Όλα ξεκίνησαν προ μερικών μηνών από το TikTok, όταν πολλοί χρήστες του μέσου ανέβαζαν σωρηδόν αυτοσχέδια βιντεάκια προσπαθώντας να μιμηθούν ή να εξηγήσουν τι ακριβώς είναι το Crispy R, το R του λατινικού αλφαβήτου όπως προφέρεται σε μερικές γλώσσες και από κάποιες συγκεκριμένες (φωνητικές) κουλτούρες.

Η φράση “crispy R” αποδόθηκε στον Brian Michael Firkus, γνωστότερο ως Trixie Mattel, νικητή της τρίτης σεζόν του RuPaul’s Drag Race All Stars, και αργότερα έγινε δημοφιλής μέσω του TikTok. Ο ήχος του crispy r είναι πιο εύκολο να επισημανθεί παρά να περιγραφεί ή να αναπαραχθεί και οι γλωσσολόγοι λένε ότι μερικοί από τους πιο συχνούς χρήστες αυτού του ασυνήθιστου ήχου R είναι η Kourtney Kardashian, ο Max Greenfield από το «New Girl», η Stassi από το Vanderpump Rules και ο Ezra Koenig από το συγκρότημα των Vampire Weekend.

Έκτοτε, γλωσσολόγοι από όλο τον κόσμο ερευνούν το «Crispy R», το «Τραγανό R» που κάνει κάποιος με την γλώσσα του προφέροντας μια λέξη που περιέχει το γράμμα R -και γιατί το συγκεκριμένο είναι το πιο παράξενο γράμμα του λατινικού αλφαβήτου.

Τον Νοέμβριο του 2021, γλωσσολόγοι από όλο τον κόσμο συναντήθηκαν στη Λωζάνη της Ελβετίας για την έβδομη έκδοση ενός συνεδρίου που επικεντρώθηκε ειδικά στον ήχο “R”. Το συνέδριο, με την ονομασία “R-Atics”, περιελάμβανε, μεταξύ άλλων εκδηλώσεων και ομιλιών, μια παρουσίαση για το πώς το R χρησιμοποιείται από τους κατοίκους στα νησιά Φόκλαντ, μια αναπαράσταση του πώς ακούγεται το R στα αρχαία αρμενικά και μια συζήτηση για τους ήχους R στο Shiwiar, μια αυτόχθονη γλώσσα του Ισημερινού που μιλούν λιγότεροι από 10.000 άνθρωποι.

Το τραγανό R, αναφέρει το εκτενές άρθρο του Atlas Obscura, είναι ένα φαινόμενο που κάποιοι γλωσσολόγοι είχαν παρατηρήσει, αλλά το οποίο είχε μείνει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο μέχρι και σήμερα.

Οι γλωσσολόγοι φρόντισαν να σημειώσουν ότι «τα όποια συμπεράσματα σχετικά με το τραγανό R σε αυτό το στάδιο είναι ακόμη προκαταρκτικά». Θα πρέπει να κάνουν περισσότερες έρευνες ακρόασης, περισσότερα φασματογραφήματα και ιδανικά να συλλάβουν έναν από αυτούς τους σπάνιους φυσικούς ομιλητές του crispy R και να προσπαθήσουν να πάρουν ένα υπερηχογράφημα του τρόπου με τον οποίο κινείται η γλώσσα τους μέσα στο στόμα τους.

Η ιστορία του Crispy R

Το ερώτημα, ωστόσο, παραμένει: τι το τόσο περίεργο, χαρακτηριστικό και ασυνήθιστο έχει ο συγκεκριμένος ήχος του crispy R;

Ο ήχος του R είναι πράγματι αρκετά συναρπαστικός ώστε να αξίζει το δικό του συνέδριο. Υπήρξε αντικείμενο μιας σημαντικής μελέτης το 1966 από το «νονό της κοινωνιογλωσσολογίας», τον Bill Labov. Αυτή περιελάμβανε τη συζήτηση με πωλητές σε πολυκαταστήματα του Μανχάταν που απευθύνονταν σε διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές ομάδες και τους έβαζε να πουν τη φράση “τέταρτος όροφος” [fouRth flooR], για να δει αν υπήρχε σχέση μεταξύ του τρόπου που προφέρουν τον ήχο R και του κοινωνικού τους περιβάλλοντος.

Οι γλωσσολόγοι χρησιμοποιούν τη λέξη “ροτικισμός / ροτικότητα” [rhoticity] για να μιλήσουν για τον ήχο R σε ένα πολύ βασικό επίπεδο. «Τα αγγλικά είναι μια ιδιαίτερα γελοία γλώσσα ως προς τον τρόπο με τον οποίο τα γράμματα δεν κάνουν πάντα αυτό που φαίνεται να κάνουν», σημειώνει το δημοσίευμα, φέρνοντας ως παράδειγμα ως προς αυτό το πόσο εντελώς ανόητο είναι το γεγονός ότι οι λέξεις “rough”, το “cough”, το “bough” και το “though” προφέρονται με διαφορετικούς φωνητικούς φθόγγους.

Ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό των φυσικών ομιλητών της αγγλικής γλώσσας είναι αυτό που λέγεται “μη-ροτικό” [non-rhotic], που σημαίνει ότι σε πολλές περιπτώσεις, προσποιούνται σαν να μην υπάρχει καν το γράμμα.

Οι ομιλητές πολλών διαλέκτων της βρετανικής αγγλικής γλώσσας, της αυστραλιανής αγγλικής γλώσσας, της νοτιοαφρικανικής αγγλικής γλώσσας και ενός εξαφανισμένου αριθμού διαλέκτων της αμερικανικής αγγλικής γλώσσας είναι μη-ροτικοί.

Στα αμερικανικά αγγλικά, αυτή η μη-ροτική χρήση της γλώσσας και η μη-χρηση του R θεωρούνταν, από την εποχή της αποικιοκρατίας μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, ως ένα είδος κύρους: συνδέθηκε με τις πλούσιες πόλεις-λιμάνια των βορειοανατολικών περιοχών που είχαν εκτεταμένες επαφές με την Ευρώπη.

Σκεφτείτε π.χ. τη φράση του Φρανκλίνου Ρούσβελτ: «the only thing we have to fear, is fear itself».

Δεν λέει «φίαρ», όπως προφέρεται το fear, αλλά «φία», «κόβοντας» το τελικό R από την εκφώνηση του «fear».

Κάνει σαν… να μην υπάρχει καν δηλαδή το γράμμα R στο τέλος της λέξης.

Η μελέτη του Labov τεκμηρίωσε αυτή τη διάσημη γλωσσοκοινωνιολογική σύνδεση. Η «μη-ροτικότητα» εξαφανίστηκε σταδιακά από τις ανώτερες τάξεις καθώς, στη συνέχεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεπέρασαν την Αγγλία ως παγκόσμια δύναμη.

Μπορείς να μάθεις πάρα πολλά για τους ανθρώπους, τον πολιτισμό και την πολιτική μελετώντας το R, όπως αποδεικνύεται. Είναι ίσως το πιο παράξενο γράμμα του λατινικού αλφαβήτου -και οι γλωσσολόγοι το λατρεύουν ακριβώς γι’ αυτό.

Το Crispy R δεν είναι σύμφωνο, αλλά φωνήεν

Το R δεν είναι στην πραγματικότητα σύμφωνο. Είναι κάτι σαν φωνήεν, τουλάχιστον φωνολογικά. Παράγεται σαν φωνήεν, τουλάχιστον στα αγγλικά.

Η Tara McAllister, μια γλωσσολόγος που μετατράπηκε σε ερευνήτρια λογοπαθολογίας, ερευνά εδώ και καιρό το Crispy R. «Ενδιαφέρθηκα ιδιαίτερα για το R επειδή ενώ είναι γλωσσικά ενδιαφέρον και πολλοί γλωσσολόγοι το μελετούν -είναι επίσης και “κλινικά” πολύ ενδιαφέρον. Πολλά παιδιά που κάνουν λογοθεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα κολλάνε ή μένουν στάσιμα σε αυτό το συγκεκριμένο γράμμα, το R», συνοψίζει η ίδια σχετικά.

Ο ήχος R είναι συχνά ένας από τους τελευταίους ήχους που μαθαίνουν να βγάζουν οι νεαροί ομιλητές και ένας από τους πιο δύσκολους- γι’ αυτό και η «μωρουδιακή ομιλία» περιλαμβάνει συχνά την ανταλλαγή του δύσκολου R με το κατά πολύ ευκολότερο γράμμα/ήχο W (ή, στη δική μας γλώσσα, στο ευκολότερο γράμμα Γ).

Η McAllister εργάζεται με μια νέα τεχνολογία υπερήχων, η οποία της επιτρέπει να δείχνει στα παιδιά, σε πραγματικό χρόνο, τι κάνει η γλώσσα τους καθώς μιλούν και να τα βοηθά ώστε να κάνουν αλλαγές για να παράγουν τον ήχο R.

Το R είναι ασυνήθιστο από αυτή την άποψη, επειδή στα αγγλικά υπάρχουν αρκετοί εντελώς διαφορετικοί τρόποι για να βγει ο ήχος που κάνει το γράμμα. «Υπάρχουν τόσοι τρόποι να προφέρεις το R, όσοι και οι ομιλητές της αγγλικής γλώσσας», λέει χαρακτηριστικά η McAllister.

Αλλά οι γλωσσολόγοι μιλούν γενικά για δύο βασικά μοντέλα ή τρόπους προφοράς του Crispy R: το bunched και το retroflex. Το bunched, όπως υποδηλώνει και το όνομά του, γίνεται με τη γλώσσα τραβηγμένη πίσω στο στόμα, διπλωμένη και στριμωγμένη εκεί μέσα.

Το retroflex πάλι, γίνεται με την άκρη της γλώσσας στραμμένη προς τα πάνω. Είναι εντελώς διαφορετικά σχήματα και τρόποι εκφοράς και προφοράς, αλλά με κάποιο παράξενο γλωσσοφωητικό τρόπο, και τα δύο καταλήγουν να κάνουν έναν ήχο R!

Οι απανταχού γλωσσολόγοι πάντως είναι πολύ ενθουσιασμένοι για αυτή τη περίεργη νέα προφορά ή γλωσσική ιδιορρυθμία του Crispy R. «Είναι επίσης πολύ πιθανό ότι, ακόμη και αν οι γλωσσολόγοι βρουν στο κοντινό μέλλον μια πιο ακριβή ονομασία για το γλωσσοφωνητικό αυτό φαινόμενο, θα αναφέρεται για πάντα στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία και στα συνέδρια ως “γνωστό στον ευρύτερο πληθυσμό ως το “τραγανό R””», καταλήγει με νόημα το δημοσίευμα.