Η φιλόσοφος Σιμόν Βέιγ είχε γράψει: «Η προσοχή είναι η σπανιότερη και αγνότερη μορφή γενναιοδωρίας».

Υποστήριζε ότι μόνο δίνοντας αληθινή προσοχή στον άλλον μπορούμε να κατανοήσουμε πραγματικά τι περνάει. Και αυτή η κατανόηση γεννάει τη συμπόνια που μας οδηγεί στη δράση. 

Αλλά το να προσέξεις πραγματικά είναι εξαιρετικά δύσκολο. Σημαίνει να δεις έναν άνθρωπο που υποφέρει όχι απλά ως «μέλος μιας ατυχούς συγκυρίας», αλλά ως κάποιον ίδιο με σένα που μια μέρα χτυπήθηκε από τη δυστυχία. Δεν παίρνεις πια την ψευδαίσθηση ότι εσύ είσαι ασφαλής, αντιθέτως αναγνωρίζεις ότι είσαι ευάλωτος κι εσύ και αυτό πονάει. Γι’ αυτό και το να δίνεις προσοχή έχει κόστος. Δεν είναι τυχαίο που η λέξη είναι “pay attention” στα αγγλικά — πληρώνεις με τη δική σου ψυχική ενέργεια, την αίσθηση της ασφάλειας. 

Αλλά τώρα ζούμε σε μια εποχή που η προσοχή μας πολιορκείται από παντού. Η τεχνολογία μας βομβαρδίζει με ατελείωτες πληροφορίες. Το να προσπαθείς να τα παρακολουθείς όλα σε αφήνει εξαντλημένο. Και πολιτικοί πολλές φορές το κάνουν επίτηδες — γεμίζοντας τον χώρο με συνεχή “θόρυβο”, ώστε να μην ξέρουμε που να δώσουμε βάση. 

Και σαν να μην έφτανε αυτό, η ψηφιακή τεχνολογία είναι σχεδιασμένη για να διασπά την προσοχή μας — άρα και τη δυνατότητά μας να εστιάσουμε ηθικά. Πόσες φορές έχεις δει μια είδηση για ανθρώπους που πεινάνε στην Υεμένη και δευτερόλεπτα μετά χαμογέλασες με ένα meme λίγο πιο πάνω; 

Είναι απολύτως λογικό και συχνά απαραίτητο να αποσυρθούμε για να προστατεύσουμε την ψυχική μας υγεία. Δεν μπορούμε να βοηθήσουμε κανέναν όταν εμείς είμαστε διαλυμένοι. Η απόσυρση μπορεί να είναι ανάσα, όχι μόνιμη απόδραση. Δεν χρειάζεται να παρακολουθείς κάθε είδηση. Αρκεί να είσαι πρόθυμος να δώσεις την προσοχή σου όταν πραγματικά έχει σημασία. Όχι πάντα, αλλά όταν μετράει. 

Και αυτό από μόνο του είναι πράξη γενναιοδωρίας. Ξεκούρασε τον εαυτό σου όσο χρειάζεται. Ο κόσμος δεν σταματάει, αλλά εσύ έχεις δικαίωμα να αναπνέεις. 

Ο ειδικός στην ηθική της τεχνολογίας James Williams γράφει:
«Ο μεγαλύτερος κίνδυνος της αφθονίας πληροφοριών δεν είναι ότι η προσοχή σου θα καταληφθεί ή θα εξαντληθεί… αλλά ότι θα χάσεις τον έλεγχο των ίδιων των διαδικασιών της προσοχής σου». 

Το ίδιο συμβαίνει με την ασταμάτητη ροή ειδήσεων:“Τοξική υπερφόρτωση πληροφοριών.” Σε αφήνει μπερδεμένο, εξουθενωμένο, με μια μόνο επιθυμία: να αποδράσεις. Γι’ αυτό λοιπόν περισσότερη πληροφόρηση δεν σημαίνει καλύτερη πληροφόρηση. Το ζητούμενο δεν είναι να μαζέψεις όσο περισσότερα μπορείς — αλλά να τα διαχειριστείς με τρόπο που εξυπηρετεί τον πραγματικό σου στόχο: τη διατήρηση της ηθικής σου προσοχής, δηλαδή την ικανότητα να δεις τι έχει σημασία, να συμπονέσεις, να δράσεις. 

Ορισμένοι στοχαστές σήμερα μιλούν για την ανάγκη να ανακτήσουμε κάτι που ονομάζουν κυριαρχία της προσοχής (attentional sovereignty). Πρέπει να μπορείς να στρέφεις εσύ την προσοχή σου εκεί που επιλέγεις — όχι εκεί που σε τραβάνε τα timeline και οι αλγόριθμοι. 

Το να αποσυρθείς “στρατηγικά” από ένα χαοτικό περιβάλλον πληροφορίας ίσως να μην είναι ήττα του δημοκρατικού σου καθήκοντος — είναι άσκηση αυτονομίας. 

Ιδέες για στρατηγική ενημέρωσης: 

• Διάλεξε 1–2 σοβαρές ειδησεογραφικές πηγές που θα τσεκάρεις για 10 λεπτά το πρω με τον καφέ σου. 
• Εγγράψου σε ένα συνοπτικό newsletter που να σου δίνει μόνο τα ουσιώδη. 
• Όρισε μια μέρα της εβδομάδας για πιο βαθιά ανάγνωση ή για να συζητάς με φίλους τι συνέβη. 

Το κλειδί είναι η πρόθεση: δεν αποφεύγεις, επιλέγεις πως θα εμπλακείς. 

Μία βασική διαφορά ανάμεσα σε δύο κομβικές έννοιες 

• Ενσυναίσθηση (empathy):
Μπαίνεις στα παπούτσια του άλλου. Αν νιώθει πόνο, τον νιώθεις κι εσύ. Κυριολεκτικά.
Και αυτό σε εξαντλεί ψυχικά. 

• Συμπόνια (compassion):
Αντί να σε καταπιεί ο πόνος του άλλου, αισθάνεσαι μια ζεστασιά, ένα ενδιαφέρον και κυρίως μια επιθυμία να βοηθήσεις. 

Η ενσυναίσθηση είναι η καθρέφτιση του συναισθήματος.
Η συμπόνια είναι η ενεργητική απάντηση στο συναίσθημα. 

Γι’ αυτό και η καλλιέργεια της συμπόνιας μέσω του διαλογισμού ή της στοχαστικής ανάγνωσης είναι τόσο χρήσιμη — σε βοηθάει να μην καταρρέεις, αλλά να μένεις ανοιχτός και παρών. 

Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2013 στο Ινστιτούτο Max Planck στη Λειψία της Γερμανίας, οι ερευνητές έβαλαν εθελοντές μέσα σε μαγνητικό τομογράφο, τους έδειξαν σκληρά βίντεο με ανθρώπους που υπέφεραν και τους ζήτησαν να μπουν στη θέση τους, να νιώσουν ενσυναίσθηση. Οι εγκεφαλικές σαρώσεις (fMRI) έδειξαν ενεργοποίηση κυκλωμάτων στον εγκέφαλο, τα ίδια κυκλώματα που ενεργοποιούνται όταν πονάμε εμείς οι ίδιοι. 

Σύγκρινε αυτό με το τι συνέβη όταν οι ερευνητές πήραν μια άλλη ομάδα εθελοντών, τους έδωσαν οκτώ ώρες εκπαίδευσης στη συμπόνια και μετά τους έδειξαν τα ίδια σκληρά βίντεο. Εντελώς διαφορετικά κυκλώματα ενεργοποιήθηκαν — εκείνα που συνδέονται με αγάπη και ζεστασιά, σαν αυτό που νιώθει ένας γονιός για το παιδί του. 

Όταν νιώθουμε ενσυναίσθηση, αισθανόμαστε λες και υποφέρουμε εμείς — και αυτό είναι ψυχικά εξαντλητικό. Η ενσυναίσθηση μας βοηθά να παρατηρήσουμε τον πόνο των άλλων, αλλά μπορεί να μας ωθήσει στο να αποτραβηχτούμε για να ανακουφίσουμε τον δικό μας ψυχικό πόνο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε burnout (σύνδρομο εξουθένωσης). 

Η συμπόνια, αντίθετα, επειδή συνοδεύεται από θετικά συναισθήματα, μειώνει αυτή την επώδυνη ενσυναίσθηση. Η νευροεπιστήμονας Tania Singer έχει δείξει πως η εξάσκηση στη συμπόνια: Μας κάνει πιο ευτυχισμένους και μας βοηθά να κάνουμε και τους άλλους πιο ευτυχισμένους 

Μάλιστα, μια μελέτη fMRI έδειξε ότι σε έμπειρους διαλογιστές — όπως Θιβετιανούς γιόγκι — η διαλογιστική πρακτική της συμπόνιας (να εύχεσαι οι άλλοι να απαλλαγούν από τον πόνο) ενεργοποιεί τα κινητικά κέντρα του εγκεφάλου. Το σώμα τους δηλαδή ετοιμάζεται να κινηθεί, να βοηθήσει. 

*Με στοιχεία από το Vox.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.