Ακόμα κι αν δεν αναγνωρίζετε αυτό το παράξενο μαραφέτι, το πιθανότερο είναι ότι έχετε ακούσει τον ήχο που βγάζει. Σωστά, αυτό είναι ένα μουσικό όργανο, που εφευρέθηκε από τον Βενιαμίν Φραγκλίνο (ναι τον γνωστό). Είναι εμπνευσμένο από κάτι που σχεδόν σίγουρα έχετε δοκιμάσει μετά από μερικά ποτά στο γιορτινό τραπέζι.
Ένας από τους επτά Ιδρυτές Πατέρες των Ηνωμένων Πολιτειών, το πρόσωπο του Βενιαμίν Φραγκλίνου έχει απαθανατιστεί στο χαρτονόμισμα των 100 δολαρίων. Ήταν γνωστός για πολλές εφευρέσεις του: τη θερμάστρα, τον καθετήρα και το αλεξικέραυνο, μεταξύ άλλων. Δεν κατοχύρωσε καμία από τις εφευρέσεις του, γιατί θεωρούσε ότι ανήκουν στο λαό. Ο Φραγκλίνος ήταν επίσης δεινός μουσικός. Όταν παρακολούθησε μια συναυλία το 1761, άκουσε έναν απόκοσμο ήχο ο οποίος τον ενέπνευσε να εφεύρει μια από τις πιο σαγηνευτικές δημιουργίες του. Πρόκειται για την γυάλινη αρμόνικα.
Έχετε τρίψει ποτέ το δάχτυλό σας γύρω από το χείλος ενός ποτηριού για να το κάνετε να τρίξει; Συγχαρητήρια, γνωρίζετε πώς λειτουργεί η γυάλινη αρμόνικα! Το επίσημο όνομα του μουσικού οργάνου στα αγγλικά είνα hydrodaktulopsychicharmonica. Δοκιμάστε να το πείτε γρήγορα 3 φορές! Αποτελείται από μια σειρά γυάλινων μπολ, τοποθετημένα κατά σειρά μεγέθους το ένα μέσα στο άλλο και στηριγμένα οριζόντια σε έναν άξονα. Ενώ τα μπολ περιστρέφονται, ο μουσικός αγγίζει το χείλος τους με βρεγμένες τις άκρες των δαχτύλων του. Το γυαλί με την τριβή παλλεται και παράγει έναν χαρακτηριστικό ήχο. Ανάλογα με το μέγεθος του μπολ, ο τόνος είναι ψηλότερος ή χαμηλότερος, παράγωντας μελωδίες.
Όταν ο Φραγκλίνος παρακολούθησε σε εκείνη τη συναυλία έναν μουσικό να παίζει με ένα σετ ποτηριών κρασιού με νερό, θα σκέφτηκε: «Μπορώ να το κάνω καλύτερα». Συγκέντρωσε, λοιπόν, 37 γυάλινα μπολ και τα έστησε σε έναν περιστρεφόμενο μηχανισμό που ο μουσικός θα μπορούσε να χειριστεί με ένα πεντάλ στα πόδια. Ήταν πιο εύκολο στο χειρισμό και επέτρεπε στον μουσικό να παράγει έως και 10 νότες ταυτόχρονα. Και έτσι, γεννήθηκε η γυάλινη αρμόνικα, γνωστή επίσης ως υδροκρυσταλλόφωνο.
Μπορεί αυτό το μουσικό όργανο να σας είναι άγνωστο, αλλά είναι πιο συνηθισμένο από ό, τι πιστεύετε. Για παράδειγμα, στο «Καρναβάλι των Ζώων» του Camille Saint-Saëns, στο 7ο μέρος (Το Ενυδρείο) ο συνθέτης στράφηκε στη γυάλινη αρμόνικα για να προκαλέσει ένα μυστικιστικό, υδάτινο συναίσθημα.
Ο Μότσαρτ και η Μαρία Αντουανέτα ήταν επίσης φαν της γυάλινης αρμόνικας. Το μουσικό αυτό όργανο δεν το βρίσκουμε μόνο στην κλασική μουσική. Οι αιθέριοι τόνοι του ακούγονται στα κομμάτια του Tom Waits, του David Gilmour και της Björk, μεταξύ άλλων.
Η σκοτεινή πλευρά της γυάλινης αρμόνικας
Καλά όλα αυτά αλλά γιατί είναι το πιο επικίνδυνο μουσικό όργανο του κόσμου; Ας πούμε ότι το ιστορικό της γυάλινης αρμόνικας είναι το ίδιο σκοτεινό με τον ήχο της.
Τον 18ο αιώνα, υπήρξε μια φήμη που υποστήριζε ότι η γυάλινη αρμόνικα είχε τη δύναμη να τρελάνει τον ακροατή. Εξαιτίας αυτών των φόβων το μουσικό όργανο δαιμονοποιήθηκε και έπεσε σε δυσμένεια. Εκείνη την εποχή, ο Γερμανός μουσικολόγος Friedrich Rochlitz συμβούλευε το κοινό να την αποφεύγει: «Η γυάλινη αρμόνικα διεγείρει υπερβολικά τα νεύρα, βυθίζει τον μουσικό σε κατάθλιψη και ως εκ τούτου σε μια σκοτεινή και μελαγχολική διάθεση που είναι κατάλληλη μέθοδος για αργή αυτοκαταστροφή». Αυτό σίγουρα δεν ακούγεται καλό, αλλά υπάρχει κάποια δόση αλήθειας στα παραπάνω;
Είναι αλήθεια ότι ένας από τους πρώτους θαυμαστές της γυάλινης αρμόνικας ήταν ο Franz Anton Mesmer, που δημιούργησε την πρακτική του μεσμερισμού ή ζωικού μαγνητισμού, πρόδρομος του σύγχρονου υπνωτισμού. Εξού και η λέξη «mesmerizing» (μαγευτικός, υπνωτικός) στα αγγλικά. Ο Mesmer χρησιμοποίησε την απόκοσμη μουσική της γυάλινης αρμόνικας στο μέγιστο των πλεονεκτημάτων της ως φόντο για τις συναυλίες του, οι οποίες τελικά προσέλκυσαν συζητήσεις και κριτικές από την υψηλή κοινωνία.
Μια έρευνα του 1784 από μερικά από τα κορυφαία επιστημονικά μυαλά της Γαλλίας- συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Φραγκλίνου, που τότε βρισκόταν σε εξορία στη χώρα – κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Mesmer ήταν τσαρλατάνος και ότι η μουσική που χρησιμοποιούσε τον είχε βοηθήσει μόνο να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα που έκανε τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι οι τεχνικές του τους ωφελούσαν όταν – σύμφωνα πάντα με την έρευνα– αυτό δεν συνέβαινε.
Ωστόσο, η είσοδος σε μια κατάσταση προσωρινής ύπνωσης δεν είναι το ίδιο πράγμα με τον «αργή αυτοκαταστροφή» του Rochlitz, σωστά; Τι μπορεί να συνέβη και τρόμαξε τόσο πολύ τους ανθρώπους;
Οι σύγχρονοι μουσικολόγοι πιστεύουν ότι υπάρχει μια εξήγηση στο γιατί τα στελέχη του γυαλιού της αρμόνικας μπορεί να έχουν μια αποπροσανατολιστική και απόκοσμη ποιότητα. Το όργανο παράγει ήχους σε συχνότητες μεταξύ 1.000 και 4.000 Hertz, περίπου. Σε αυτές τις συχνότητες, ο ανθρώπινος εγκέφαλος πασχίζει να εντοπίσει από πού προέρχεται ο ήχος. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί, τουλάχιστον για μερικούς ανθρώπους, η ακρόαση αυτής της μουσικής θα μπορούσε να είναι μια στρεσογόνα εμπειρία.
Ωστόσο, προσφάτως έχει προταθεί ένας πολύ πιο εγκόσμιος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι σταμάτησαν να παίζουν τη γυάλινη αρμόνικα. Η μουσική σκηνή άλλαζε, με τις δημόσιες συναυλίες να γίνονταν σε όλο και μεγαλύτερους χώρους. Προέκυπτε λοιπόν το θέμα της ενίσχυσης του ήχου. Όπως εξηγεί ο μουσικός της γυάλινης αρμόνικας, William Zeitler στο Atlas Obscura, μπορείς να ξαναφτιάξεις ένα πιάνο ώστε να κάνεις τον ήχο του πιο δυνατό. Κάτι τέτοιο δεν είναι τόσο εύκολο όταν μιλάμε για ένα όργανο κατασκευασμένο από ευαίσθητα γυάλινα μπολ.
Το τρίξιμο του γυαλιού της αρμόνικας πιθανότατα δεν είναι αρκετό ώστε να οδηγήσει κάποιον σε ψυχωσικό επεισόδιο. Αλλά ίσως είναι ενδεικτικό ότι ο Donizetti επέλεξε αυτό το όργανο όταν αρχικά ενορχήστρωσε τη συνοδεία της «Τρελής σκηνής» στην όπερα «Lucia di Lammermoor». Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι προσωρινό, αλλά η μουσική της γυάλινης αρμόνικας εξακολουθεί να έχει τη δύναμη να στείλει τον ακροατή σε ένα ταξίδι σε άλλη διάσταση.
ΠΗΓΗ: iflscience.com και benjaminfranklinhouse.org
Ακόμα κι αν δεν αναγνωρίζετε αυτό το παράξενο μαραφέτι, το πιθανότερο είναι ότι έχετε ακούσει τον ήχο που βγάζει. Σωστά, αυτό είναι ένα μουσικό όργανο, που εφευρέθηκε από τον Βενιαμίν Φραγκλίνο (ναι τον γνωστό). Είναι εμπνευσμένο από κάτι που σχεδόν σίγουρα έχετε δοκιμάσει μετά από μερικά ποτά στο γιορτινό τραπέζι.
Ένας από τους επτά Ιδρυτές Πατέρες των Ηνωμένων Πολιτειών, το πρόσωπο του Βενιαμίν Φραγκλίνου έχει απαθανατιστεί στο χαρτονόμισμα των 100 δολαρίων. Ήταν γνωστός για πολλές εφευρέσεις του: τη θερμάστρα, τον καθετήρα και το αλεξικέραυνο, μεταξύ άλλων. Δεν κατοχύρωσε καμία από τις εφευρέσεις του, γιατί θεωρούσε ότι ανήκουν στο λαό. Ο Φραγκλίνος ήταν επίσης δεινός μουσικός. Όταν παρακολούθησε μια συναυλία το 1761, άκουσε έναν απόκοσμο ήχο ο οποίος τον ενέπνευσε να εφεύρει μια από τις πιο σαγηνευτικές δημιουργίες του. Πρόκειται για την γυάλινη αρμόνικα.
Έχετε τρίψει ποτέ το δάχτυλό σας γύρω από το χείλος ενός ποτηριού για να το κάνετε να τρίξει; Συγχαρητήρια, γνωρίζετε πώς λειτουργεί η γυάλινη αρμόνικα! Το επίσημο όνομα του μουσικού οργάνου στα αγγλικά είνα hydrodaktulopsychicharmonica. Δοκιμάστε να το πείτε γρήγορα 3 φορές! Αποτελείται από μια σειρά γυάλινων μπολ, τοποθετημένα κατά σειρά μεγέθους το ένα μέσα στο άλλο και στηριγμένα οριζόντια σε έναν άξονα. Ενώ τα μπολ περιστρέφονται, ο μουσικός αγγίζει το χείλος τους με βρεγμένες τις άκρες των δαχτύλων του. Το γυαλί με την τριβή παλλεται και παράγει έναν χαρακτηριστικό ήχο. Ανάλογα με το μέγεθος του μπολ, ο τόνος είναι ψηλότερος ή χαμηλότερος, παράγωντας μελωδίες.
Όταν ο Φραγκλίνος παρακολούθησε σε εκείνη τη συναυλία έναν μουσικό να παίζει με ένα σετ ποτηριών κρασιού με νερό, θα σκέφτηκε: «Μπορώ να το κάνω καλύτερα». Συγκέντρωσε, λοιπόν, 37 γυάλινα μπολ και τα έστησε σε έναν περιστρεφόμενο μηχανισμό που ο μουσικός θα μπορούσε να χειριστεί με ένα πεντάλ στα πόδια. Ήταν πιο εύκολο στο χειρισμό και επέτρεπε στον μουσικό να παράγει έως και 10 νότες ταυτόχρονα. Και έτσι, γεννήθηκε η γυάλινη αρμόνικα, γνωστή επίσης ως υδροκρυσταλλόφωνο.
Μπορεί αυτό το μουσικό όργανο να σας είναι άγνωστο, αλλά είναι πιο συνηθισμένο από ό, τι πιστεύετε. Για παράδειγμα, στο «Καρναβάλι των Ζώων» του Camille Saint-Saëns, στο 7ο μέρος (Το Ενυδρείο) ο συνθέτης στράφηκε στη γυάλινη αρμόνικα για να προκαλέσει ένα μυστικιστικό, υδάτινο συναίσθημα.
Ο Μότσαρτ και η Μαρία Αντουανέτα ήταν επίσης φαν της γυάλινης αρμόνικας. Το μουσικό αυτό όργανο δεν το βρίσκουμε μόνο στην κλασική μουσική. Οι αιθέριοι τόνοι του ακούγονται στα κομμάτια του Tom Waits, του David Gilmour και της Björk, μεταξύ άλλων.
Η σκοτεινή πλευρά της γυάλινης αρμόνικας
Καλά όλα αυτά αλλά γιατί είναι το πιο επικίνδυνο μουσικό όργανο του κόσμου; Ας πούμε ότι το ιστορικό της γυάλινης αρμόνικας είναι το ίδιο σκοτεινό με τον ήχο της.
Τον 18ο αιώνα, υπήρξε μια φήμη που υποστήριζε ότι η γυάλινη αρμόνικα είχε τη δύναμη να τρελάνει τον ακροατή. Εξαιτίας αυτών των φόβων το μουσικό όργανο δαιμονοποιήθηκε και έπεσε σε δυσμένεια. Εκείνη την εποχή, ο Γερμανός μουσικολόγος Friedrich Rochlitz συμβούλευε το κοινό να την αποφεύγει: «Η γυάλινη αρμόνικα διεγείρει υπερβολικά τα νεύρα, βυθίζει τον μουσικό σε κατάθλιψη και ως εκ τούτου σε μια σκοτεινή και μελαγχολική διάθεση που είναι κατάλληλη μέθοδος για αργή αυτοκαταστροφή». Αυτό σίγουρα δεν ακούγεται καλό, αλλά υπάρχει κάποια δόση αλήθειας στα παραπάνω;
Είναι αλήθεια ότι ένας από τους πρώτους θαυμαστές της γυάλινης αρμόνικας ήταν ο Franz Anton Mesmer, που δημιούργησε την πρακτική του μεσμερισμού ή ζωικού μαγνητισμού, πρόδρομος του σύγχρονου υπνωτισμού. Εξού και η λέξη «mesmerizing» (μαγευτικός, υπνωτικός) στα αγγλικά. Ο Mesmer χρησιμοποίησε την απόκοσμη μουσική της γυάλινης αρμόνικας στο μέγιστο των πλεονεκτημάτων της ως φόντο για τις συναυλίες του, οι οποίες τελικά προσέλκυσαν συζητήσεις και κριτικές από την υψηλή κοινωνία.
Μια έρευνα του 1784 από μερικά από τα κορυφαία επιστημονικά μυαλά της Γαλλίας- συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Φραγκλίνου, που τότε βρισκόταν σε εξορία στη χώρα – κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Mesmer ήταν τσαρλατάνος και ότι η μουσική που χρησιμοποιούσε τον είχε βοηθήσει μόνο να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα που έκανε τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι οι τεχνικές του τους ωφελούσαν όταν – σύμφωνα πάντα με την έρευνα– αυτό δεν συνέβαινε.
Ωστόσο, η είσοδος σε μια κατάσταση προσωρινής ύπνωσης δεν είναι το ίδιο πράγμα με τον «αργή αυτοκαταστροφή» του Rochlitz, σωστά; Τι μπορεί να συνέβη και τρόμαξε τόσο πολύ τους ανθρώπους;
Οι σύγχρονοι μουσικολόγοι πιστεύουν ότι υπάρχει μια εξήγηση στο γιατί τα στελέχη του γυαλιού της αρμόνικας μπορεί να έχουν μια αποπροσανατολιστική και απόκοσμη ποιότητα. Το όργανο παράγει ήχους σε συχνότητες μεταξύ 1.000 και 4.000 Hertz, περίπου. Σε αυτές τις συχνότητες, ο ανθρώπινος εγκέφαλος πασχίζει να εντοπίσει από πού προέρχεται ο ήχος. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί, τουλάχιστον για μερικούς ανθρώπους, η ακρόαση αυτής της μουσικής θα μπορούσε να είναι μια στρεσογόνα εμπειρία.
Ωστόσο, προσφάτως έχει προταθεί ένας πολύ πιο εγκόσμιος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι σταμάτησαν να παίζουν τη γυάλινη αρμόνικα. Η μουσική σκηνή άλλαζε, με τις δημόσιες συναυλίες να γίνονταν σε όλο και μεγαλύτερους χώρους. Προέκυπτε λοιπόν το θέμα της ενίσχυσης του ήχου. Όπως εξηγεί ο μουσικός της γυάλινης αρμόνικας, William Zeitler στο Atlas Obscura, μπορείς να ξαναφτιάξεις ένα πιάνο ώστε να κάνεις τον ήχο του πιο δυνατό. Κάτι τέτοιο δεν είναι τόσο εύκολο όταν μιλάμε για ένα όργανο κατασκευασμένο από ευαίσθητα γυάλινα μπολ.
Το τρίξιμο του γυαλιού της αρμόνικας πιθανότατα δεν είναι αρκετό ώστε να οδηγήσει κάποιον σε ψυχωσικό επεισόδιο. Αλλά ίσως είναι ενδεικτικό ότι ο Donizetti επέλεξε αυτό το όργανο όταν αρχικά ενορχήστρωσε τη συνοδεία της «Τρελής σκηνής» στην όπερα «Lucia di Lammermoor». Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι προσωρινό, αλλά η μουσική της γυάλινης αρμόνικας εξακολουθεί να έχει τη δύναμη να στείλει τον ακροατή σε ένα ταξίδι σε άλλη διάσταση.
ΠΗΓΗ: iflscience.com και benjaminfranklinhouse.org
