Όλοι γελάμε. Το γέλιο είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, κι όμως, όταν μας ζητηθεί να το αναλύσουμε, συνειδητοποιούμε πόσα λίγα ξέρουμε γι’ αυτό. Ξέρουμε τι είναι αστείο, αλλά ξέρουμε πραγματικά γιατί γελάμε;

Αν και μπορεί να φαίνεται παράδοξο, τα παιδιά δεν γελούν από χαρά. Επιστημονικές μελέτες, δείχνουν ότι υπάρχει κάτι πολύ βαθύτερο από τη χαρά ή το κέφι στο γέλιο ενός παιδιού.

Το γέλιο των ενηλίκων είναι εξίσου πολύπλοκο. Μια μελέτη σχετικά με το νόημα του γέλιου στους ενήλικες, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι μια εξελικτική αντίδραση σε κάτι που προκαλεί αμηχανία ή είναι απροσδόκητο. Είναι ένα ισχυρό μήνυμα που λέει «όλα εντάξει» προς τον εαυτό μας και τους άλλους ότι μια δυνητική απειλή είναι, είναι στην πραγματικότητα, ακίνδυνη.

Μια  πρόσφατη μελέτη που επικεντρώνεται στο γέλιο στα παιδιά και τα μωρά, διαπιστώνει ότι συνδέεται στενά με την ανάπτυξη του εγκεφάλου και της προσωπικότητας: τα παιδιά γελάνε για πολύ διαφορετικούς λόγους σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης, πολύ πριν μπορέσουν να κατανοήσουν αφηρημένες έννοιες όπως το λεκτικό παιχνίδι, οι ατάκες ή ακόμη και η γλώσσα.

Τα εξελικτικά οφέλη του γέλιου

Το γέλιο πηγάζει από την ικανότητά μας να κατανοούμε και να κρίνουμε υποσυνείδητα τις ασάφειες ενός αστείου ή μιας πράξης: είναι η απάντησή μας σε μια άμεση μετάβαση μεταξύ έκπληξης και διευθέτησης.

Επομένως, το γέλιο στους ενήλικες σηματοδοτεί το ξεπέρασμα της απειλής ή του φόβου, τόσο για εμάς όσο και για τους γύρω μας. Αυτός είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο τα παιδιά – και πολλοί ενήλικες – γελούν στο τρενάκι του τρόμου ή σε παρόμοιες περιστάσεις: αντί να κλαίνε από φόβο, περνούν από τη σύγχυση και τον τρόμο στη λύτρωση. Το γέλιο είναι το μήνυμα αυτού του ξεπεράσματος.

Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι αυτή η διαδικασία είναι ο μηχανισμός που βρίσκεται πίσω από μια επιτυχημένη κωμωδία, ιδίως τη σωματική κωμωδία η οποία χρησιμοποιεί χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου και τη γλώσσα του σώματος για να δημιουργήσει χιούμορ, είναι μια ακόμη δημοφιλής μορφή κωμωδίας. Το είδος της κωμωδίας είναι γνωστό για την ικανότητά του να κάνει τον κόσμο να γελά, αλλά και να σκέφτεται.

Ο Γάλλος φιλόσοφος Ανρί Μπέργκσον στην Ανατομία του γέλιου πρότεινε και εξήγησε για πρώτη φορά αυτόν τον μηχανισμό το 1900 σε σχέση με το σλάπστικ. Γιατί γελάμε; Τι προκαλεί το γέλιο; Όποτε η κοινωνία αντικρίζει ακαμψία, νωθρότητα, ανελαστικότητα, μηχανική επανάληψη και αυτοματισμό (π.χ. τον συνεχή βόμβο μιας έμμονης ιδέας) αντί της ευκινησίας και της εγρήγορσης, παρεμβαίνει με τη διορθωτική κίνηση του γέλιου και τείνει να αναστείλει, να ακυρώσει τη δυσπροσαρμοστία στις ανάγκες και στις επιταγές της ζωής. Πρόκειται για το κωμικό ως «επικόλληση του μηχανικού πάνω στο ζωντανό», κατά τη διάσημη μπερξονική διατύπωση.

«Το στοιχείο που προκαλεί γέλιο συνίσταται σε μια ορισμένη μηχανική ανελαστικότητα, ακριβώς εκεί που θα περίμενε κανείς να βρει την ευρεία εγρήγορση της προσαρμοστικότητας και τη ζωντανή ευκαμψία ενός ανθρώπινου όντος».

Τα μωρά μαθαίνουν να γελούν

Το γέλιο εμφανίζεται αμέσως μετά τη γέννηση. Τα βρέφη μαθαίνουν να γελούν επειδή θέλουν να μιμηθούν τους γονείς τους και να λάβουν την επιδοκιμασία τους. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο τα μωρά μαθαίνουν τα πάντα στην αρχή: μέσω της μίμησης και της πρόσληψης της επιδοκιμασίας των ενηλίκων που τα περιβάλλουν.

Καθώς όμως μεγαλώνουν, τα μωρά βγαίνουν από τη συµβιωτική σχέση µε τους γονείς τους που χαρακτηρίζει τους πρώτους µήνες της ζωής τους. Μαθαίνουν να ξεχωρίζουν το άτομό τους από τους γονείς τους και τον κόσμο γύρω τους. Μόλις αρχίσουν να συμπεριφέρονται αυτόνομα – από την ηλικία των 2 έως των 5 – αρχίζουν να νιώθουν για πρώτη φορά μια νέα αίσθηση: ορισμένα πράγματα μπορεί να φαίνονται ψυχρά, παράξενα ή παράλογα, και αυτό τα σοκάρει, τα μπερδεύει και τα εκπλήσσει.

Σε αυτό το σημείο έρχεται το γέλιο: μετά από μια στιγμή δισταγμού, καταλαβαίνουν ότι αυτό που τους φαίνεται τρομακτικό ή αναπάντεχο είναι στην πραγματικότητα ακίνδυνο.

Για παράδειγμα, ένα παιδί γελάει όταν βλέπει τον πατέρα του με ψεύτικη μύτη κλόουν. Γιατί; Επειδή για κλάσματα του δευτερολέπτου ένιωσε αμηχανία: αυτή η μύτη δεν είναι “‘αληθινή” μύτη. Όταν συνειδητοποιούν ότι πρόκειται απλώς για το πείραγμα του μπαμπά, ηρεμούν και γελούν. Μπορεί επίσης να γελάσουν όταν ο μεγαλύτερος αδελφός τους κάνει μια ανόητη γκριμάτσα, και η διαδικασία είναι η ίδια: έκπληξη, καθησυχασμός, γέλιο.

Η κατανόηση της λογικής επιτρέπει στα παιδιά να συλλάβουν τα αστεία

Από την ηλικία των 5 ή 6 ετών και πάνω, τα παιδιά μαθαίνουν να χειρίζονται αφηρημένες έννοιες, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να αντιληφθούν και να “καταλάβουν” τα αστεία. Αυτό συμβαίνει όταν ξεπερνούν το προγενέστερο στάδιο του εγωκεντρισμού, το οποίο εμποδίζει την κατανόηση της λογικής των άλλων.

Σε αυτό το στάδιο, το γέλιο εμφανίζεται με βάση τα ίδια κριτήρια με εκείνα των ενηλίκων, δηλαδή να αποδοκιμάζουν ό,τι βρίσκουν ψυχρό και ψεύτικο, όχι μόνο στους άλλους ανθρώπους, αλλά και στις διαδικασίες ορθολογικοποίησης.

Αυτή η νοητική διαδικασία αποτελεί τη βάση μιας καλής αστείας ατάκας: ασυμφωνία, έκπληξη και επίλυση.

Αυτά τα τρία στάδια ανάπτυξης του γέλιου – μίμηση και επιδοκιμασία, έκπληξη, αποδοκιμασία – είναι καλοί δείκτες της νοητικής ανάπτυξης και εξέλιξης του παιδιού.

Το γέλιο των γονέων μπορεί να βοηθήσει τα μωρά να αναπτυχθούν

Το γέλιο των γονέων, καθώς και των μωρών, είναι σημαντικό για την ανάπτυξη, αλλά αναρωτηθήκατε ποτέ για ποιο λόγο οι γονείς γελούν ενστικτωδώς με τα μωρά τους; Μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε ότι μια μητέρα ή ένας πατέρας χαμογελά με χαρά στο μωρό του, αλλά το γέλιο κάτι πολύ πιο περίπλοκο.

Κοιτάζοντας το παιδί του, ένας γονιός είναι αρκετά πιθανόν ένας γονιός να βιώσει μια στιγμή αμηχανίας: τα μωρά είναι παράξενα από τη φύση τους, επειδή ενώ μοιάζουν με τους ενήλικες, δεν μιλούν ούτε συμπεριφέρονται όπως αυτοί. Αυτή η στιγμιαία έκπληξη διαρκεί ένα κλάσμα του δευτερολέπτου προτού ξεπεραστεί άμεσα: είναι απλώς το λατρεμένο τους μωρό!

Αυτό θα πρέπει να ενθαρρύνει όλους τους γονείς να επιδίδονται στο γέλιο με τα μωρά τους, να μην αισθάνονται ανασφαλείς ή φοβισμένοι και να γίνονται «συνοδοιπόροι του γέλιου» τους. Τέτοιες αλληλεπιδράσεις μπορούν να βελτιώσουν τη συμπεριφορά και την ευεξία των μωρών -το γέλιο είναι αποδεδειγμένα σύμμαχος του ανοσοποιητικού μας συστήματος- και να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν μια φυσική, υγιή σχέση με αυτήν την πολύπλοκη ανθρώπινη αντίδραση.

✥ Δείτε επίσης: Ο άνθρωπος και το παιχνίδι – Γιατί πρέπει να παίζουμε πιο πολύ;