Η μοναξιά δεν είναι απλώς ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Η έρευνα την έχει συνδέσει με υπαρκτούς, μετρήσιμους κινδύνους για την υγεία ανάμεσά τους και την αυξημένη πιθανότητα πρόωρου θανάτου κι όμως το πιο δύσκολο κομμάτι στην αντιμετώπισή της δεν είναι η σοβαρότητά της, αλλά η ποικιλία της. Δεν υπάρχει μία μοναξιά, υπάρχουν πολλές μορφές της.
Σκεφτείτε δύο ομάδες ανθρώπων ιδιαίτερα ευάλωτες στη μοναξιά για εντελώς διαφορετικούς λόγους.
Οι φοιτητές που φτάνουν στο πανεπιστήμιο έπειτα από το λύκειο βρίσκονται συνεχώς ανάμεσα σε κόσμο (συγκάτοικοι, συμφοιτητές, παρέες, κοινωνικές δραστηριότητες) κι όμως πολλοί νιώθουν βαθιά μόνοι. Έχουν αφήσει πίσω τους όλο το προηγούμενο κοινωνικό τους δίκτυο και αναζητούν τον εαυτό τους για πρώτη φορά. Η μέρα τους είναι γεμάτη, αλλά λείπει κάτι: ένας άνθρωπος που τους γνωρίζει πραγματικά, αυτός με τον οποίο μπορούν να είναι άνετοι στις 2 το πρωί, όταν καταρρέει η ψευδαίσθηση ότι “τα έχουν όλα υπό έλεγχο”.
Οι ηλικιωμένοι αντίθετα, ζουν την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Μετά από δεκαετίες γάμου μπορεί να έχουν χάσει τον σύντροφό τους. Οι φίλοι έχουν απομακρυνθεί ή “φύγει”. Ο κοινωνικός τους περίγυρος έχει συρρικνωθεί. Μπορεί να έχουν κοντινή οικογένεια και βαθιές σχέσεις αγάπης, αλλά τους λείπει η κοινότητα: οι καφέδες με φίλους, οι γείτονες, οι αυθόρμητες κουβέντες και οι δύο ομάδες νιώθουν μόνες, αλλά αν δώσεις την ίδια συμβουλή “κάνε περισσότερες γνωριμίες» στον ηλικιωμένο ή εμβάθυνε τις σχέσεις» στον φοιτητή δε λύνεις το πρόβλημα, γιατί η μοναξιά τους είναι διαφορετικού τύπου.
Το τι προκαλεί μοναξιά σε έναν άνθρωπο μπορεί να διαφέρει ριζικά από το τι την προκαλεί σε έναν άλλο. Οι αιτίες, η εμπειρία και οι λύσεις ποικίλουν.
Ακόμα και οι μετρήσεις που έχουμε στη διάθεσή μας είναι ανεπαρκείς. Μια ανασκόπηση του 2022 έδειξε ότι τα μισά περίπου στοιχεία σε οκτώ δημοφιλείς κλίμακες μοναξιάς δεν μετρούν την ίδια τη μοναξιά αλλά άλλα, συναφή φαινόμενα όπως κατάθλιψη ή έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης.
Η ίδια ασυνέπεια κάνει δύσκολη τη συσσώρευση πραγματικής γνώσης γύρω από το τι βοηθάει πραγματικά.
Ένας τρόπος να κατανοήσουμε τη μοναξιά είναι να τη χωρίσουμε σε δύο είδη:
• Συναισθηματική μοναξιά: όταν λείπει ένας στενός, βαθύς δεσμός π.χ. ένας σύντροφος ή πολύ στενός φίλος.
• Κοινωνική μοναξιά: όταν λείπει το ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο παρέες, κοινότητα, αίσθηση ανήκειν.
Η κλίμακα De Jong Gierveld (DJGS-6) είναι ένα από τα πιο γνωστά εργαλεία που επιχειρούν να διακρίνουν ανάμεσα σε αυτές τις δύο μορφές, ωστόσο όπως δείχνουν πρόσφατα ευρωπαϊκά δεδομένα, ακόμα και αυτό το εργαλείο έχει όρια:
• Δείχνει ισχυρή συσχέτιση με ψυχολογικές καταστάσεις, όπως η κατάθλιψη, αλλά ασθενέστερη με κοινωνικούς παράγοντες.
• Δεν επιτρέπει αξιόπιστες συγκρίσεις μεταξύ χωρών.
• Δεν πιάνει όλες τις αποχρώσεις: π.χ. διαφορά μεταξύ διαδικτυακών και δια ζώσης σχέσεων.
Οι μετρήσεις αυτές φωτίζουν ένα κομμάτι του φαινομένου, αλλά αφήνουν μεγάλο μέρος του στο σκοτάδι.
Η επόμενη γενιά εργαλείων πρέπει να πάει πέρα από αυτές τις δύο διαστάσεις. Η μοναξιά ενός ανθρώπου μπορεί να αφορά τον έρωτα, ενός άλλου την κοινότητα, ενός τρίτου τη φιλία. Μπορεί να είναι παροδική ή χρόνιο βίωμα. Η κατανόηση αυτών των διαφορών είναι κρίσιμη και δύσκολη.
Γιατί μόνο αν καταλάβεις τι είδους σύνδεση σου λείπει μπορείς να βρεις τη σωστή στρατηγική για να την καλύψεις.
• Αν βιώνεις κοινωνική μοναξιά χρειάζεσαι περισσότερο κόσμο γύρω σου: δραστηριότητες, ομάδες, μέρη που θα βλέπεις τα ίδια άτομα συχνά, ώστε να δημιουργηθούν φυσικά δεσμοί.
• Αν βιώνεις συναισθηματική μοναξιά χρειάζεσαι εμβάθυνση σχέσεων: ανοιχτές συζητήσεις, χρόνο ένας προς έναν, ευαλωτότητα.
• Αν βιώνεις και τα δύο χρειάζεται συνδυασμός στρατηγικών: και άνοιγμα προς νέους ανθρώπους, και εμβάθυνση με αυτούς που ήδη υπάρχουν στη ζωή σου.
Στο Annecy Behavioral Science Lab έχει αναπτυχθεί ένα δίλεπτο ερωτηματολόγιο βασισμένο στην DJGS-6, που δίνει προσωποποιημένη ανατροφοδότηση για το είδος μοναξιάς που βιώνει κάποιος. Δεν είναι διαγνωστικό εργαλείο, αλλά ένα βήμα για καλύτερη αυτογνωσία.
Το πιο ουσιαστικό ίσως συμπέρασμα είναι αυτό: δεν είσαι σε περισυλλογή επειδή νιώθεις μόνος. Μπορείς να έχεις πολλές σχέσεις και να βιώνεις μοναξιά αν λείπει ο σωστός τύπος σύνδεσης. Ο φοιτητής με γεμάτο πρόγραμμα μπορεί να πεινά για ουσιαστική εγγύτητα, ο ηλικιωμένος με αγαπημένη οικογένεια μπορεί να διψά για κοινότητα.μΗ μοναξιά δεν είναι απλώς θέμα ποσότητας είναι θέμα ποιότητας και είδους σχέσεων. Όταν το καταλάβεις αυτό, σταματάς να ψάχνεις μια γενική λύση και ξεκινάς να αναζητάς τη δική σου.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Η μοναξιά δεν είναι απλώς ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Η έρευνα την έχει συνδέσει με υπαρκτούς, μετρήσιμους κινδύνους για την υγεία ανάμεσά τους και την αυξημένη πιθανότητα πρόωρου θανάτου κι όμως το πιο δύσκολο κομμάτι στην αντιμετώπισή της δεν είναι η σοβαρότητά της, αλλά η ποικιλία της. Δεν υπάρχει μία μοναξιά, υπάρχουν πολλές μορφές της.
Σκεφτείτε δύο ομάδες ανθρώπων ιδιαίτερα ευάλωτες στη μοναξιά για εντελώς διαφορετικούς λόγους.
Οι φοιτητές που φτάνουν στο πανεπιστήμιο έπειτα από το λύκειο βρίσκονται συνεχώς ανάμεσα σε κόσμο (συγκάτοικοι, συμφοιτητές, παρέες, κοινωνικές δραστηριότητες) κι όμως πολλοί νιώθουν βαθιά μόνοι. Έχουν αφήσει πίσω τους όλο το προηγούμενο κοινωνικό τους δίκτυο και αναζητούν τον εαυτό τους για πρώτη φορά. Η μέρα τους είναι γεμάτη, αλλά λείπει κάτι: ένας άνθρωπος που τους γνωρίζει πραγματικά, αυτός με τον οποίο μπορούν να είναι άνετοι στις 2 το πρωί, όταν καταρρέει η ψευδαίσθηση ότι “τα έχουν όλα υπό έλεγχο”.
Οι ηλικιωμένοι αντίθετα, ζουν την άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Μετά από δεκαετίες γάμου μπορεί να έχουν χάσει τον σύντροφό τους. Οι φίλοι έχουν απομακρυνθεί ή “φύγει”. Ο κοινωνικός τους περίγυρος έχει συρρικνωθεί. Μπορεί να έχουν κοντινή οικογένεια και βαθιές σχέσεις αγάπης, αλλά τους λείπει η κοινότητα: οι καφέδες με φίλους, οι γείτονες, οι αυθόρμητες κουβέντες και οι δύο ομάδες νιώθουν μόνες, αλλά αν δώσεις την ίδια συμβουλή “κάνε περισσότερες γνωριμίες» στον ηλικιωμένο ή εμβάθυνε τις σχέσεις» στον φοιτητή δε λύνεις το πρόβλημα, γιατί η μοναξιά τους είναι διαφορετικού τύπου.
Το τι προκαλεί μοναξιά σε έναν άνθρωπο μπορεί να διαφέρει ριζικά από το τι την προκαλεί σε έναν άλλο. Οι αιτίες, η εμπειρία και οι λύσεις ποικίλουν.
Ακόμα και οι μετρήσεις που έχουμε στη διάθεσή μας είναι ανεπαρκείς. Μια ανασκόπηση του 2022 έδειξε ότι τα μισά περίπου στοιχεία σε οκτώ δημοφιλείς κλίμακες μοναξιάς δεν μετρούν την ίδια τη μοναξιά αλλά άλλα, συναφή φαινόμενα όπως κατάθλιψη ή έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης.
Η ίδια ασυνέπεια κάνει δύσκολη τη συσσώρευση πραγματικής γνώσης γύρω από το τι βοηθάει πραγματικά.
Ένας τρόπος να κατανοήσουμε τη μοναξιά είναι να τη χωρίσουμε σε δύο είδη:
• Συναισθηματική μοναξιά: όταν λείπει ένας στενός, βαθύς δεσμός π.χ. ένας σύντροφος ή πολύ στενός φίλος.
• Κοινωνική μοναξιά: όταν λείπει το ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο παρέες, κοινότητα, αίσθηση ανήκειν.
Η κλίμακα De Jong Gierveld (DJGS-6) είναι ένα από τα πιο γνωστά εργαλεία που επιχειρούν να διακρίνουν ανάμεσα σε αυτές τις δύο μορφές, ωστόσο όπως δείχνουν πρόσφατα ευρωπαϊκά δεδομένα, ακόμα και αυτό το εργαλείο έχει όρια:
• Δείχνει ισχυρή συσχέτιση με ψυχολογικές καταστάσεις, όπως η κατάθλιψη, αλλά ασθενέστερη με κοινωνικούς παράγοντες.
• Δεν επιτρέπει αξιόπιστες συγκρίσεις μεταξύ χωρών.
• Δεν πιάνει όλες τις αποχρώσεις: π.χ. διαφορά μεταξύ διαδικτυακών και δια ζώσης σχέσεων.
Οι μετρήσεις αυτές φωτίζουν ένα κομμάτι του φαινομένου, αλλά αφήνουν μεγάλο μέρος του στο σκοτάδι.
Η επόμενη γενιά εργαλείων πρέπει να πάει πέρα από αυτές τις δύο διαστάσεις. Η μοναξιά ενός ανθρώπου μπορεί να αφορά τον έρωτα, ενός άλλου την κοινότητα, ενός τρίτου τη φιλία. Μπορεί να είναι παροδική ή χρόνιο βίωμα. Η κατανόηση αυτών των διαφορών είναι κρίσιμη και δύσκολη.
Γιατί μόνο αν καταλάβεις τι είδους σύνδεση σου λείπει μπορείς να βρεις τη σωστή στρατηγική για να την καλύψεις.
• Αν βιώνεις κοινωνική μοναξιά χρειάζεσαι περισσότερο κόσμο γύρω σου: δραστηριότητες, ομάδες, μέρη που θα βλέπεις τα ίδια άτομα συχνά, ώστε να δημιουργηθούν φυσικά δεσμοί.
• Αν βιώνεις συναισθηματική μοναξιά χρειάζεσαι εμβάθυνση σχέσεων: ανοιχτές συζητήσεις, χρόνο ένας προς έναν, ευαλωτότητα.
• Αν βιώνεις και τα δύο χρειάζεται συνδυασμός στρατηγικών: και άνοιγμα προς νέους ανθρώπους, και εμβάθυνση με αυτούς που ήδη υπάρχουν στη ζωή σου.
Στο Annecy Behavioral Science Lab έχει αναπτυχθεί ένα δίλεπτο ερωτηματολόγιο βασισμένο στην DJGS-6, που δίνει προσωποποιημένη ανατροφοδότηση για το είδος μοναξιάς που βιώνει κάποιος. Δεν είναι διαγνωστικό εργαλείο, αλλά ένα βήμα για καλύτερη αυτογνωσία.
Το πιο ουσιαστικό ίσως συμπέρασμα είναι αυτό: δεν είσαι σε περισυλλογή επειδή νιώθεις μόνος. Μπορείς να έχεις πολλές σχέσεις και να βιώνεις μοναξιά αν λείπει ο σωστός τύπος σύνδεσης. Ο φοιτητής με γεμάτο πρόγραμμα μπορεί να πεινά για ουσιαστική εγγύτητα, ο ηλικιωμένος με αγαπημένη οικογένεια μπορεί να διψά για κοινότητα.μΗ μοναξιά δεν είναι απλώς θέμα ποσότητας είναι θέμα ποιότητας και είδους σχέσεων. Όταν το καταλάβεις αυτό, σταματάς να ψάχνεις μια γενική λύση και ξεκινάς να αναζητάς τη δική σου.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
