον να στραφούν. Το αφεντικό του αναθέτει όλο και περισσότερα και τι συμβαίνει; Αντί για αναγνώριση αυτό που παίρνει είναι περισσότερη δουλειά, περισσότερες ώρες, περισσότερη πίεση. Η ανταμοιβή; Σπανίως η ανάλογη. 

Δεν είναι μόνο εμπειρία ζωής, αλλά είναι και επιστημονικά τεκμηριωμένο. Οι μάνατζερ έχουν μια περίεργη, σχεδόν τυφλή προκατάληψη: είναι πιο πρόθυμοι να φορτώσουν επιπλέον καθήκοντα στον υπάλληλο που τους έχει δείξει αφοσίωση. Σε ένα πείραμα, φαντάστηκαν έναν υπάλληλο που λέγεται Γιάννης. Όταν μάθαιναν ότι ο Γιάννης είναι “πιστός”, αμέσως θεωρούσαν αυτονόητο ότι μπορεί να δουλέψει παραπάνω χωρίς πληρωμή. Αν μάθαιναν πως είναι πιο αποστασιοποιημένος, ήταν λιγότερο πρόθυμοι να τον επιβαρύνουν. Σαν να λένε: «Επειδή με στηρίζεις, μπορώ να σε πιέσω κι άλλο». 

Εδώ γεννιέται ένας φαύλος κύκλος. Ο Γιάννης δίνει, το αφεντικό παίρνει. Ο Γιάννης ξαναδίνει, το αφεντικό παίρνει κι άλλο και το σπιράλ συνεχίζεται. Όσο πιο πιστός είσαι, τόσο περισσότερο εγκλωβίζεσαι, ενώ οι λιγότερο “συνεπείς” συνάδελφοι μένουν στο απυρόβλητο, γλιτώνουν τα παραπάνω καθήκοντα, ίσως ακόμα και βρίσκουν πιο υγιείς ισορροπίες. 

Θα πεις: «Μα καλά, το αφεντικό μου δεν είναι κακός άνθρωπος» και ίσως έχεις δίκιο. Οι ειδικοί μιλούν για “ηθική τύφλωση”. Οι μάνατζερ δεν καταλαβαίνουν συνειδητά ότι εκμεταλλεύονται τους πιο αφοσιωμένους. Το κάνουν σχεδόν αυτόματα μέσα από μια στρεβλή λογική: «Αφού αυτός μπορεί να αντέξει, ας του το φορτώσουμε». Δεν είναι συνειδητή κακία. Είναι ασυνείδητη αδικία. 

Το πρόβλημα βέβαια δεν τελειώνει εκεί, γιατί κι εσύ, ο ίδιος ο εργαζόμενος, συχνά δυσκολεύεσαι να πεις «όχι». Φοβάσαι μήπως φανείς αρνητικός, μη συνεργάσιμος, μήπως χαλάσεις την εικόνα του “καλού παιδιού”. Πόσες φορές δεν απάντησες με ένα γρήγορο “ναι” πριν καν το σκεφτείς; ‘Επειτα το μετάνιωσες, γιατί το βάρος ήταν δυσβάσταχτο. 

Η αλήθεια είναι πως χρειάζεται να μάθεις να βάζεις όρια. Είναι πιο εύκολο να αρνηθείς ένα αίτημα με email παρά πρόσωπο με πρόσωπο. Γιατί; Επειδή έχεις τον χρόνο να σκεφτείς, να ζυγίσεις τα λόγια σου, να βρεις έναν τρόπο ευγενικό αλλά σταθερό. Αν όμως το αίτημα έρχεται ζωντανά,μπορείς να κερδίσεις λίγο χρόνο. «Να το δω στο πρόγραμμά μου και να σου πω». Αυτό το μικρό διάλειμμα σε προστατεύει από το αυθόρμητο «ναι». 

Και όταν χρειάζεται να πεις “όχι”, χρησιμοποίησε γλώσσα που δηλώνει την πραγματικότητα και όχι την αδυναμία σου. Όσο κι αν προσπαθείς να θέσεις όρια, δεν πρέπει να ξεχνάς κάτι βασικό: η ευθύνη δεν είναι μόνο δική σου. Είναι και των μάνατζερ. Γιατί αν αυτοί δεν αποκτήσουν αυτογνωσία, αν δεν δουν καθαρά την τάση τους να εκμεταλλεύονται τους πιο εργατικούς, τότε το πρόβλημα θα συνεχιστεί. Χρειάζεται μια αλλαγή κουλτούρας: η αφοσίωση να μην γίνεται πρόσχημα για περισσότερη πίεση, αλλά αφορμή για περισσότερη ανταμοιβή. 

Φαντάσου έναν εργασιακό χώρο όπου η αφοσίωση επιβραβεύεται με αναγνώριση, με υποστήριξη, με ευκαιρίες ανάπτυξης κι όχι με περισσότερο “φορτίο”. Θα άλλαζε εντελώς η ψυχολογία. Θα ένιωθες ότι η προσπάθειά σου έχει αξία κι έτσι θα έδινες περισσότερα, όχι γιατί σε πιέζουν, αλλά γιατί πραγματικά θα το ήθελες. 

Η πίστη σου στη δουλειά δεν πρέπει να γίνεται το εισιτήριο για την εξουθένωση. Ούτε το «ευχαριστώ» να μετατρέπεται σε «δώσε κι άλλο». Κάπου πρέπει να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος και ίσως να ξεκινάει από το απλούστερο: να δώσεις στον εαυτό σου την άδεια να αρνηθείς. Να δείξεις ότι η αφοσίωση δεν σημαίνει δουλοπρέπεια. Σημαίνει δέσμευση, αλλά μέσα σε όρια που σέβεσαι και ζητάς να σε σέβονται. 

Στο τέλος της μέρας αν δεν το κάνεις εσύ, κανείς δεν θα το κάνει για σένα και τότε η περηφάνια σου για το «can-do attitude» κινδυνεύει να γίνει η ίδια η παγίδα που θα σε ρίξει στον τοίχο. 

*Mε πληροφορίες από το New Scientist.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.