Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι περίπλοκες. Ή τουλάχιστον έτσι μας έχει μάθει η κοινωνία. 

Ειδικά οι οικογενειακές σχέσεις μπαίνουν συχνά σε έναν κυκεώνα παρεξηγήσεων και έλλειψης κατανόησης, καθώς οι ισορροπίες είναι λεπτές και εύθραυστες και χωρίς την κατάλληλη υποδομή, όλο το οικοδόμημα μπορεί να καταρρεύσει από τη μία στιγμή στην άλλη. 

Σε κάθε μικρή ομάδα, οικογένεια, παρέα φίλων, θα υπάρχουν τα άτομα που υποχωρούν ή προστατεύουν άλλους από τα ολισθήματα στη συμπεριφορά τους. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει τη φράση «έλα μωρε, μην τον/την παρεξηγείς. Δείξε εσύ κατανόηση. Έτσι είναι σαν χαρακτήρας, δεν το λέει από κακία».

Αυτή η φράση περικλείει τόσες τοξικές συμπεριφορές που πλέον μου δημιουργεί αναφυλαξία.

Τι σημαίνει, «δείξε κατανοηση και δεν το εννοει»; Γιατί αρχικά να δείξω κατανόηση για κάποιον που έχει συμπεριφερθεί/ μιλήσει άσχημα και τι σημαίνει «έτσι είναι σαν χαρακτήρας»;

Τι είναι ο χαρακτήρας και τον παρουσιάζουμε σαν κάτι νομοτελειακό, που είμαστε αντιμέτωποι και δεν μπορούμε να το αλλάξουμε; Πώς είναι δυνατόν να δικαιολογούμε μία κακή συμπεριφορά με το πρόσχημα του «έλα μωρε, τον ξέρεις τώρα, λέει χοντράδες και κακόγουστα αστεία καμιά φορά». Και γιατί πρέπει να το ανεχτώ εγώ αυτό; 

Και γιατί να δείξω κατανόηση και να μην αντιδράσω σε κάτι που δε μου άρεσε, που με προσέβαλε ή με πλήγωσε;

Αν δεν εκδηλώσω την αντίθεσή μου με αυτήν την πράξη πως θα αντιληφθεί ο συνομιλητής μου ότι δεν ήταν σωστό να συμπεριφερθεί έτσι και να βελτιώσει τον τρόπο του; 

Μέχρι πότε πρέπει κάποιος να «δείχνει κατανόηση»;

Ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά πλάθονται, εξελίσσονται και αλλάζουν. 

Η εξέλιξη ενός ανθρώπου έρχεται με την εσωτερική αναζήτηση και με το να καταλάβει τα λάθη και τις ελλείψεις του και να προσπαθήσει να τα αλλάξει. Το να είσαι μέλος μιας ομάδας, μιας κοινότητας και μιας κοινωνίας προϋποθέτει την συνδιαλλαγή με άλλα μέλη, και επομένως η διαμόρφωση μιας συμπεριφοράς ικανής να συνυπάρξει με άλλους, είναι απαραίτητη.

Γι’ αυτό και οι κοινωνίες ανέπτυξαν ρυθμιστικά αντανακλαστικά που αποτρέπουν την κακή συμπεριφορά και τις πράξεις που μπορούν να βλάψουν, επηρεάσουν τις σχέσεις και την κοινωνική συνοχή με κανόνες και νόμους. 

Οποιοδήποτε παραστράτημα, εχει συνέπειες. Συνέπειες! Μια λέξη που περιέχει τόσες αλήθειες και σοφίες σχετικά με την ανθρώπινη υπόσταση. 

Όλοι γνωρίζουμε ότι όταν υπάρχει μια ενέργεια, υπάρχει και μια συνέπεια. Όταν συμβαίνει το «Α», συμβαίνει το «Β».  Αν πετάξεις έναν βράχο επάνω, θα πέσει κάτω. 

Εν ολίγοις, οι συνέπειες είναι τα αποτελέσματα μιας ενέργειας. Ή αποτέλεσμα της έλλειψης ενέργειας καμιά φορά. Ως ενήλικες, συχνά κάνουμε επιλογές με βάση τις συνέπειες που γνωρίζουμε ότι θα έχουμε.

Δεν ξενυχτάμε καθημερινές γιατί η επόμενη μέρα στη δουλειά θα είναι δύσκολη. Δεν μιλάμε άσχημα στο συναδελφό μας γιατί θα χαλάσουμε τις σχέσεις μας. Δεν τσακωνόμαστε στο δρόμο γιατί μπορεί να βρεθούμε δαρμένοι ή στο κρατητήριο.

Από προηγούμενη δική μας, ή άλλων, εμπειρία λοιπόν, γνωρίζουμε ότι αν κάνουμε τη λάθος επιλογή, θα πρέπει να υποστούμε τις συνέπειες!

Τι γίνεται όμως όταν υπάρχει συνέχεια κάποιος να μας προστατεύει από τις συνέπειες των πράξεών μας; 

Πολλοί έχουμε υπάρξει σε περιπτώσεις να νιώθουμε την ανάγκη να παρέμβουμε όταν βλέπουμε κάποιον που αγαπάμε να κάνει ένα λάθος. Και μερικές φορές πρέπει. Είναι δουλειά μας να προσέχουμε αυτούς που αγαπάμε και να τους βοηθάμε να εξελιχθούν. 

Αλλά μερικές φορές το να θες το καλό του άλλου σημαίνει να τον αφήνεις να αντιμετωπίσει τις συνέπειες. Μερικές φορές απλά δεν είναι προς το συμφέρον τους να τους προστατεύσουμε από τις φυσικές συνέπειες των πράξεών τους. 

Φυσικά το ζήτημα έχει πολλα επίπεδα και εξαρτάται πάντα από την περίπτωση.

Εάν ένα παιδί πλησιάσει πολύ σε μια φωτιά, του λέτε να απομακρυνθεί, αλλιώς θα καεί. Εάν ένας έφηβος τσακωθεί και θέλει να πιαστεί στα χέρια με τον άλλον, του μιλάτε για το ποια θα μπορούσε να είναι καλύτερη ή διαφορετική επιλογή. 

Εάν ένας φοιτητής θέλει να πάρει ένα δάνειο και δεν έχει ακόμα δουλειά, είναι λογικό να τον συμβουλέψουμε και να του εξηγήσουμε πως θα ήταν πιο φρόνιμο να βρει πρώτα μία δουλειά,και να βοηθήσουμε προς αυτήν την κατεύθυνση. 

Αλλά αν αυτός ο ίδιος ο φοιτητής είναι τώρα τριάντα, δεν έχει ακόμα σταθερή δουλειά και υπερκαταναλώνει με δάνεια και υποθήκες,  εξακολουθώντας να προσβλέπει σε εσάς να τον σώσετε, ίσως είναι καιρός να σταματήσετε να το προστατεύετε από τις κακές επιλογές του.

Όσο βρίσκεστε δίπλα του σαν σανίδα σωτηρίας για οποιαδήποτε απερίσκεπτη πράξη, δημιουργείται προηγούμενο.

Ουσιαστικά, είναι σαν να έχετε συμφωνήσει σε ένα άγραφο συμβόλαιο, ότι θα συνεχίσετε να αντιδράτε έτσι κάθε φορά που αποτυγχάνει να ζυγίσει τις επιλογές του και να φερθεί με σύνεση και ωριμότητα. 

Με αυτόν τον τρόπο, οι συνέπειες από τις κακές του αποφάσεις δε θα γίνουν ποτέ μάθημα και θα συνεχίσει να δρα με παρόμοιο τρόπο μιας και δεν θα έχει να φοβηθεί από κάτι. 

Συνέπειες και παιδιά

Ψυχολόγοι και εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι οι συνέπειες είναι σημαντικές για την διαμόρφωση και εξέλιξη ενός παιδιού. 

Με το να αντιληφθεί και να υποστεί τις συνέπειες μίας κακής συμπεριφράς ένα παιδί μαθαίνει: τα όριά του, να οικειοποιείται τα λάθη του και να μάθει από αυτά και τελικά προετοιμάζεται να είναι ανεξάρτητος ενήλικας.

Τα παιδιά χρειάζονται όρια, ακόμα κι αν δεν το παραδέχονται. Νιώθουν πιο ασφαλή όταν γνωρίζουν ότι υπάρχουν όρια σε αυτό που μπορούν να κάνουν.

Το να επιτρέπουμε στα παιδιά να βιώσουν συνέπειες δεν σημαίνει ότι κάποιος είναι κακός γονιός.  Θέτοντας όρια, οι γονείς βοηθούν τα παιδιά τους να κατανοήσουν ότι οι πράξεις τους ή η έλλειψή τους έχουν αποτέλεσμα.

Είναι σίγουρα δύσκολο να παρακολουθείς ένα παιδί να “υποφέρει” από τις συνέπειες των πράξεών του. Αλλά όσο είσαι από πίσω να διορθώνεις το παραμικρό λάθος ή να διακόπτεις το φυσικό επακόλουθο της συνέπειας, τότε το παιδί θα αισθάνεται πως μπορεί να κάνει ό,τι θέλει χωρίς αρνητικές επιπτώσεις. 

Αν όμως βιώσουν τις συνέπειες, και μετά τα πάρεις μια αγκαλιά και εξηγήσεις τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να αποφύγουν να ξανασυμβεί κάτι τέτοιο, τότε βοηθάς μια προσωπικότητα να γίνει ανεξάρτητη και να δυναμώσει. 

Συνέπειες στις ενήλικες σχέσεις

Το παράδειγμα στην οριοθετηση και διαπαιδαγώγηση των παιδιών μπορεί πολύ εύκολα να μας δώσει στοιχεία για τις σχέσεις μας στην ενήλικη ζωή. Δεν εννοώ ότι μπορείς να αλλάξεις κάποιον και να τον διαπαιδαγωγησεις. Σίγουρα όμως μπορείς να θέσεις τα όρια τα δικά σου και να μην δημιουργήσεις προηγούμενο κακής συμπεριφοράς.

Αν προστατεύεις διαρκώς τον φίλο, αδελφό σου, τον γονιό σου, από τις συνέπειες μιας κακής συμπεριφοράς, κάνοντας τα πικρά γλυκά και δικαιολογώντας μόνιμα τη συμπεριφορά του, δε θα αντιληφθεί ποτέ ότι η χοντράδα, το αστείο, το κακόγουστο σχόλιο που πέταξε στην παρέα, ενόχλησε κάποιον.

Έτσι θα συνεχίζει να το κάνει καθώς δε θα έχει υποστεί τις συνέπειες του να εξηγήσει γιατί συμπεριφέρθηκε έτσι και δε θα αντιληφθεί ποτέ το λάθος του ώστε να ζητήσει συγγνώμη. 

Αν όμως η παρέα αντιδράσει, τον κάνει στην άκρη και του δώσει να καταλάβει ότι τα “κακόγουστα σχόλια” και οι προσβολές δεν περνάνε, θα βουτήξει τη γλώσσα στο μυαλό (όπως έλεγε και η γιαγιά μου) πριν φερθεί ή μιλήσει ξανά απερίσκεπτα.

Επομένως, την επόμενη φορά που θα ακούσετε το, «έλα μωρέ, δείξε κατανόηση» ή θα σκεφτείτε να το πείτε, απλά αφήστε τον άλλον να υποστεί τις συνέπειες για να καταλάβει ότι κάθε ενέργεια έχει και μία αντίδραση και αυτή μπορεί να είναι αρνητική.

Κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να ανέχεται τον κακό χαρακτήρα του άλλου επειδή τον ξέρει ή επειδή αυτός σαν άνθρωπος είναι πιο ανεκτικός και μπορεί να δείξει… κατανόηση.