Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο “The British Journal of Social Psychology” διερευνά ένα σπάνια συζητούμενο πρόβλημα των σχέσεων που έχει να κάνει με την “εργαλειοποίση” του συντρόφου, με σκοπό να διευκολύνει την επίτευξη των στόχων του άλλου.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, η προσέγγιση αυτή είναι αποτέλεσμα ενός “ανταλλακτικού τρόπου” σκέψης που μετατρέπει τον ένα σύντροφο ως μόνιμο taker, σε αυτόν δηλαδή που αποκλειστικά παίρνει από αυτή τη σχέση και τον άλλο σύντροφο ως giver, αυτόν δηλαδή που αποκλειστικά δίνει στην ίδια σχέση. Καθόλου δίκαιο και οπωσδήποτε καθόλου ισότιμο.

Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι Xijing Wang από το City University of Hong Kong και Hao Chen από το Nankai University στην Κίνα εμπνεύστηκαν να μελετήσουν αυτό το θέμα λόγω του ενδιαφέροντός τους για τις πολιτισμικές διαφορές στο dating και το γάμο.

Σύμφωνα με τον Wang, η “εργαλειοποίηση” είναι μια διάσταση της αντικειμενοποίησης. Σύμφωνα με την “οπτική του εργαλείου”, οι άνθρωποι υποβαθμίζονται ως καθαρά εργαλεία των οποίων η λειτουργία είναι να διευκολύνουν την επίτευξη των στόχων των άλλων. Στην ουσία, όταν υιοθετούμε μια εργαλειακή προσέγγιση, ενδιαφερόμαστε μόνο για το πόσο χρήσιμο είναι ένα άτομο για εμάς.

Ορισμένοι μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι, αν και οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την εγγύτητα και το δέσιμο στις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις, οι περισσότερες σχέσεις εξακολουθούν να συνδέονται με τον υπολογισμό των ανταμοιβών.  Στην πραγματικότητα, από τη σκοπιά της εξελικτικής ψυχολογίας, οι ρομαντικές σχέσεις είναι στρατηγικά παιχνίδια στα οποία κάθε μέρος χρησιμοποιεί την αξία του συντρόφου του – που ορίζεται ως ο βαθμός στον οποίο κάποιος διαθέτει τις επιθυμητές ιδιότητες που απαιτεί η αγορά γνωριμιών – για να ανταλλάξει με την αξία του άλλου μέρους.

Για παράδειγμα, οι γυναίκες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη φυσική τους ελκυστικότητα για να ανταλλάξουν το οικονομικοκοινωνικό στάτους των ανδρών. Οι άνδρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν το κύρος και φήμη τους για να τα ανταλλάξουν με τη γονιμότητα των γυναικών.

Για να μελετήσουν τον τρόπο η “εργαλειοποίηση” επηρεάζει τις σχέσεις, οι Wang και Chen παρατήρησαν τον προσανατολισμό στην ανταλλαγή σε ζευγάρια τόσο σε νέες όσο και σε εδραιωμένες σχέσεις σε μια σειρά μελετών. Διαπίστωσαν μια σταθερή σχέση μεταξύ του προσανατολισμού στην ανταλλαγή και της εργαλειακής συμπεριφοράς, το πρωταρχικό κίνητρο της οποίας ήταν η μεγιστοποίηση του αυτοκέρδους. Διαπίστωσαν επίσης ότι η προσέγγιση της εργαλειακής προσέγγισης υποβαθμίζει την ποιότητα και την ικανοποίηση των σχέσεων. Είναι ενδιαφέρον ότι η σχέση αυτή παρέμεινε σταθερή και στα δύο φύλα, σε διαφορετικά στάδια των σχέσεων και σε διαφορετικά έθνη (π. χ. Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες και Κίνα).

Κοινώς, αρκετά ζευγάρια, σε διαφορετικούς πολιτισμούς “χρησιμοποιούσαν” και “εκμεταλλεύονταν” κάποια χαρακτηριστικά των συντρόφων τους, τα οποία “αντάλλασαν” με κάποια αντίστοιχα δικά τους, κάνοντας έτσι τις σχέσεις να μοιάζουν με συναλλαγές και όχι με συνδέσεις βασισμένες στα αγνά συναισθήματα.

Σύμφωνα με τον Wang, τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες σε σχέσεις μπορούν να υιοθετήσουν προσωρινά ή μόνιμα μια νοοτροπία ανταλλαγής, η οποία με τη σειρά της μπορεί να τους ωθήσει να αντιλαμβάνονται και να αντιμετωπίζουν διαφορετικά τους ερωτικούς τους συντρόφους.

Ο Wang αναφέρει δύο λόγους για τους οποίους αυτή η προσέγγιση μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στις ερωτικές σχέσεις:

Κανένας σύντροφος δεν θα είναι “χρήσιμος” για πάντα. Οι στόχοι των ανθρώπων μπορεί να διαφέρουν σημαντικά κατά τα διάφορα στάδια της ζωής τους και συνεπώς τα “εργαλεία” που χρειάζονται μπορεί να ποικίλλουν. Με άλλα λόγια, αν και ο Β μπορεί να βοηθήσει τον Α για έναν συγκεκριμένο στόχο κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου, είναι δύσκολο για τον Β να είναι συνεχώς χρήσιμος για τον Α. Έτσι, αν ο Α θέλει ο Β να είναι πάντα “χρήσιμος”, ο Α θα νιώσει τελικά απογοητευμένος.

Ο σύντροφος μπορεί να αισθάνεται αντικειμενοποιημένος. Η “εργαλειακή συμπεριφορά” μπορεί να υποδηλώνει στο σύντροφό σας ότι δεν έχει εγγενή αξία και ότι δεν προσφέρει τίποτα άλλο εκτός από αυτό που μπορεί να κάνει για να σε βοηθήσει να πετύχεις έναν συγκεκριμένο στόχο. Σύμφωνα με το Wang, το να αντιμετωπίζεται κανείς με έναν τόσο ανάλγητο  τρόπο από τον σύντροφό του μπορεί να είναι ανυπόφορο.

Αν αισθάνεσαι ότι ο σύντροφός σου σε αντιμετωπίζει σαν μέσο για να πετύχει ένα σκοπό, ο Wang σου δίνει την εξής συμβουλή: “Είναι σημαντικό να γνωρίζεις ότι δεν φταις εσύ που ο σύντροφός σου σε αντιμετωπίζει με τρόπο που δείχνει ότι σε εκμεταλλεύεται.. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι οδηγούνται από στόχους και η επίτευξη στόχων μπορεί να οδηγήσει σε μια εργαλειακή προσέγγιση, η οποία θα μπορούσε να είναι ένας προεπιλεγμένος τρόπος στις κοινωνικές σχέσεις, συμπεριλαμβανομένων των ερωτικών σχέσεων. Μια λύση θα ήταν και οι δύο σύντροφοι να μειώσουν την νοοτροπία της ανταλλαγής στην ερωτική τους σχέση, ειδικά αν ο ένας σύντροφος αισθάνεται ήδη ότι ο άλλος τον αντιμετωπίζει εργαλειακά”.