Όταν οι συνθήκες δεν είναι ιδανικές – η κατάσταση δεν ευνοεί, οι διαθέσιμες πληροφορίες είναι ελλιπείς ή υπάρχει ένα επείγον ζήτημα που απαιτεί άμεση δράση – η λήψη αποφάσεων γίνεται δύσκολη και συχνά οδηγεί σε λάθη.
Οι περισσότεροι, ή τουλάχιστον πολλοί, αντιδρούν παρορμητικά, βιάζονται και αφήνουν τις προκαταλήψεις τους να επηρεάσουν την κρίση τους. Υποθέτουν ότι, δεδομένων των περιορισμών, κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν. Ωστόσο, αυτό το «καλύτερο» συχνά αποδεικνύεται ανεπαρκές, καθώς αποδίδουν τα λάθη τους στις περιστάσεις και δεν αφιερώνουν χρόνο να μάθουν από αυτά. Αντί να αναλάβουν την ευθύνη των επιλογών τους, εγκλωβίζονται σε έναν φαύλο κύκλο άγχους και πίεσης.
Κάθε δύσκολη απόφαση συνοδεύεται από το βάρος προηγούμενων αποτυχιών, τον φόβο της απογοήτευσης και την αβεβαιότητα για το πώς να επιλέξουν σωστά αυτή τη φορά. Αυτό οδηγεί σε βεβιασμένες, κακές αποφάσεις, με συχνά καταστροφικά αποτελέσματα.
Η ικανότητα να λαμβάνει κανείς σωστές αποφάσεις υπό πίεση είναι σπάνια και γι’ αυτό ιδιαίτερα πολύτιμη. Είναι μια δεξιότητα που κάνει κάποιον να ξεχωρίζει, να εμπνέει εμπιστοσύνη και να κερδίζει τον σεβασμό στον επαγγελματικό χώρο. Η καλλιέργειά της απαιτεί ψυχραιμία, αυτογνωσία και την προθυμία να μάθει κανείς από τα λάθη του, αντί να εγκλωβίζεται σε αυτά.
Επιβράδυνε! – Η σοφία της υπομονής στη λήψη αποφάσεων
Όταν ο χρόνος πιέζει ή η κατάσταση απαιτεί άμεση δράση, το άγχος μπορεί να σε κατακλύσει. Αυτή η αίσθηση πανικού δεν επηρεάζει μόνο τη στάση του σώματος και τον τόνο της φωνής, αλλά και τον τρόπο που σκέφτεσαι.
• «Πρέπει να αποφασίσουμε τώρα!»
• «Δεν έχουμε όλη μέρα!»
• «Προχώρα, μην καθυστερείς!»
Η βιασύνη, ειδικά όταν οι συνθήκες είναι δύσκολες ή μοιάζουν ανεξέλεγκτες, συχνά οδηγεί σε κακές επιλογές και βεβιασμένες αποφάσεις.
Κι όμως, το να επιβραδύνεις, όσο αντιφατικό κι αν φαίνεται τη δεδομένη στιγμή, είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεσαι. Μια παύση και μια βαθιά ανάσα μπορούν να καθαρίσουν τη σκέψη σου, μειώνοντας το άγχος που συσκοτίζει την κρίση σου.
Όπως είπε και ο Αυστριακός νευρολόγος και ψυχολόγος Viktor Frankl: «Ανάμεσα στο ερέθισμα και την απόκριση υπάρχει ένα κενό. Σ’ αυτό το κενό βρίσκεται η δύναμή μας να επιλέξουμε την αντίδρασή μας. Και μέσα στην αντίδρασή μας βρίσκεται η εξέλιξη και η ελευθερία μας».
Ερωτήσεις που αξίζει να κάνεις πριν βιαστείς να πάρεις μια απόφαση:
• Τι νιώθω αυτή τη στιγμή;
• Η απόφασή μου βασίζεται σε λογική σκέψη ή απλά αντιδρώ παρορμητικά λόγω φόβου, άγχους ή πίεσης;
• Υπάρχουν εξωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν την κρίση μου;
• Τι θα συνέβαινε αν έπαιρνα περισσότερο χρόνο για να αποφασίσω;
• Έχω εξετάσει όλες τις πιθανές εναλλακτικές ή αγνοώ κάτι σημαντικό;
• Ποιες είναι οι προτεραιότητές μου σε αυτή την κατάσταση και πώς ευθυγραμμίζεται η απόφασή μου με αυτές;
Μην ακολουθείς την πρώτη σκέψη που σου έρχεται στο μυαλό. Επιβράδυνε! Χρησιμοποίησε την παύση για να επεξεργαστείς τις επιλογές σου, να διευκρινίσεις την κατάσταση και να επιβεβαιώσεις τις υποθέσεις σου. Η καλύτερη απόφαση δεν έρχεται πάντα στη στιγμή, αλλά μέσα από τη διαδικασία της συνειδητής σκέψης.
Ρώτα! – Η δύναμη των σωστών ερωτήσεων στη λήψη αποφάσεων
Ένα από τα μεγαλύτερα λάθη που κάνουμε όταν παίρνουμε αποφάσεις υπό πίεση είναι να υποθέτουμε πως πρέπει να έχουμε όλες τις απαντήσεις. Η άγνοια μας ενοχλεί, θίγει το εγώ μας. Έτσι, το να καταλήξουμε σε μια απόφαση μόνοι μας γίνεται θέμα υπερηφάνειας και αυτοεκτίμησης.
Αποφεύγουμε να κάνουμε ερωτήσεις, να αναζητήσουμε εναλλακτικές απόψεις ή να προσκαλέσουμε διαφωνίες, γιατί φοβόμαστε πως κάτι τέτοιο θα υπονομεύσει την αυθεντία και την κρίση μας.
Όμως, καλές αποφάσεις δεν λαμβάνονται σε απομόνωση ούτε βασίζονται αποκλειστικά στη γνώση και την εμπειρία ενός μόνο ατόμου. Η αξιοποίηση της συλλογικής σοφίας μπορεί να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις μας και να δούμε επιλογές που δεν θα σκεφτόμασταν ποτέ διαφορετικά.
O ακαδημαϊκός και καθηγητής Ανάπτυξης Ανθρωπίνων Πόρων και Διεθνών Υποθέσεων στο Πανεπιστήμιο George Washington, Michael J. Marquardt, έχει πει: «Κάνοντας ερωτήσεις, οι άνθρωποι διευρύνουν την οπτική τους και κατανοούν καλύτερα τις προοπτικές των άλλων. Όσο βλέπουν τα ζητήματα από διαφορετικές πλευρές, τόσο εκτιμούν την πολυπλοκότητά τους—και παράλληλα επεκτείνουν το φάσμα των πιθανών λύσεων».
Οι σωστές ερωτήσεις οδηγούν στις σωστές αποφάσεις:
• Πώς βλέπουν οι άλλοι τις διαθέσιμες επιλογές;
• Υπάρχουν εναλλακτικές που δεν έχουμε σκεφτεί ακόμα;
• Ποιους πιθανούς κινδύνους βλέπουν οι άλλοι σε κάθε επιλογή;
• Τι θα μπορούσε να πάει στραβά; Τι θα μπορούσε να πάει καλά; Πόσο πιθανό είναι κάθε σενάριο;
• Αν οι άλλοι έπρεπε να διαλέξουν μία επιλογή, ποια θα ήταν και γιατί;
Η τέχνη της σωστής απόφασης ξεκινά από την τέχνη της σωστής ερώτησης. Μην προσπαθείς να έχεις πάντα δίκιο – αναζήτησε τις σωστές απαντήσεις. Αυτός είναι ο δρόμος για καλύτερες αποφάσεις, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες.
Σκέψου πέρα από το προφανές – Η δύναμη της δεύτερης σκέψης
Πόσο συχνά λαμβάνουμε αποφάσεις που προσφέρουν άμεσο όφελος, αλλά καταλήγουν να έχουν μακροπρόθεσμα αρνητικές συνέπειες; Ένα ουσιαστικό πλαίσιο λήψης αποφάσεων απαιτεί σκέψη δεύτερης τάξης – δηλαδή να προβλέπουμε όχι μόνο το αρχικό αποτέλεσμα μιας απόφασης, αλλά και τις αλυσιδωτές αντιδράσεις που θα προκαλέσει στο μέλλον.
Είναι δελεαστικό να επιλέγουμε τη γρήγορη και εύκολη λύση, αγνοώντας τις μακροχρόνιες επιπτώσεις. Συχνά, οι προσωπικές μας εμπειρίες και πεποιθήσεις λειτουργούν ως φίλτρα που περιορίζουν την ικανότητά μας να αμφισβητούμε το προφανές, να εξερευνούμε το άγνωστο και να αναζητούμε δύσκολες αλλά αληθινές απαντήσεις.
Όπως επισημαίνει ο Ray Dalio: «Η αποτυχία να λάβουμε υπόψη τις συνέπειες δεύτερης και τρίτης τάξης είναι η αιτία για πολλές καταστροφικά κακές αποφάσεις. Και γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνη όταν η πρώτη προφανής επιλογή απλώς επιβεβαιώνει τις προκαταλήψεις μας. Μην επιλέγεις ποτέ την πρώτη διαθέσιμη λύση, όσο καλή κι αν φαίνεται, προτού την αναλύσεις σε βάθος και την αμφισβητήσεις».
Πώς να εφαρμόσεις τη σκέψη δεύτερης τάξης; Πριν λάβεις μια απόφαση, κάνε στον εαυτό σου τις εξής ερωτήσεις:
• Η απόφασή μου δημιουργεί μακροπρόθεσμα οφέλη ή απλώς προσφέρει μια γρήγορη λύση στο πρόβλημα;
• Είναι αυτή η επιλογή ελκυστική μόνο λόγω της άμεσης θετικής της επίδρασης (συνέπεια πρώτης τάξης);
• Ποιες μπορεί να είναι οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις αυτής της απόφασης στο μέλλον;
Η σκέψη πέρα από το προφανές, η αμφισβήτηση των αυτονόητων και η αναζήτηση μη συμβατικών λύσεων είναι τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν τους σπουδαίους στοχαστές από τον μέσο όρο. Οι άνθρωποι που κατακτούν την επιτυχία δεν αρκούνται στις εύκολες απαντήσεις – βλέπουν μπροστά, αναλύουν σε βάθος και λαμβάνουν αποφάσεις που δημιουργούν αληθινή αξία στο μέλλον.
Προσοχή στις προκαταλήψεις – Όταν η διαίσθηση μάς εξαπατά
Η συμπεριφορική οικονομία μας λέει ότι μόλις πάρουμε μια απόφαση, ακόμα και αν είναι εντελώς λανθασμένη, τείνουμε να την υπερασπιζόμαστε. Αντιμετωπίζουμε τη σκέψη μας ως απόλυτα ορθή, απορρίπτοντας τις αντίθετες απόψεις και αναζητώντας πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τη δική μας οπτική.
Οι ψυχολόγοι αποκαλούν αυτό το φαινόμενο προκατάληψη επιβεβαίωσης (confirmation bias).
Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η προκατάληψη φωλιάζει τόσο βαθιά στο υποσυνείδητό μας, που ακόμα και το πιο παράλογο συμπέρασμα μάς φαίνεται λογικό. Βλέπουμε τον κόσμο μέσα από ένα διαστρεβλωμένο φίλτρο, αγνοώντας κρίσιμες πληροφορίες, και θεωρούμε ότι λειτουργούμε με βάση την ορθολογική σκέψη.
Το λάθος της «τυφλής διαίσθησης»
Ένα άλλο σοβαρό λάθος στη λήψη αποφάσεων είναι η τυφλή εμπιστοσύνη στο ένστικτό μας.
Ο Daniel Kahneman, στο κλασικό έργο του “Thinking, Fast and Slow”, εξηγεί πώς η διαίσθηση μπορεί να μας προδώσει, ειδικά όταν βασιζόμαστε σε γνώριμα μοτίβα εμπειρίας για να ερμηνεύσουμε εντελώς διαφορετικές καταστάσεις. Οι γρήγορες αποφάσεις που παίρνουμε βασισμένοι αποκλειστικά στο παρελθόν είναι γεμάτες θόρυβο και προκατάληψη. Για αυτό, ο Kahneman προτείνει να μην καταργήσουμε τη διαίσθηση, αλλά να τη χρησιμοποιούμε με φειδώ, να την ελέγχουμε και να της δίνουμε χρόνο να ωριμάσει: «Η διαίσθηση δεν πρέπει να αποκλειστεί ή να απαγορευτεί, αλλά πρέπει να είναι πληροφορημένη, πειθαρχημένη και καθυστερημένη».
Πώς να περιορίσεις τις προκαταλήψεις στη λήψη αποφάσεων:
Πριν καταλήξεις σε μια απόφαση, ρώτα τον εαυτό σου:
• Βασίζομαι αποκλειστικά στη διαίσθησή μου; Τι δεδομένα υποστηρίζουν τη σκέψη μου;
• Πώς μπορώ να είμαι βέβαιος ότι αυτά τα δεδομένα δεν είναι προκατειλημμένα;
• Έχω λάβει υπόψη αντικρουόμενες πληροφορίες ή απλώς αναζητώ επιβεβαίωση της άποψής μου;
• Τι λένε άλλοι γι’ αυτή την απόφαση και πώς μπορεί να με βοηθήσει η οπτική τους;
Η ισορροπία μεταξύ διαίσθησης και δεδομένων
Δεν αρκεί να βασίζεσαι αποκλειστικά στην ένστικτη σκέψη σου. Για καλύτερες αποφάσεις, συνδύασε τη διαίσθηση με αντικειμενικά δεδομένα. Αναζήτησε αντίθετες απόψεις και μη φοβάσαι να αμφισβητήσεις τον εαυτό σου. Το να μπορείς να βλέπεις όχι μόνο την πλευρά που σε βολεύει, αλλά και την αντίθετη, είναι το πραγματικό σημάδι ενός σκεπτόμενου ανθρώπου.
Η τεχνική των πέντε “Γιατί;”
Η ικανότητα λήψης αποφάσεων δεν βελτιώνεται χωρίς έναν κύκλο ανατροφοδότησης. Όσο προσεκτικά κι αν σκέφτεται κάποιος, δεν μπορεί να αποφεύγει πάντα τα λάθη. Λανθασμένες υποθέσεις, ελλιπείς πληροφορίες ή απρόβλεπτες εξελίξεις μπορούν να οδηγήσουν σε αποφάσεις με ανεπιθύμητες συνέπειες. Το αποτέλεσμα; Απογοήτευση, άρνηση και επιφανειακή ανάλυση που οδηγεί σε πρόχειρες εξηγήσεις χωρίς ουσιαστικά συμπεράσματα. Μην πέσεις στην παγίδα.
Αντί να στέκεσαι σε προφανείς και επιφανειακές αιτίες, πήγαινε βαθύτερα. Αναζήτησε τη ρίζα του προβλήματος, δες τις συνδέσεις, μάθε από το παρελθόν και κάνε τις σωστές ερωτήσεις. Δέξου απαντήσεις μόνο αν εξηγούν ξεκάθαρα τι πήγε λάθος και πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί:
• Τι πήγε στραβά;
• Γιατί έγινε αυτό το λάθος;
• Ήταν αναπόφευκτο ή μπορούσε να προληφθεί;
• Πώς μπορώ να το διορθώσω;
• Τι μου διδάσκει αυτό το λάθος για τον εαυτό μου;
Μία από τις πιο αποτελεσματικές τεχνικές για να ανακαλύψεις τη ρίζα του προβλήματος είναι η μέθοδος των Πέντε “Γιατί” που ανέπτυξε ο Sakichi Toyoda στη Toyota Motor Corporation κατά την εξέλιξη των παραγωγικών διαδικασιών της.
Η μέθοδος είναι απλή αλλά πανίσχυρη:
1. Ρωτάς “Γιατί;” συνέβη το λάθος.
2. Η απάντηση που λαμβάνεις γίνεται η βάση για την επόμενη ερώτηση.
3. Επαναλαμβάνεις τη διαδικασία πέντε φορές.
Κάθε νέο “Γιατί” απομακρύνει τα επιφανειακά συμπτώματα και σε φέρνει πιο κοντά στην πραγματική αιτία του προβλήματος. Έτσι, βρίσκεις τη ρίζα του προβλήματος και όχι μια εύκολη δικαιολογία. Όταν κάτι πάει στραβά, μην αρκείσαι σε εύκολες εξηγήσεις. Αναρωτήσου περισσότερες φορές “Γιατί;” και πήγαινε βαθύτερα. Η αυτογνωσία που αποκτάται μέσα από αυτή τη διαδικασία σε προστατεύει από το να επαναλάβεις τα ίδια λάθη και σε κάνει πιο διορατικό στη λήψη αποφάσεων.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Inst
Όταν οι συνθήκες δεν είναι ιδανικές – η κατάσταση δεν ευνοεί, οι διαθέσιμες πληροφορίες είναι ελλιπείς ή υπάρχει ένα επείγον ζήτημα που απαιτεί άμεση δράση – η λήψη αποφάσεων γίνεται δύσκολη και συχνά οδηγεί σε λάθη.
Οι περισσότεροι, ή τουλάχιστον πολλοί, αντιδρούν παρορμητικά, βιάζονται και αφήνουν τις προκαταλήψεις τους να επηρεάσουν την κρίση τους. Υποθέτουν ότι, δεδομένων των περιορισμών, κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν. Ωστόσο, αυτό το «καλύτερο» συχνά αποδεικνύεται ανεπαρκές, καθώς αποδίδουν τα λάθη τους στις περιστάσεις και δεν αφιερώνουν χρόνο να μάθουν από αυτά. Αντί να αναλάβουν την ευθύνη των επιλογών τους, εγκλωβίζονται σε έναν φαύλο κύκλο άγχους και πίεσης.
Κάθε δύσκολη απόφαση συνοδεύεται από το βάρος προηγούμενων αποτυχιών, τον φόβο της απογοήτευσης και την αβεβαιότητα για το πώς να επιλέξουν σωστά αυτή τη φορά. Αυτό οδηγεί σε βεβιασμένες, κακές αποφάσεις, με συχνά καταστροφικά αποτελέσματα.
Η ικανότητα να λαμβάνει κανείς σωστές αποφάσεις υπό πίεση είναι σπάνια και γι’ αυτό ιδιαίτερα πολύτιμη. Είναι μια δεξιότητα που κάνει κάποιον να ξεχωρίζει, να εμπνέει εμπιστοσύνη και να κερδίζει τον σεβασμό στον επαγγελματικό χώρο. Η καλλιέργειά της απαιτεί ψυχραιμία, αυτογνωσία και την προθυμία να μάθει κανείς από τα λάθη του, αντί να εγκλωβίζεται σε αυτά.
Επιβράδυνε! – Η σοφία της υπομονής στη λήψη αποφάσεων
Όταν ο χρόνος πιέζει ή η κατάσταση απαιτεί άμεση δράση, το άγχος μπορεί να σε κατακλύσει. Αυτή η αίσθηση πανικού δεν επηρεάζει μόνο τη στάση του σώματος και τον τόνο της φωνής, αλλά και τον τρόπο που σκέφτεσαι.
• «Πρέπει να αποφασίσουμε τώρα!»
• «Δεν έχουμε όλη μέρα!»
• «Προχώρα, μην καθυστερείς!»
Η βιασύνη, ειδικά όταν οι συνθήκες είναι δύσκολες ή μοιάζουν ανεξέλεγκτες, συχνά οδηγεί σε κακές επιλογές και βεβιασμένες αποφάσεις.
Κι όμως, το να επιβραδύνεις, όσο αντιφατικό κι αν φαίνεται τη δεδομένη στιγμή, είναι ακριβώς αυτό που χρειάζεσαι. Μια παύση και μια βαθιά ανάσα μπορούν να καθαρίσουν τη σκέψη σου, μειώνοντας το άγχος που συσκοτίζει την κρίση σου.
Όπως είπε και ο Αυστριακός νευρολόγος και ψυχολόγος Viktor Frankl: «Ανάμεσα στο ερέθισμα και την απόκριση υπάρχει ένα κενό. Σ’ αυτό το κενό βρίσκεται η δύναμή μας να επιλέξουμε την αντίδρασή μας. Και μέσα στην αντίδρασή μας βρίσκεται η εξέλιξη και η ελευθερία μας».
Ερωτήσεις που αξίζει να κάνεις πριν βιαστείς να πάρεις μια απόφαση:
• Τι νιώθω αυτή τη στιγμή;
• Η απόφασή μου βασίζεται σε λογική σκέψη ή απλά αντιδρώ παρορμητικά λόγω φόβου, άγχους ή πίεσης;
• Υπάρχουν εξωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν την κρίση μου;
• Τι θα συνέβαινε αν έπαιρνα περισσότερο χρόνο για να αποφασίσω;
• Έχω εξετάσει όλες τις πιθανές εναλλακτικές ή αγνοώ κάτι σημαντικό;
• Ποιες είναι οι προτεραιότητές μου σε αυτή την κατάσταση και πώς ευθυγραμμίζεται η απόφασή μου με αυτές;
Μην ακολουθείς την πρώτη σκέψη που σου έρχεται στο μυαλό. Επιβράδυνε! Χρησιμοποίησε την παύση για να επεξεργαστείς τις επιλογές σου, να διευκρινίσεις την κατάσταση και να επιβεβαιώσεις τις υποθέσεις σου. Η καλύτερη απόφαση δεν έρχεται πάντα στη στιγμή, αλλά μέσα από τη διαδικασία της συνειδητής σκέψης.
Ρώτα! – Η δύναμη των σωστών ερωτήσεων στη λήψη αποφάσεων
Ένα από τα μεγαλύτερα λάθη που κάνουμε όταν παίρνουμε αποφάσεις υπό πίεση είναι να υποθέτουμε πως πρέπει να έχουμε όλες τις απαντήσεις. Η άγνοια μας ενοχλεί, θίγει το εγώ μας. Έτσι, το να καταλήξουμε σε μια απόφαση μόνοι μας γίνεται θέμα υπερηφάνειας και αυτοεκτίμησης.
Αποφεύγουμε να κάνουμε ερωτήσεις, να αναζητήσουμε εναλλακτικές απόψεις ή να προσκαλέσουμε διαφωνίες, γιατί φοβόμαστε πως κάτι τέτοιο θα υπονομεύσει την αυθεντία και την κρίση μας.
Όμως, καλές αποφάσεις δεν λαμβάνονται σε απομόνωση ούτε βασίζονται αποκλειστικά στη γνώση και την εμπειρία ενός μόνο ατόμου. Η αξιοποίηση της συλλογικής σοφίας μπορεί να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις μας και να δούμε επιλογές που δεν θα σκεφτόμασταν ποτέ διαφορετικά.
O ακαδημαϊκός και καθηγητής Ανάπτυξης Ανθρωπίνων Πόρων και Διεθνών Υποθέσεων στο Πανεπιστήμιο George Washington, Michael J. Marquardt, έχει πει: «Κάνοντας ερωτήσεις, οι άνθρωποι διευρύνουν την οπτική τους και κατανοούν καλύτερα τις προοπτικές των άλλων. Όσο βλέπουν τα ζητήματα από διαφορετικές πλευρές, τόσο εκτιμούν την πολυπλοκότητά τους—και παράλληλα επεκτείνουν το φάσμα των πιθανών λύσεων».
Οι σωστές ερωτήσεις οδηγούν στις σωστές αποφάσεις:
• Πώς βλέπουν οι άλλοι τις διαθέσιμες επιλογές;
• Υπάρχουν εναλλακτικές που δεν έχουμε σκεφτεί ακόμα;
• Ποιους πιθανούς κινδύνους βλέπουν οι άλλοι σε κάθε επιλογή;
• Τι θα μπορούσε να πάει στραβά; Τι θα μπορούσε να πάει καλά; Πόσο πιθανό είναι κάθε σενάριο;
• Αν οι άλλοι έπρεπε να διαλέξουν μία επιλογή, ποια θα ήταν και γιατί;
Η τέχνη της σωστής απόφασης ξεκινά από την τέχνη της σωστής ερώτησης. Μην προσπαθείς να έχεις πάντα δίκιο – αναζήτησε τις σωστές απαντήσεις. Αυτός είναι ο δρόμος για καλύτερες αποφάσεις, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες.
Σκέψου πέρα από το προφανές – Η δύναμη της δεύτερης σκέψης
Πόσο συχνά λαμβάνουμε αποφάσεις που προσφέρουν άμεσο όφελος, αλλά καταλήγουν να έχουν μακροπρόθεσμα αρνητικές συνέπειες; Ένα ουσιαστικό πλαίσιο λήψης αποφάσεων απαιτεί σκέψη δεύτερης τάξης – δηλαδή να προβλέπουμε όχι μόνο το αρχικό αποτέλεσμα μιας απόφασης, αλλά και τις αλυσιδωτές αντιδράσεις που θα προκαλέσει στο μέλλον.
Είναι δελεαστικό να επιλέγουμε τη γρήγορη και εύκολη λύση, αγνοώντας τις μακροχρόνιες επιπτώσεις. Συχνά, οι προσωπικές μας εμπειρίες και πεποιθήσεις λειτουργούν ως φίλτρα που περιορίζουν την ικανότητά μας να αμφισβητούμε το προφανές, να εξερευνούμε το άγνωστο και να αναζητούμε δύσκολες αλλά αληθινές απαντήσεις.
Όπως επισημαίνει ο Ray Dalio: «Η αποτυχία να λάβουμε υπόψη τις συνέπειες δεύτερης και τρίτης τάξης είναι η αιτία για πολλές καταστροφικά κακές αποφάσεις. Και γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνη όταν η πρώτη προφανής επιλογή απλώς επιβεβαιώνει τις προκαταλήψεις μας. Μην επιλέγεις ποτέ την πρώτη διαθέσιμη λύση, όσο καλή κι αν φαίνεται, προτού την αναλύσεις σε βάθος και την αμφισβητήσεις».
Πώς να εφαρμόσεις τη σκέψη δεύτερης τάξης; Πριν λάβεις μια απόφαση, κάνε στον εαυτό σου τις εξής ερωτήσεις:
• Η απόφασή μου δημιουργεί μακροπρόθεσμα οφέλη ή απλώς προσφέρει μια γρήγορη λύση στο πρόβλημα;
• Είναι αυτή η επιλογή ελκυστική μόνο λόγω της άμεσης θετικής της επίδρασης (συνέπεια πρώτης τάξης);
• Ποιες μπορεί να είναι οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις αυτής της απόφασης στο μέλλον;
Η σκέψη πέρα από το προφανές, η αμφισβήτηση των αυτονόητων και η αναζήτηση μη συμβατικών λύσεων είναι τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν τους σπουδαίους στοχαστές από τον μέσο όρο. Οι άνθρωποι που κατακτούν την επιτυχία δεν αρκούνται στις εύκολες απαντήσεις – βλέπουν μπροστά, αναλύουν σε βάθος και λαμβάνουν αποφάσεις που δημιουργούν αληθινή αξία στο μέλλον.
Προσοχή στις προκαταλήψεις – Όταν η διαίσθηση μάς εξαπατά
Η συμπεριφορική οικονομία μας λέει ότι μόλις πάρουμε μια απόφαση, ακόμα και αν είναι εντελώς λανθασμένη, τείνουμε να την υπερασπιζόμαστε. Αντιμετωπίζουμε τη σκέψη μας ως απόλυτα ορθή, απορρίπτοντας τις αντίθετες απόψεις και αναζητώντας πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τη δική μας οπτική.
Οι ψυχολόγοι αποκαλούν αυτό το φαινόμενο προκατάληψη επιβεβαίωσης (confirmation bias).
Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η προκατάληψη φωλιάζει τόσο βαθιά στο υποσυνείδητό μας, που ακόμα και το πιο παράλογο συμπέρασμα μάς φαίνεται λογικό. Βλέπουμε τον κόσμο μέσα από ένα διαστρεβλωμένο φίλτρο, αγνοώντας κρίσιμες πληροφορίες, και θεωρούμε ότι λειτουργούμε με βάση την ορθολογική σκέψη.
Το λάθος της «τυφλής διαίσθησης»
Ένα άλλο σοβαρό λάθος στη λήψη αποφάσεων είναι η τυφλή εμπιστοσύνη στο ένστικτό μας.
Ο Daniel Kahneman, στο κλασικό έργο του “Thinking, Fast and Slow”, εξηγεί πώς η διαίσθηση μπορεί να μας προδώσει, ειδικά όταν βασιζόμαστε σε γνώριμα μοτίβα εμπειρίας για να ερμηνεύσουμε εντελώς διαφορετικές καταστάσεις. Οι γρήγορες αποφάσεις που παίρνουμε βασισμένοι αποκλειστικά στο παρελθόν είναι γεμάτες θόρυβο και προκατάληψη. Για αυτό, ο Kahneman προτείνει να μην καταργήσουμε τη διαίσθηση, αλλά να τη χρησιμοποιούμε με φειδώ, να την ελέγχουμε και να της δίνουμε χρόνο να ωριμάσει: «Η διαίσθηση δεν πρέπει να αποκλειστεί ή να απαγορευτεί, αλλά πρέπει να είναι πληροφορημένη, πειθαρχημένη και καθυστερημένη».
Πώς να περιορίσεις τις προκαταλήψεις στη λήψη αποφάσεων:
Πριν καταλήξεις σε μια απόφαση, ρώτα τον εαυτό σου:
• Βασίζομαι αποκλειστικά στη διαίσθησή μου; Τι δεδομένα υποστηρίζουν τη σκέψη μου;
• Πώς μπορώ να είμαι βέβαιος ότι αυτά τα δεδομένα δεν είναι προκατειλημμένα;
• Έχω λάβει υπόψη αντικρουόμενες πληροφορίες ή απλώς αναζητώ επιβεβαίωση της άποψής μου;
• Τι λένε άλλοι γι’ αυτή την απόφαση και πώς μπορεί να με βοηθήσει η οπτική τους;
Η ισορροπία μεταξύ διαίσθησης και δεδομένων
Δεν αρκεί να βασίζεσαι αποκλειστικά στην ένστικτη σκέψη σου. Για καλύτερες αποφάσεις, συνδύασε τη διαίσθηση με αντικειμενικά δεδομένα. Αναζήτησε αντίθετες απόψεις και μη φοβάσαι να αμφισβητήσεις τον εαυτό σου. Το να μπορείς να βλέπεις όχι μόνο την πλευρά που σε βολεύει, αλλά και την αντίθετη, είναι το πραγματικό σημάδι ενός σκεπτόμενου ανθρώπου.
Η τεχνική των πέντε “Γιατί;”
Η ικανότητα λήψης αποφάσεων δεν βελτιώνεται χωρίς έναν κύκλο ανατροφοδότησης. Όσο προσεκτικά κι αν σκέφτεται κάποιος, δεν μπορεί να αποφεύγει πάντα τα λάθη. Λανθασμένες υποθέσεις, ελλιπείς πληροφορίες ή απρόβλεπτες εξελίξεις μπορούν να οδηγήσουν σε αποφάσεις με ανεπιθύμητες συνέπειες. Το αποτέλεσμα; Απογοήτευση, άρνηση και επιφανειακή ανάλυση που οδηγεί σε πρόχειρες εξηγήσεις χωρίς ουσιαστικά συμπεράσματα. Μην πέσεις στην παγίδα.
Αντί να στέκεσαι σε προφανείς και επιφανειακές αιτίες, πήγαινε βαθύτερα. Αναζήτησε τη ρίζα του προβλήματος, δες τις συνδέσεις, μάθε από το παρελθόν και κάνε τις σωστές ερωτήσεις. Δέξου απαντήσεις μόνο αν εξηγούν ξεκάθαρα τι πήγε λάθος και πώς θα μπορούσε να αποφευχθεί:
• Τι πήγε στραβά;
• Γιατί έγινε αυτό το λάθος;
• Ήταν αναπόφευκτο ή μπορούσε να προληφθεί;
• Πώς μπορώ να το διορθώσω;
• Τι μου διδάσκει αυτό το λάθος για τον εαυτό μου;
Μία από τις πιο αποτελεσματικές τεχνικές για να ανακαλύψεις τη ρίζα του προβλήματος είναι η μέθοδος των Πέντε “Γιατί” που ανέπτυξε ο Sakichi Toyoda στη Toyota Motor Corporation κατά την εξέλιξη των παραγωγικών διαδικασιών της.
Η μέθοδος είναι απλή αλλά πανίσχυρη:
1. Ρωτάς “Γιατί;” συνέβη το λάθος.
2. Η απάντηση που λαμβάνεις γίνεται η βάση για την επόμενη ερώτηση.
3. Επαναλαμβάνεις τη διαδικασία πέντε φορές.
Κάθε νέο “Γιατί” απομακρύνει τα επιφανειακά συμπτώματα και σε φέρνει πιο κοντά στην πραγματική αιτία του προβλήματος. Έτσι, βρίσκεις τη ρίζα του προβλήματος και όχι μια εύκολη δικαιολογία. Όταν κάτι πάει στραβά, μην αρκείσαι σε εύκολες εξηγήσεις. Αναρωτήσου περισσότερες φορές “Γιατί;” και πήγαινε βαθύτερα. Η αυτογνωσία που αποκτάται μέσα από αυτή τη διαδικασία σε προστατεύει από το να επαναλάβεις τα ίδια λάθη και σε κάνει πιο διορατικό στη λήψη αποφάσεων.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Inst
